Πόλη Φιλομηλιον της Φρυγίας 1117 μΧ, λίγα χιλιόμετρα μακριά από Ικόνιο, πρωτεύουσα των Σελτζούκων Τούρκων.
Του Γεωργίου Ε. Γεωργά, προπονητή Ξιφασκίας και Οπλομαχίας, εκπαιδευτή Παμμάχου και scholar researcher του Meyer’s Freifechter Guild
Κλάματα ακούγονταν από τα γυναικόπαιδα, ηλικιωμένοι άνδρες ανήμποροι να πάρουν τα όπλα απλά περίμεναν την εξέλιξη των πραγμάτων, ιερείς προσπαθούσαν να ηρεμήσουν τους χιλιάδες αμάχους που βρίσκονταν σε πορεία μαζι με τις άμαξες τους και την περιουσία με σκοπό να περάσουν τα σύνορα και να εισέλθουν στην Ρωμανία. Το ηθικό τους ήταν πεσμένο και όλοι έλεγαν ότι η οργή των Σελτζούκων θα πέσει πάνω τους. Όλος ο άμαχος πληθυσμός της πόλης, γέροι, παιδιά, γυναίκες και άνδρες βρίσκονταν στο κέντρο μιας τεράστιας παράταξης στρατιωτών που είχαν παραταχθεί σε ένα τεράστιων διαστάσεων τετράγωνο. Χιλιάδες οπλίτες του βαρέως πεζικού της αυτοκρατορίας, όπου ανάμεσα τους ήταν και μονάδες τοξοτών, είχαν σχηματίσει αυτό το τεράστιο τετράγωνο , ενώ οι καταφρακτοι, το λατινικον και το ελαφρύ ιππικό βρισκόταν στη εφεδρεία. Όλος αυτός ο μηχανισμός ο οποίος λέγονταν ” Παραταξις ” μετακινούνταν αργά προς τα εδάφη της αυτοκρατορίας. Η πορεία ήταν δύσκολη και κυριαρχούσε ο φόβος. Τότε από την πλευρά που βρίσκονταν το Ικόνιο, φάνηκαν οι πρώτοι ιππείς του Σουλτάνου. Και ήταν μια ορδή! Διαταγές ακούγονταν από παντού, οι οπλίτες σχημάτισαν τοίχος ασπίδων με τους 3 πρώτους στοίχους να είναι σε ετοιμότητα ενώ οι τοξότες είχαν προωθηθεί μπροστά από αυτούς. Από την άλλη τύμπανα και βουκινα ακούγονταν και οι Τουρκομανοι ιππότοξοτες πλησίαζαν.
Σε ένα σημείο που μπορούσε να βλέπει όλη ο πεδίο της μάχης βρίσκονταν ο Αυτοκράτορας Αλέξιος ο Α ο Κομνηνός μαζί με τους γιους του και τον γαμπρό.
Όμως πως έφτασαν εκεί τα πράγματα;
Σε ένα σημείο που μπορούσε να βλέπει όλη ο πεδίο της μάχης βρίσκονταν ο Αυτοκράτορας Αλέξιος ο Α ο Κομνηνός μαζί με τους γιους του και τον γαμπρό.
Όμως πως έφτασαν εκεί τα πράγματα;
Για 10 ολόκληρα χρόνια γίνονταν αμφίρροπες μάχες ανάμεσα στους Σελτζούκους και τους Ρωμαίους. Τα παράλια της Μικράς Ασίας είχαν ερημωθεί από τις επιδρομές των Τούρκων. Αυτό ήταν μια οικονομική καταστροφή για τους Ρωμαίους αφού το εμπόριο είχε σχεδόν σταματήσει. Ο Αυτοκράτορας τότε έστειλε τον στρατηγό Ευμαθιο Φιλοκαλη ο οποίος ήταν και στενός φίλος να επαναυτην τάξη. Ο Φιλοκαλης μετά από πολλές νικηφόρες μάχες κατάφερε την επιστροφή των Γραικών στις πόλεις τους. Ανοικοδόμησε το Αδραμύττιο και εξόντωσε όλους τους Τούρκους που κατοικούσαν στην περιοχή της Λάμπης. Οι Έλληνες του μεσαίωνα ήταν τόσο ανελέητοι στους Σελτζούκους λόγω των πολυετών ηττών, των επιδρομών ,των βιασμών και όλων των δεινών που είχαν φέρει οι Τούρκοι ,που σε όποιο καταυλισμό και αν μπήκαν, εξολόθρευσαν τους πάντες, ακόμα και νεογέννητα και έκαιγαν τα πάντα.
Η αντεπίθεση των Ρωμαίων δεν σταμάτησε. Λίγο μετά ο Φιλοκαλης συγκρούστηκε έξω από την Φιλαδέλφεια με 24.000 Τούρκους που τους οδηγούσε ο ηγεμόνας της Καππαδοκίας Χασάν, σε μια επικής διαστάσεων μάχης όπου τους συνέτριψε. Οι λίγοι Τούρκοι που έζησαν από την μάχη έτρεξαν να σωθούν σε κάτι καλαμιές που υπήρχαν στον ποταμό Μαίανδρο, όμως οι Ρωμαίοι τους περικύκλωσαν, άναψαν φωτιές και τους έκαψαν όλους μην αφήνοντας κανέναν ζωντανό.
Σε απάντηση όλων αυτών τα επόμενα χρόνια οι Σελτζούκοι έκαναν επιδρομές και κατάστρεψαν όλη την περιοχή της Βιθυνίας, και του Κελβιανου, ενώ έκαψαν όλα τα μοναστήρια για εκδίκηση.
Το 1116 ο Αυτοκράτορας Αλέξιος αποφάσισε να τελειώσει τους Τούρκους. Παρόλο που ήταν πολύ άρρωστος οδήγησε αυτός όλον τον Αυτοκρατορικό στρατό.
Αρχικά απώθησε τους Τουρκομανους που τρομοκρατούσαν τους κατοίκους της Βιθυνίας. Στο Ποιμανο έγινε μια μικρής κλίμακας μάχης και τους νίκησε και πάλι και στο τέλος έφτασε στο Φιλομηλιον όπου και την κατέλαβε την πόλη εύκολα η οποία είχε σημαντικό χριστιανικό και ορθόδοξο πληθυσμό ( οι ορθόδοξοι χριστιανοί ακόμα και αν ζούσαν σε άλλο βασίλειο θεωρούνταν Ρωμαίοι και ήταν υπό την προστασία του Αυτοκράτορα, εφόσον ο τίτλος του ήταν Βασιλεύς των Ρωμαίων) . Ο δρόμος για το Ικόνιο την πρωτεύουσα των Σελτζούκων ήταν ανοιχτός.
Όμως ενώ περίμεναν όλοι να επιτεθεί στο Ικόνιο, ο Αλέξιος διέταξε τον δρόμο της επιστροφής. Μαζί του πήρε όλο τον χριστιανικό πληθυσμό της πόλης.
Μια μέρα μετά οι εξπλορατορες του αυτοκράτορα του ανάφεραν ότι μια στρατιά από Σελτζούκους έρχονταν από τον βορρά. Τα νέα σαν αστραπή πέρασαν στους αμάχους, φέρνοντας τον πανικό. Σκέφτονταν ότι η οργή των Τούρκων θα ήταν τρομερή.
Ο Αλέξιος αμέσως διέταξε όλο το στράτευμα να πάρει τον σχηματισμό της “Παραταξις” , το Βυζαντινό “Κούφιο Τετράγωνο”.
Η αντεπίθεση των Ρωμαίων δεν σταμάτησε. Λίγο μετά ο Φιλοκαλης συγκρούστηκε έξω από την Φιλαδέλφεια με 24.000 Τούρκους που τους οδηγούσε ο ηγεμόνας της Καππαδοκίας Χασάν, σε μια επικής διαστάσεων μάχης όπου τους συνέτριψε. Οι λίγοι Τούρκοι που έζησαν από την μάχη έτρεξαν να σωθούν σε κάτι καλαμιές που υπήρχαν στον ποταμό Μαίανδρο, όμως οι Ρωμαίοι τους περικύκλωσαν, άναψαν φωτιές και τους έκαψαν όλους μην αφήνοντας κανέναν ζωντανό.
Σε απάντηση όλων αυτών τα επόμενα χρόνια οι Σελτζούκοι έκαναν επιδρομές και κατάστρεψαν όλη την περιοχή της Βιθυνίας, και του Κελβιανου, ενώ έκαψαν όλα τα μοναστήρια για εκδίκηση.
Το 1116 ο Αυτοκράτορας Αλέξιος αποφάσισε να τελειώσει τους Τούρκους. Παρόλο που ήταν πολύ άρρωστος οδήγησε αυτός όλον τον Αυτοκρατορικό στρατό.
Αρχικά απώθησε τους Τουρκομανους που τρομοκρατούσαν τους κατοίκους της Βιθυνίας. Στο Ποιμανο έγινε μια μικρής κλίμακας μάχης και τους νίκησε και πάλι και στο τέλος έφτασε στο Φιλομηλιον όπου και την κατέλαβε την πόλη εύκολα η οποία είχε σημαντικό χριστιανικό και ορθόδοξο πληθυσμό ( οι ορθόδοξοι χριστιανοί ακόμα και αν ζούσαν σε άλλο βασίλειο θεωρούνταν Ρωμαίοι και ήταν υπό την προστασία του Αυτοκράτορα, εφόσον ο τίτλος του ήταν Βασιλεύς των Ρωμαίων) . Ο δρόμος για το Ικόνιο την πρωτεύουσα των Σελτζούκων ήταν ανοιχτός.
Όμως ενώ περίμεναν όλοι να επιτεθεί στο Ικόνιο, ο Αλέξιος διέταξε τον δρόμο της επιστροφής. Μαζί του πήρε όλο τον χριστιανικό πληθυσμό της πόλης.
Μια μέρα μετά οι εξπλορατορες του αυτοκράτορα του ανάφεραν ότι μια στρατιά από Σελτζούκους έρχονταν από τον βορρά. Τα νέα σαν αστραπή πέρασαν στους αμάχους, φέρνοντας τον πανικό. Σκέφτονταν ότι η οργή των Τούρκων θα ήταν τρομερή.
Ο Αλέξιος αμέσως διέταξε όλο το στράτευμα να πάρει τον σχηματισμό της “Παραταξις” , το Βυζαντινό “Κούφιο Τετράγωνο”.
Ο Αλέξιος πάνω στο άλογο του αφού εμψύχωσε τους άντρες του περίμενε.
Οι Τούρκοι έφτασαν και τους οδηγούσε στην μάχη ο Μαναλουγκ. Προσπαθούσαν να φτάσουν οι ιπποτοξοτες τους οπλίτες για να τους τοξεψουν και να τους κουράσουν. Ο Αλέξιος περίμενε μέχρι να φτάσουν οι Τούρκοι ιππείς εκεί που ήθελε και τότε διέταξε τους Έλληνες τοξότες να ρίξουν. Τα τόξα των Ρωμαίων είχαν πιο μεγάλη εμβέλεια και οι Τούρκοι ιππείς έπεσαν λες και έσκασαν σε ένα μεγάλο κυματοθραύστη. Κάποιοι κατάφεραν να συνεχίσουν. Οι τοξότες μετά από διαταγή υποχώρησαν και βρέθηκαν στις γραμμές των οπλιτών όπου τους προστάτευαν με τις μεγάλες ασπίδες τους. Μόλις οι Τούρκοι τοξότες υποχωρούσαν οι Ρωμαίοι τοξότες έβγαιναν μπροστά και τους σκότωναν ενώ υποχωρούσαν, και αυτό συνεχίζονταν μέχρι που ο Μαναλουγκ διέταξε υποχώρηση. Η 1η μέρα είχε περάσει.
