Αλιάκμονας Αρχαιολογία Και Κοινωνία

 Μέσος ρους Αλιάκμονα: Ο πολιτισμός που θάφτηκε στα νερά της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου!

Μπορεί ο εντοπισμένος από το 1909 «προϊστορικός οικισμός των Σερβίων» να ανασκάφηκε την περίοδο 1971-73, στο πλαίσιο κατασκευής του Υδροηλεκτρικού Έργου Πολυφύτου από τη ΔΕΗ, ωστόσο 150 άλλοι αρχαιολογικοί χώροι, άγνωστοι μέχρι τότε, θάφτηκαν για πάντα κάτω από τα νερά της τεχνητής λίμνης που δημιουργήθηκε

Αρχιτεκτονικές Μορφές της Π... by Spiros Danias

.

Από το 1974 και εξής τα νερά της λίμνης κατέκλυσαν το νότιο τμήμα της γεωλογικής λεκάνης Κοζάνης – Σερβίων, αλλοιώνοντας ριζικά το ποτάμιο οικοσύστημα του Αλιάκμονα και καταστρέφοντας την ιδιαίτερου κάλλους παραποτάμια περιοχή.

Μαζί τους κατακλύστηκε ή αποκαλύφθηκε βίαια το σύνολο σχεδόν των υλικών καταλοίπων του παραποτάμιου πολιτισμού, σηματοδοτώντας μια από τις μεγαλύτερες πολιτισμικές καταστροφές, σε πανελλήνια τουλάχιστον κλίμακα.

Στα χρόνια που ακολούθησαν το σχηματισμό της, ένα νέο οικοσύστημα δημιουργήθηκε, νέες αναπτυξιακές δυνατότητες παρουσιάστηκαν για την περιοχή και η οικονομία όπως και η διαβίωση προσαρμόστηκαν στο νέο, ανθρωπογενές, εξίσου όμως όμορφο περιβάλλον.

Παρόμοια και η αρχαιολογική έρευνα επικεντρώθηκε στην παραλίμνια περιοχή, περισυλλέγοντας, διασώζοντας και αξιοποιώντας τα αποσπασματικά και απρόσμενα κομμάτια ιστορίας που ερήμην της αποκαλύφθηκαν.

Η εκτεταμένη αυτή σωστικού χαρακτήρα έρευνα, που άρχισε το 1984 (πιο συστηματικά το 1990) και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, περιλαμβάνει εντοπισμό των αρχαιολογικών χώρων, με επιφανειακή έρευνα, η οποία ολοκληρώθηκε σε όλη την παρόχθια ζώνη, σε συνολικό μήκος 60 χλμ. και πλάτος 50-1500 μ., καθώς και ανασκαφή στους σημαντικότερους από τους άμεσα πληττόμενους χώρους.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της έρευνας αποτελούν η άμεση εξάρτησή της από τους συνεχιζόμενους και ταχείς ρυθμούς διάβρωσης του χώρου, καθώς και από τη στάθμη των νερών της τεχνητής λίμνης, η οποία μειώνεται για σύντομο χρονικό διάστημα και σε ακατάλληλη για έρευνα εποχή.

Με την πτώση λοιπόν της στάθμης της λίμνης, τους μήνες Οκτώβριο – Δεκέμβριο, κάθε χρόνο, εμείς «οι αρχαιολόγοι», παρέα με τους ψαράδες και «με ιεραποστολικό ζήλο», όπως είπαν κάποιοι παλαιότερα, παλεύουμε με αντίξοες συνθήκες να διασώσουμε ό,τι έχει απομείνει από τον παραποτάμιο πολιτισμό του Αλιάκμονα.

Μέχρι σήμερα έχουν διενεργηθεί ανασκαφές σε όλες σχεδόν τις παραποτάμιες κοινότητες, σε 27 θέσεις, που αφορούν σε οικισμούς και νεκροταφεία όλων των χρονικών περιόδων, των ιστορικών και προϊστορικών χρόνων, διαβρωμένα σε ποικίλο βαθμό από τα νερά της λίμνης. Τα ευρήματα υπήρξαν ιδιαίτερα σημαντικά, μαρτυρώντας πυκνή και διαχρονική κατοίκηση της παραποτάμιας περιοχής του μέσου ρου του Αλιάκμονα, από την αρχαιότερη νεολιθική περίοδο (γύρω στο 6.500 π.Χ.) μέχρι σήμερα, με ενδείξεις για ανθρώπινη παρουσία ήδη από την παλαιολιθική εποχή.

Ενδεικτικά αναφέρουμε, το μοναδικό στον ελλαδικό και ευρύτερο χώρο σύνολο ανθρωπόμορφων στηλών του τέλους της νεολιθικής εποχής από τα Κρανίδια, τα πασσαλόπηκτα κτίσματα της μέσης νεολιθικής περιόδου και το νεκροταφείο της πρώιμης/μέσης εποχής χαλκού στις Γούλες, το πασσαλόπηκτο κτίσμα της πρώιμης εποχής χαλκού με εστία και θολωτό φούρνο στο Βελβεντό, το κτήριο με τη λιθόκτιστη θεμελίωση και κρηπίδα σε στυλ ψαροκόκαλου της μέσης εποχής χαλκού στην Αιανή, όπως και το διώροφο της ίδιας περιόδου στο Σπάρτο, τον πιθεώνα και το αψιδωτό κτήριο της πρώιμης εποχής σιδήρου στα Σέρβια, τις πήλινες ελληνιστικές γυναικείες κεφαλές και προτομές θεοτήτων ή νυμφών από το Βελβεντό, τα ελληνιστικά κτήρια και το ρωμαϊκό νεκροταφείο καύσεων στο Ροδίτη, και το μεγάλο παλαιοχριστιανικό κτήριο στην Καισάρεια.

Αντιπροσωπευτικά ευρήματα των ανασκαφών της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή Κοζάνης.

Σημ.: Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ενημερωθούν αναλυτικότερα και από το διαδίκτυο. (Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη 2012, «Η αρχαιολογική έρευνα στην κοιλάδα του μέσου ρου του Αλιάκμονα», Αρχαιολογία και Τέχνες, www.arxaiologia.gr)

(Α. Χ.-Μ.)

Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης