Βασικός παράγοντας στην επιλογή του χώ ρου ανάπτυξής του υπήρξε αναμφισβήτητα το ευνοημένο οικοσύστημα στην περιοχή της Αυγής με πλούσιο υδρογραφικό δίκτυο, ανάβλυση πηγών, εκτεταμένη κάλυψη από ανοιχτά δάση βελανιδιάς, άφθονα αργιλικά ιζήματα και διαθεσιμότητα κατάλληλων εδαφών για την υποστήριξη βιώσιμης μεικτής αγροτικής παραγωγής, όπως καλλιέργεια σιτηρών και οσπρίων καθώς και εκτροφή οικοδίαιτων.
Ο εντοπισμός της θέσης οφείλεται στη μηχανική καλλιέργεια. Η διατάραξη της αβαθούς πολιτισμικής επίιχωσης από τη βαθειά άροση προκάλεσε την ανάδυση στην επιφάνεια του εδάφους μεγάλου αριθμού αναγνωρίσιμων οικιστικών λειψάνων (π.χ. τμήματα τοίχων και δαπέδων) καθώς και κινητών ευρημάτων (π.χ. ακέραια λίθινα εργαλεία ή τμήματά τους, θραύσματα πήλινων σκευών και κοσμημάτων από λίθους και όστρεα) της Νεολιθικής Εποχής, που επέβαλαν την παρέμβαση της ΙΖ΄ Ε.Π.Κ.Α. για την προστασία, επιστημονική διερεύνηση και αξιοποίηση των αποκαλυπτόμενων αρχαιοτήτων.
Από τον ... μικρόκοσμο του νεολιθικού αγροτικού χωριού Αυγής Καστοριάς, περ. 7.000 χρόνια πριν: πήλινα αγγεία, γυναικεία ειδώλια από πηλό και μάρμαρο, χάντρες από το θαλασσινό όστρεο Spondylus gaederopus, από λίθους και πηλό, και ακόμη μια καμμένη καρφίδα από ελαφοκέρατο (πιθανόν από εξοπλισμό ένδυσης).
Η υπό εξέλιξη σωστικού χαρακτήρα ανασκαφική έρευνα στη Νεολιθική Αυγή άρχισε το Σεπτέμβριο του 2002 (16 ημέρες) και συνεχίστηκε τον Ιούνιο και Ιούλιο 2003 (30 ημέρες) με την αμέριστη υποστήριξη του ΥΠ.ΠΟ. - ΙΖ' Ε.Π.Κ.Α., της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Καστοριάς, του Δήμου Αγίας Τριάδας, του Πολιτιστικού Συλλόγου Αυγής και αρκετών ιδιωτών.
Στους στόχους των Ανασκαφών Αυγής περιλαμβάνεται η εκτεταμένη, συγχρονική και διαχρονική, αποκάλυψη των οικιστικών λειψάνων του νεολιθικού οικισμού για τη μελέτη της ενδοκοινοτικής του οργάνωσης και των κοινωνικών διαστάσεών της, την κατανόηση των στρατηγικών επιβίωσης (π.χ. τρόπος οργάνωσης παραγωγικών και κατασκευαστικών δρατηριοτήτων, χαρακτήρας των δικτύων ανταλλαγών και επικοινωνίας) και την προσέγγιση της ιδεολογικής-συμβολικής συμπεριφοράς αυτής της κοινότητας.
Για την υπεδάφια χαρτογράφηση της θέσης προγραμματίζονται γεωφυσικές διασκοπήσεις, ενώ ερωτήματα σχετικά με τις διαδικασίες σχηματισμού της ή με τον προσδιορισμό της χρήσης επιμέρους χώρων του νεολιθικού οικισμού θα αντιμετωπισθούν με ειδικές μεθόδους της γεωαρχαιολογικής έρευνας.
Θέμα μείζονος σημασίας αυτής της έρευνας αποτελεί η μεσο- και μακροπρόθεσμη κοινωνικοποίηση και αξιοποίησή της στην κατεύθυνση μιας σύγχρονης ανθρωποκεντρικής ανάπτυξης της περιφέρειας της χώρας.
Πειραματικά πήλινα αγγεία βάσει νεολιθικών προτύπων σε συνεργασία με την κεραμίστρια Φανή Σκαμάγκη (2011-12): ένα 'ταψί' με πιθανή χρήση το καβούρδισμα καρπών και ένα κλειστό αγγείο για νόστιμες σούπες ή και χυλούς από δημητριακά, όσπρια ή και άλλα συστατικά.
Τα λίθινα εργαλεία, με πρώτες ύλες που συλλέχθηκαν από τις όχθες του Αλιάκμονα, σε απόσταση περ. 2 χλμ από την Νεολιθική Αυγή, έτυχαν επεξεργασίας (π.χ. πελέκημα και αποτριβή) από τον αρχαιολόγο-ειδικό μελετητή Τάσο Μπεκιάρη
Για ... τη γυναίκα, τους αγώνες της, τη ζωή ...
... από τον ...Μάρτιο του 5214 π.Χ. ...
ως τις μέρες μας 8 Μαρτίου 2019 μ.Χ.
*φωτo: τμήμα αναπαράστασης γυναικείας μορφής σε πηλό από στρώματα της ύστερης 6ης χιλιετίας του Νεολιθικού Οικισμού Αυγής
Από τον εργαλειακό εξοπλισμό της Νεολιθικής Αυγής: τέχνεργα του απολεπισμένου λίθου με πρώτη ύλη κατασκευής πυριτολίθους, όπως λεπίδες κοπής καλλιεργούμενων δημητριακών και αιχμή βέλους με άγκιστρα καθώς και απορρίμματα της κατεργασίας του πυριτόλιθου.
Η εικόνα που έχει προκύψει από τις αρχικές ανασκαφικές έρευνες υποστηρίζει την ύπαρξη ενός εκτεταμένου τύπου οικισμού με δύο τουλάχιστον οικιστικές φάσεις.
Η ενδοκοινοτική οργάνωση αυτής της εγκατάστασης χαρακτηρίζεται από τη δόμηση αναξάρτητων κτιρίων ορθογώνιου σχήματος και μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους, που περιβάλλονταν από ευρείς υπαίθριους χώρους, ιδιωτικού ή και κοινοτικού χαρακτήρα.
Τα κτίρια ορθογώνιας κάτοψης, που σε μερικές περιπτώσεις ενισχύονταν και από ημι-υπαίθριες προσθήκες, πρέπει να αποτελούσαν -μεμονωμένα ή σε ομάδες μαζί με το συνανήκοντα ανοιχτό χώρο- τις κύριες δομές στέγασης και οικιακής παραγωγικής δραστηριότητας επιμέρους 'νοικοκυριών', δηλαδή των βασικών μονάδων παραγωγής και κατανάλωσης της νεολιθικής κοινωνίας.
Από τα πολυπληθή λείψανα των αρχιτεκτονικών κατασκευών, που έχουν έρθει στο φως (π.χ. μάζες πηλού με ή χωρίς αποτυπώματα άλλων υλικών, πασσαλότρυπες), μπορούν να αποκατασταθούν τόσο τα υλικά δομής τους όσο και οι τεχνικές δόμησής τους.
Ανεπεξέργαστοι κορμοί δέντρων είχαν χρησιμοποιηθεί ως κατακόρυφα φέροντα στοιχεία των κτισμάτων, ενώ ξύλινοι δοκοί (επεξεργασμένο ξύλο) και κλαδιά αποτελούσαν οριζόντια στοιχεία της τοιχοποιίας και της στέγης. Διαφορετικά είδη αργίλου αποτέλεσαν την πρώτη ύλη κατασκευής για:
1. Δάπεδα κτιρίων,
2. Τη 'λάσπη' για την τοιχοποιϊα 'στοιβαχτού πηλού' ή την επένδυση του ξύλινου σκελετού τοίχων, και
3. Τα επιχρίσματα ('σοβάς') των βασικών δομικών στοχείων αρχιτεκτονικών και άλλων κατασκευών.
Στους υπαίθριους χώρους των 4 ή 5 μέχρι στιγμής αποκαλυφθέντων κτιρίων ορθογώνιας κάτοψης ήρθαν μεταξύ άλλων στο φως λείψανα κυκλικών κατασκευών από πηλό και αρνητικά πασσάλων μικρής διαμέτρου (0,3-0,4 μ.), ίσως στοιχεία φρακτών για την οριοθέτηση/σήμανση χώρων ειδικής χρήσης (π.χ. αυλές ή κήποι).
Στα κινητά ευρήματα της θέσης ανήκουν μεγάλη ποσότητα αδιακόσμητης και διακοσμημένης κεραμεικής, πολλά εργαλεία από αποκρουσμένο λίθο (κυρίως λεπίδες και αιχμές βελών), οστέινα και τριπτά εργαλεία (π.χ. μυλόλιθοι και τριπτήρες, πελέκεις και σμίλες από αλλόχθονες πρώτες ύλες), κοσμήματα (μεγάλοι δακτύλιοι και χάντρες) από Spondylus gaederopus, λίθους και μαλαχίτη (οξείδιο του χαλκού), ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια, μια πήλινη σφραγίδα και ένας μικρός οστέινος αυλός (φλογέρα ;).
Νεολιθικό Οικισμό Αυγής Καστοριάς:
κατάλοιπα καμμένων σπιτιών, εργαλεία από λίθους, ειδώλια από πηλό και μάρμαρο, πήλινα σκεύη, οστέινοι αυλοί, κοσμήματα από λίθους, πήλινες σφραγίδες της 6ης και 5ης χιλιετίας π.Χ. Η μελέτη τους επιτρέπει αφηγήσεις για την προϊστορική τεχνολογία και τεχνογνωσία, τις στρατηγικές επιβίωσης και αναπαραγωγής της αγροτικής νεολιθικής κοινωνίας της Αυγής
Mineralogical and petrological study of the ground stone artifacts from
the Neolithic Settlement of Avgi, Kastoria, NW Greece
The systematic geo-archaeological study of the lithic artifacts and objects from the Neolithic Settlement of Avgi at Kastoria enables the investigation of the specific usage characteristics of the various raw materials. Furthermore, it sheds light to the understanding of selection methods and the management of raw materials by the Neolithic Avgi inhabitants. The mineralogical, petrological and geochemical study of the archaeological material greatly contributes to this effort (Melfos & Stratouli 2017). In addition, the investigation of the natural availability of these raw materials in the region adds the concepts of space and time in the scientific research. It provides information on the spatial spreading in search of raw materials and on the required time to approach these sources. Thus, the most significant goal of this study is to determine and identify the sources of the raw materials used by the inhabitants of Neolithic Avgi.
Figure 1. Representative samples of lithic artifacts and tools, which emphasize the variety of raw materials used by the neolithic inhabitants of Avgi: a. Grinding tool made of sandstone, b. Marl sandstone slabs retrieved during the field survey at the broader region, they are similar to the slabs found at the excavation, c. Percussion tool made of gabbro, d. Axe made of serpentinite, e. Axe made of ophicalcite, f. Axe made of serpentine, g. Bead made of botryiod malachite, h. Bead made of amber, i. Fragments of a marble bowl, j. Red pigment probably from iron-rich bauxite.
Since September 2014, more than 3000 lithic findings have been studied. They are mainly lithic artifacts and tools made of a variety of rocks and minerals (Fig. 1).
The majority of the studied objects are grinding tools (for preliminary results of their petrographic study see Bekiaris et al. 2015), which are mainly made of sandstones and conglomerates of various size, mineralogical composition, grain size and hardness (Fig. 1a). Worth mentioning is the use of marl sandstone slabs, probably used for cooking due to their refractory properties (Fig. 1b).
Many tools are made of boulders retrieved from the ophiolitic rock sequences of the region (Fig. 1c, d, e). Percussion tools are made of gabbro or infrequently ophicalcite, two massive and hard rocks, while cutting tools (e.g. axes, adzes, and chisels) are made almost entirely of serpentinite. Noteworthy is also the presence of small, lightly transparent cutting tools made of the comparatively softer serpentine (Fig. 1g).
Of particular importance are the excavation findings made of non-local materials. These include two beads of malachite, where the typical botryoid mineral structure is observable (Fig. 1), a bead of amber (Fig. 1e) and two fragments of marble vessels (Fig. 1j). Another important finding is a piece of red pigment, which bears multiple friction traces (Fig. 1k). This material comes probably from the local iron-rich bauxite occurrences. Red residues were also found as encrustations on grinding tools, implying that these ore nodules were used as pigments, however, additional mineralogical and geochemical investigations are necessary to support this suggestion.
The above mentioned data reveal the integrated, empirical knowledge of the properties and capabilities of these raw materials by the neolithic inhabitants of Avgi, as well as their optimal use in order to fulfill everyday needs and standards of living. The geological field survey at the broader region has highlighted possible sources of origin for all the local raw materials. The basement of the neolithic settlement of Avgi is composed of sedimentary rocks, mainly sandstones, marls and conglomerates, of the Ontria and Tsotyli Formations of the Mesohellenic Trough (Fig. 2). The Tertiary (~ 56-5 Ma) Mesohellenic Trough is a SE-E trending massive basin formation, which spreads from southeastern Albania to Thessaly, locally exceeding 5 km in thickness. It was formed and filled with sediments during the latter stages of the Alpine Orogeny.
The second group of rocks located in the area belongs to the Pelagonian geotectonic Zone. These rocks are the bedrock of the Mesohellenic Trough. They include Paleozoic metamorphic rocks such as gneisses, schists, amphibolites, metamorphosed granites and plutonic rocks, as well as Mesozoic carbonates, granites and ophiolitic rocks.
Highly significant is the presence of Holocene (<100,000 years) alluvial and deltaic deposits of the Aliakmonas river. These deposits, along with the lacustrine deposits of the lake of Kastoria, cover a large part of the region. Their study reveals the complex, changing and varied supply of the Holocene palaio-depositional environment. It seems that these deposits serve a great role over time for the inhabitants of Neolithic Avgi as secondary sources of raw materials.
Figure 2. The geological map of the broader Avgi region (based on Bekiaris et al., 2015)..
Various analytical methods have been already applied and some will be implemented in the near future in order to further strengthen the conclusions of this research. Thin sections of selected archaeological findings and several field samples were studied under microscope for mineralogical and comparative purposes. Furthermore, the forthcoming chemical analyses will result in the quantitative and qualitative determination of the main and trace elements of the selected samples, as well as verify our theories regarding the origins of raw materials. Moreover, sophisticated analytical techniques will reveal detailed information about the type and the source of the pigments and perhaps their production methods. Finally, petrographic and isotopic studies will probably indicate the region of origin of the marble vessels. This dataset will provide significant information about the size of the trading network of Neolithic Avgi.
References
Bekiaris, T., Stergiou, Ch., & Theodoridou, S. 2017. Making choices in a Neolithic landscape: raw materials and ground stone technology in Neolithic Avgi, NW Greece, In: Communities, landscapes, and interaction in Neolithic Greece, Proceedings of the International Conference, Rethymno 29-30 May, 2015, (Sarris, A., Kalogiropoulou, E., Kalayci, T., & Karimali, L., eds.), International Monographs in Prehistory, United States of America: 415-433
Melfos V. and G. Stratouli, 2017. Raw material and provenance identification of Late Neolithic and Chalcolithic chert artefacts from Drakaina Cave, Kephalonia, through petrographic and geochemical analysis. Studies in Mediterranean Archaeology, vol. CXLIV, Astroms Editions, Uppsala 2016.
January 2017
Christos L. Stergiou MSc Geologist, PhD Candidate
christer@geo.auth.gr
Stella Theodoridou, Geologist
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.