Οι Τούρκοι έφτασαν και τους οδηγούσε στην μάχη ο Μαναλουγκ. Προσπαθούσαν να φτάσουν οι ιπποτοξοτες τους οπλίτες για να τους τοξεψουν και να τους κουράσουν. Ο Αλέξιος περίμενε μέχρι να φτάσουν οι Τούρκοι ιππείς εκεί που ήθελε και τότε διέταξε τους Έλληνες τοξότες να ρίξουν. Τα τόξα των Ρωμαίων είχαν πιο μεγάλη εμβέλεια και οι Τούρκοι ιππείς έπεσαν λες και έσκασαν σε ένα μεγάλο κυματοθραύστη. Κάποιοι κατάφεραν να συνεχίσουν. Οι τοξότες μετά από διαταγή υποχώρησαν και βρέθηκαν στις γραμμές των οπλιτών όπου τους προστάτευαν με τις μεγάλες ασπίδες τους. Μόλις οι Τούρκοι τοξότες υποχωρούσαν οι Ρωμαίοι τοξότες έβγαιναν μπροστά και τους σκότωναν ενώ υποχωρούσαν, και αυτό συνεχίζονταν μέχρι που ο Μαναλουγκ διέταξε υποχώρηση. Η 1η μέρα είχε περάσει.
Την αυγη της 2ης μέρας ο Αλέξιος είδε έναν τεράστιων διαστάσεων στρατό να βρίσκεται αντιμέτωπος. Το φλάμπουρο του Σουλτάνου Μάλικ Σαχ φαίνονταν. Ο Σουλτάνος είχε μοιράσει τον στρατό του θέλοντας να συντρίψει τους Ρωμαίους ανάμεσα στο σφυρί και το αμόνι. Ο μίσος στρατός θα αντιμετώπιζε την εμπροσθοφυλακή και ο άλλος την οπισθοφυλακή του στρατού των Ρωμαίων. Η σύγκρουση ήταν τεράστιων διαστάσεων. Μετά τις παρενοχλήσεις των ιπποτοξοτων ο Σουλτάνος έριξε στην μάχη το βαρύ ιππικό του. Οι σιδεροφραχτοι Τούρκοι ιππείς του έπεσαν πάνω στο χαλύβδινο τοίχος των Ελλήνων οπλιτών. Η ορμή των Τούρκων ήταν τόσο μεγάλη που οι οπλίτες άρχισαν να μην αντέχουν. Τότε ο Αυτοκράτορας διέταξε αντεπίθεση. Την αντεπίθεση θα την οδηγούσε ο γιος του, ο πρίγκιπας Ανδρόνικος. Οι δρακοναριοι σήμαναν επίθεση και ο πρίγκιπας Ανδρόνικος επιτέθηκε με τους Τουρκοπολους (Τούρκοι που είχαν γίνει χριστιανοί ορθόδοξοι και είχαν γίνει Ρωμαίοι ) και ένα μέρος των Οικείων ( οι καλύτερη μονάδα της αυτοκρατορίας στη οποία υπηρετούσαν αριστοκράτες ή συγγενείς του Αυτοκράτορα) μαζί με τους Κουμανους. Η ορμή του ιππικού ήταν πολύ ισχυρή, όμως οι Τούρκοι αναδιπλωθηκαν, έκαναν ελιγμό και έπεσαν σφόδρα πάνω στο ιππικό των Ρωμαίων. Η σύγκρουση ήταν τεράστια και θα ίσος θα πήγενε καλά για τους Έλληνες αν ένας Σελτζουκος δεν σκότωνε το άλογο του πρίγκιπα. Ο πρίγκιπας έπεσε , ξιφουλκισε, πολέμησε με έναν το οποίο