ΤΟ ΦΡΕΖΑΡΙΣΜΑ

 ΦΡΕΖΑΡΩ: Στιγματίζω το πρόσωπον ρίπτων κατ’ αυτού λεπτότατον φιαλίδιον πλήρες μελάνης. Διαρρηγνυόμενου δε του φιαλιδίου ο ύαλος κάμνει τομάς μικράς εις το δέρμα, εις τας οποίας εισέρχεται η μελάνη και το πρόσωπο παραμορφούται. Φρέζο (το), εκ της ιταλοενετικής λέξεως sfogio. Φρεζάδος = o στιγματισμένος δια του φρέζου]

.
«Πράγμα παράξενο αλήθεια. Την ίδια στιγμή που ξεχυνότανε στους εκκλησιαστικούς πίνακες τού Νικολού ο πλούσιος ιδεαλισμός και η βαθειά θρησκευτικότητα του καλλιτέχνη, ξεπηδούσε αμείλικτη από τα βάθη τής ψυχής του, ίδια η σατιρική ανάγκη τής διακωμώδησης και του διασυρμού των πάντων! Και στις δύο αυτές εκδηλώσεις το αίσθημα τοϋ Νικολού[Κουτούζη] ενεργούσε από κίνητρα εσωτερικής ειλικρίνειας και προσωπικού πάθους. Τα πύρινα βέλη του στρέφουνται τώρα ενάντια σε κάθε άτομο με αδυναμίες ή ελαττώματα. Η τυραννία τής σάτιράς του είχε καταντήσει αληθινός εφιάλτης.

Ακοίμητη έχθρα τόνε χωρίζει πάντα με το μούλο τού Μαρτινέγκου, τον Γιαννάκη. Ο Νικολός εμάθαινε από «ανθρώπους τση παρεθύρας» τα μυστικά του μούλου.
Μία νύχτα ένας μασκαράς, μπράβος τού Μαρτινέγκου, έρριξε στο πρόσωπο του Νικολού τη μπουλέτα και τόνε φρεζάρισε στο μάγουλο!
Το βιτριόλι τής εποχής εκείνης: Μπαρούτι και μαύρο μελάνι μέσα σε μια λεπτή γυάλινη φούσκα, που σπάζοντας γίνεται θρύψαλα. Ο πόνος, όσο και νάναι αβάσταχτος, περνάει, ενώ το μαύρο σημάδι στο δέρμα μένει ανεξίτηλο! Έφριξε ο Νικολός μπροστά στον καθρέφτη. Το φρεζάρισμα εκείνο του παραμόρφωσε το πρόσωπο! Του άφησε μεγάλο σημάδι! Ανείπωτη δυστυχία για τον ωραιοπαθή αυτόν άνθρωπο, τον γεννημένο δανδή! Θα έμενε μαρκάδος σ’ όλη του τη ζωή! Το μυαλό του Νικολού άρχισε να θολώνη. Εκείνη τη νύχτα δεν έκλεισε μάτι.
Τα χαράματα επήγε στο Κάστρο κι ετοίμασε τα χαρτιά του για να ταξιδέψη στη Βενετία. Πώς να παρουσιαστή πια στις ρούγες, ανάμεσα στους γνώριμους ανθρώπους, σημαδεμένος φρικτά; Πώς να δώση αυτήνε τη χαρά στους τόσους οχτρούς του; Όχι! Δε τον εχωρούσε πια ο τόπος. Έτσι ένα πρωί άνοιξε πάλι πανιά η γαλέρα από το λιμανάκι του Μώλου για τη μητρόπολη του Σαν Μάρκο. Αμέσως εκυκλοφόρησε στο Τζάντε η χαιρέκακη σάτιρα τού γιού τού παπα-Αξέντη:
Κουτούζης του Κουτούζιου/ κουτός κουτά εστοχάσθη/ σατιρικώς να σατιρή/ σαν σάτυρος επιάσθη,/
παίζοντας με τον σάτυρον ο σάτυρος δαγκάνει,/
στ’ αγγελικό του πρόσωπο μαύρο σημάδι κάνει !
[…]
Ωστόσο στάθηκε αδύνατο, από την πρώτη στιγμή, ν’ ανεχθή την ασχήμια τού μαύρου σημαδιού στο πρόσωπό του. Για να το κρύψη, ο μόνος τρόπος ήτανε ν’ αφήση γένια καταφεύγοντας στην ιερωσύνη! Μεγάλη κουβέντα για το χαρακτήρα εκείνου τού ανθρώπου!
Ωστόσο, ας μη ξεχνάμε, ότι ο Νικολός από μικρός έψαλλε στις εκκλησίες και είχε ζωηρό το θρησκευτικό αίσθημα.
Έτσι έγινε αμπάτες[αναγνώστης] στην ορθόδοξη εκκλησία των Αγίων Αποστόλων της Βενετίας και φόρεσε το ράσο. Το μεγάλο μαύρο σημάδι κρύφτηκε από το γένι και ο Νικολός του φάνηκε πως ξαναγεννήθηκε.
Αφανίστηκε το φρεζάρισμα! Το γένι του είναι κομμένο στην ίδια γραμμή τού παπα-Κατήφορου!...
—Βέρο μεράκουλο! κραύγασε και τα μάτια του ελάμψανε με χίλιες δυό άπιαστες σκέψεις.»]
ΝΤΙΝΟΣ ΚΟΝΟΜΟΣ, ΝΙΚΟΛΟΣ ΚΟΥΤΟΥΖΗΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΡΑΒΙΑ, 1974
,
[«ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΣΗ ΠΑΡΕΘΥΡΑΣ: Ούτως απεκάλουν τους ανθρώπους εκείνους οίτινες εγίγνωσκον πολλά απόρρητα οικογενειών ή προσώπων. Λέγεται ότι κατά τους χρόνους, εκείνους πολλοί μη έχοντες τι να πράξωσι ή εκ περιεργείας παρέμενον τας νύκτας υπό τας στοάς επακουμβόντες εις τα μεγάλα παράθυρα (παρεθύρες) των μαγαζίων προς ανάπαυσιν. Εκ της σκοτεινής εκείνης θέσεως πολλά ήκουον και πολλά έβλεπον. Ως εκ τούτου ο γιγνώσκων πολλά ελέγετο «άθρωπος τση παρεθύρας», ως διδαχθείς πολλά και ως άνθρωπος έξυπνος δυνάμενος ν’ αντιλαμβάνεται και να εννοή τα περί αυτόν συμβαίνοντα και να μανθάνη τα απόρρητα των άλλων». Ας σημειωθή ότι οι αδελφοί Αντώνιος και Ιωάννης Μαρτινέγκοι διατηρούσανε, από τότε, αποθήκες λαδιού και σταφίδας. Όλες οι αποθήκες του Τζάντε δίπλα στην είσοδο, είχανε μεγάλα παράθυρα (παρεθύρες).
ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΑΗΤΑΣ «Ζακυνθινό Λαογραφικό Λεξιλόγιο»
.
[ΜΠΟΥΛΕΤΑ: (εκ του ίταλ bolla). Σφαίρα από λεπτόν βέλον, όμοια με φυσαλίδα σάπωνος με μελάνην και ερρίπτετο επί του προσώπου ατόμου, εχθρού. Εκρηγνυομένη εις λεπτότατα κομμάτια, κατέκοπτε το δέρμα και άφηνε σημάδια ανεξίτηλα. Τούτο ελέγετο φρεζάρισμα (ίταλ. fregio).]
Ο γνωστός ζωγράφος Ν. Κουτούζης είχε φρεζαρισθή από μπράβον του Μαρτινέγκου. Το φρεζάρισμα ήτο σύνηθες εις Ζάκυνθον επί Βενετοκρατίας. Και γυναίκες είχον φρεζαρισθή». (Περιοδικό «Εωσφόρος» Κερκύρας, φυλλ. α' της 25 Δεκεμβρίου 1858). ]
.
[«[…] ούτος [ο Κουτούζης] σατυρίσας ποτέ, ως γνωστόν, εχθρόν του τινά, Μαρτινέγκον τούνομα, εκακοποιήθη νύκτα τινά δεχθείς κατά πρόσωπον εκφενδονισθείσαν μπουλέταν, ή ως κοινώς λέγεται εφρεζαρίστηκε».
ΛΕΩΝΙΔΑ Χ. ΖΩΗ, «Εκ του βίου ενός καλλιτέχνου», περ. «Πινακοθήκη», έτος Ε', Αθήναι, Αύγουστος 1905, τεύχος ΝΔ', σελ. 108.
.
[Το φρεζάρισμα εγίνετο εις την Ιταλίαν δικά νιτρικού οξέος, δια ξυραφίου. Παρ’ ημίν εγίνετο ούτω πως: Εντός μικράς φιαλίδος λεπτότατης υέλου λεγομένης μπουλέτας (ήτις έχρησίμευεν εις τους χρυσικούς όπως διαλύσωσιν εντός αυτής τον άργυρον ή άλλο μέταλλον), έθετον μελάνην και πυρίτιδα. Έπειτα, κρύφα μεθ’ ορμής εκτύπων την παρείαν του άσπονδου εχθρού, η λεπτοτάτη φιαλίς συνετρίβετο, η παρειά επληγώνετο και τα τεμάχια της υέλου εισήρχοντο εις την σάρκα μετά της μελάνης και της πυρίτιδος. Το αίμα έρρεεν ο πόνος ήτο μέγιστος. Τέλος εθεραπεύετο, αλλά η μελανή ούλή, το φρεζάρισμα, έμενεν ως ατιμωτικόν στίγμα μέχρι θανάτου. Κατά τον Ενετικόν ποινικόν νόμον, της δυσμορφίας του προσώπου η μικροτέρα ποινή ήτο δύο έτη φυλάκισις και εκατόν λίραι πρόστιμον, δυνάμει του νόμου 29 Ιουνίου του 1443».]
ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΔΕ ΒΙΑΖΗΣ, «Ο εκκεντρικώτερος των ορθοδόξων ιερέων», «Μικρασιατικόν Ημερολόγιον» 1912.
.
[ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΤΟΥΖΗΣ (Ζάκυνθος, 1741 – Ζάκυνθος, 1813) Κορυφαίος ζωγράφος της Επτανησιακής Σχολής και εξίσου κορυφαίος σατιρικός ποιητής. Έργα του υπάρχουν στην Εθνική Πινακοθήκη, σε μουσεία και σε ναούς.
¨Ήταν ιδιόρρυθμη και σύνθετη προσωπικότητα: και ως ζωγράφος και ως σατιρικός στιχουργός και ως ιερέας.]
.
[ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ν. ΚΟΥΤΟΥΖΗΣ, «ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ»]

ΠΗΓΗ 

Dionisis Vitsos