τον έριξε κάτω και τον σκοτωσε, ένας Οικείος πήγε να τον σώσει αλλά Τούρκοι με λόγχες τον έριξαν πριν καν πλησιάσει , τότε έπεσαν πόλοι πάνω στον Πρίγκιπα και τον σκότωσαν με μανία. Ο χρόνος πάγωσε. Ο Αλέξιος είδε το φλάμπουρο του γιου του να πέφτει και το ιππικο να υποχωρεί. Είδε τους Σελτζούκους να του κυνηγούν και το πεζικό τους να εφορμά στους κουρασμένους οπλίτες. Μέσα στο χάος διέταξε και δεύτερη αντεπίθεση. Τώρα θα την οδηγούσε ο Καίσαρας Βρυέννιος ο γαμπρός του. Οι Δρακοναριοι σαλπισανε και πάλι και τότε , στην μάχη θα έμπαιναν οι Αθάνατοι ( επίλεκτο τάγμα καταφρακτων το οποίο στελεχώνονταν από Έλληνες της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας και της Θράκης) , οι εναπομείναντες Οικείοι οι οποίοι σχημάτισαν το δόντι του Δράκου, ενώ μαζί τους παρατάχθηκε το ελαφρύ Ελληνικο ιππικό από την Θεσσαλία και τη Μακεδονία και το Λατινικον οι Φράγκοι ιππότες της Δύσης και εφόρμησαν προς τους τους Σελτζούκους. Ταυτόχρονα ο Αλέξιος διέταξε να μπουν στην μαχη οι ξεκούραστοι Σαξωνες Βαραγγοι, μαζί με τις υπόλοιπες εφεδρείες.
Οι Σελτζούκοι δεν άντεξαν αυτή την μαζική αντεπίθεση των Αυτοκρατορίκων. Σύντομα η μάχη κατέληξε σε σφαγή, οι Σελτζούκοι πέταξαν κάτω τις σημαίες τους και τράπηκαν σε φυγή, ενώ ο Σουλτάνος Μάλικ Σαχ κόντευε να πιαστεί αιχμάλωτος.
Οι Σελτζούκοι δεν άντεξαν αυτή την μαζική αντεπίθεση των Αυτοκρατορίκων. Σύντομα η μάχη κατέληξε σε σφαγή, οι Σελτζούκοι πέταξαν κάτω τις σημαίες τους και τράπηκαν σε φυγή, ενώ ο Σουλτάνος Μάλικ Σαχ κόντευε να πιαστεί αιχμάλωτος.
Ο Αλέξιος δεν είχε χρόνο να θρηνήσει τον γιο του. Χωρίς να χάσει χρόνο διέταξε να φτιάξουν στρατόπεδο για την νύχτα, έστησε ενέδρες. Τώρα θα αναλάμβαναν οι ψιλοί, και οι πελταστές αν συνέβαινε κάτι. Που έγινε. Με την κάλυψη της νύχτας οι Σελτζούκοι επιχείρησαν νυχτερινή επίθεση εναντίον των Ρωμαίων. Όμως ο Αλέξιος τους περίμενε. Το στρατόπεδο άφηνε λίγες εισόδους που σε αυτό μπορούσαν να μπουν ελάχιστοι. Μόλις οι επιδρομείς περνούσαν οι Πελταστές και οι ψιλοί τους εξολοθρευαν εύκολα και οι οπλίτες τους τελείωναν . Αυτή η τακτική συνεχίστηκε όλη την νύχτα,μέχρι που ο Σουλτάνος απέσυρε και πάλι τους άντρες του.
Την επόμενη μέρα ο Σουλτάνος είδε το στρατόπεδο των Ελλήνων να μην υπάρχει. Στη θέση του υπήρχε πάλι αυτό το καταραμένο χαλύβδινο τετράγωνο από ασπίδες που απλώνονταν παντού. Μανιασμένος άλλαξε τακτική και διέταξε τους στρατηγούς του να το περικυκλώσουν. Θα έκανε μαζική επίθεση από όλες τις πλευρές. Οι Ρωμαίοι δεν θα άντεχαν. Τα τύμπανα ακούστηκαν και όλος ο Τουρκικός στρατός επιτέθηκε μαζικά στους Ρωμαίους. Θα έστελνε το βαρύ ιππικό του και πάλι. Είδε το ιππικό να πλησιάζει , είδε τους άπιστους τοξότες να βάλουν με τα τόξα τους όμως να μην κάνουν μεγάλη ζημιά . Είδε να φτάνουν κοντά και τους ιππείς του να κατεβάζουν τις λόγχες και τότε είδε τους οπλίτες των απίστων να ανοίγουν και να βγαίνουν ελαφρά οπλισμένοι άντρες με συφωνια που είχαν κεφαλές μπρουτζινων δράκων όπου από εκεί ξερνουσαν φωτιές, είδε άλλους να πετούν πυληνα σκεύη που όπου έπεφταν άρπαζαν φωτιά και μετά είδε τους οπλίτες να μπαίνουν στην μάχη. Ο Σουλτάνος διέταξε υποχώρηση και μετά αμέσως μετά έριξε και πάλι τους άντρες του στη μάχη. Όμως οι Ρωμαίοι τους τράβαγαν σε παγίδες θανάτου αφού έκαναν ότι υποχωρούσαν , παγιδευαν μέσα τους ιππείς που περνούσαν και τους εξολοθρευαν. Η μάχη κράτησε ώρες μέχρι που οι Σελτζούκοι Τούρκοι άρχισαν να υποχωρούν. Οι απώλειες των Τούρκων ήταν τεράστιων διαστάσεων. Σε κάθε πλευρά της Παραταξις ,του Βυζαντινού Κουφιου Τετραγώνου ,είχαν εξελιχθεί Ομηρικές μάχες και από τις δύο πλευρές.
Την επόμενη μέρα ο Σουλτάνος έστειλε αγγελιοφόρους για να συνάψει ειρήνη. Οι Σελτζούκοι είχαν χάσει όλους τους επίλεκτους στρατιώτες τους του βασιλικού οίκου , και ο Σουλτάνος υπέγραψε ταπεινωτική συνθήκη η οποία ήταν να γίνει το κράτος του υποτελής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Η στρατηγική και η τακτική του Αλέξιου Α’ του Κομνηνού θριάμβευσε.
Η στρατηγική και η τακτική του Αλέξιου Α’ του Κομνηνού θριάμβευσε.
Πηγές:
Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής
Η ιστορία των Σταυροφοριών, Ράνσιμαν
Νικηφόρου Βρυέννιου Ιστορικών Βιβλία
Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής
Η ιστορία των Σταυροφοριών, Ράνσιμαν
Νικηφόρου Βρυέννιου Ιστορικών Βιβλία
Βυζαντινές Πολεμικές Τέχνες: Σκιαμαχιες με σπαθί και ασπίδα :
Φωτογραφία 1: Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός εμψυχώνει τους άντρες του πριν την τελική μάχη.
Φωτογραφία 2: Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός όπως απεικονίζεται στην εκκλησία της Κοδμοσωτηρας των Φερών της Θράκης.
Φωτογραφία 3: Καταφρακτος. Ξιφομάχος και αναβιωτης της Ακαδημίας Ιστορικών Ευρωπαϊκών Πολεμικών Τεχνών ‘Λέοντες’.
Φωτογραφία 4: Ο παραδοσιακός τρόπος εξάσκησης στην Βυζαντινή Οπλομαχια συνεχίζεται στις μέρες μας από την Ακαδημία Ιστορικών Ευρωπαϊκών Πολεμικών Τεχνών ‘Λέοντες
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.