Ο ποιητής, λόγιος και επαναστάτης, Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος)

Ο ποιητής, λόγιος και επαναστάτης, Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος) γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο Μαγνησίας και ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στη Σχολή Ζαγοράς Πηλίου (Ελληνομουσείο Ζαγοράς). Το 1797 εξέδωσε στη Βιέννη χάρτη υπό τον τίτλο «Χάρτα τῆς Ἑλλάδος«, αποτελούμενο από 12 φύλλα, συνολικών διαστάσεων 2 x 2,10 μ., που απεικόνιζε το ελληνικό κράτος, όπως το οραματιζόταν, εκτεινόμενο από τον Δούναβη και τα Καρπάθια όρη στη βόρεια Βαλκανική, έως το Λιβυκό πέλαγος νότια, τα Μύρα της Λυκίας, τη Βιθυνία της Μικράς Ασίας και τον Εύξεινο Πόντο στα ανατολικά σύνορα, έως το Ιόνιο πέλαγος στα δυτικά. Με το σπουδαίο αυτό χαρτογραφικό του επίτευγμα που φιλοτεχνήθηκε από το λιθογράφο Franz Müller και τυπώθηκε σε 1220 αντίτυπα, ήθελε να καταδείξει την ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού και να αφυπνίσει τους υπόδουλους Έλληνες αποτυπώνοντας το μεγαλείο της Ελλάδας. Επιπλέον, αποτελούσε ένα βοηθητικό εργαλείο για τη διοίκηση του νέου κράτους που θα προέκυπτε μετά την επανάσταση, με βάση το σύνταγμα που σχεδίασε και τις αρχές που διέπουν το έργο του «Νέα Πολιτική Διοίκησις».

Στη Χάρτα απεικονίζονται εννέα «Έπιπεδογραφίες», τοπογραφικά δηλαδή διαγράμματα ιστορικών τόπων της Ελλάδας, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται η Κωνσταντινούπολη, η Αθήνα, η Σπάρτη, οι Θερμοπύλες, η Σαλαμίνα και η γενέτειρά του, το Βελεστίνο Μαγνησίας, σε περίοπτη θέση. Επίσης, απεικονίζονται 162 αρχαία ελληνικά νομίσματα, εκ των οποίων τα 27 ανήκουν σε θεσσαλικές πόλεις, και περιλαμβάνεται κατάλογος με 270 ονόματα ιστορικών προσώπων, πολιτικών, στρατιωτικών και ανθρώπων του πνεύματος από την αρχαιότητα μέχρι την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η οποία αντιπροσωπεύεται μόνον από ονόματα 24 σουλτάνων. Δεν παραλείπει ακόμη να εμπλουτίσει τη Χάρτα με αναπαραστάσεις έργων τέχνης (Ακρόπολη, Κολοσσός Ρόδου κ.α) ενός αρχαίου ελληνικού θεάτρου και μυθολογικών γεγονότων (Αργοναυτική εκστρατεία, Αμαζονομαχία).

Η περιοχή της Μαγνησίας αποτυπώνεται στο φύλλο «5» της Χάρτας, όπου ο Ρήγας σημειώνει αρκετές περιοχές με την αρχαία ονομασία τους και δίπλα αναγράφει το όνομα που φέρουν κατά τη τουρκοκρατία. Έτσι αναγράφεται ο «Βώλος» (Βόλος) κάτω από το όνομα Παγασσαί, η Ζαγορά δίπλα από το όνομα Μηθώνη, το «Μπρομύρι« (Προμύρι) στο Πήλιο και η «Άλλος» (Άλος) δίπλα στη «Σιούρπη» (Σούρπη). Τα νησιά αναφέρονται με τη σύγχρονη ονομασία τους (Σκιάθος, Σκόπελος και Αλόννησος).

Η απήχηση της Χάρτας ήταν τόσο μεγάλη στον τουρκοκρατούμενο χώρο, ώστε το 1800 ο Μηλεώτης ιερωμένος και λόγιος Άνθιμος Γαζής τυπώνει στη Βιέννη μία νέα έκδοση της Χάρτας, επίσης από το λιθογράφο Franz Müller, με το τίτλο «Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος με τα παλαιά και νέα ονόματα», στην οποία έχουν αφαιρεθεί οι επιπλέον πληροφορίες του Ρήγα (Επιπεδογραφίες, νομίσματα, παραστάσεις) και αρκετές τοποθεσίες. Παρόλα αυτά, στην περιοχή της Μαγνησίας διατηρεί σε αρκετές περιπτώσεις αντίστοιχα τοπωνύμια με εκείνα που εμφανίζονται στη Χάρτα -ο Παγασητικός κόλπος αποκαλείται «Πελασγικός»- ενώ σημειώνονται και στους δύο χάρτες επουσιώδεις περιοχές, όπως η Χοντρή Άμμος, παραλείποντας τις σημαντικότερες.

Ένα από τα πρωτότυπα αντίτυπα της Χάρτας από τη συλλογή Αννίτας Μεταξά που χρησιδανείστηκε στον Δήμο Βελεστίνου, εκτίθεται σήμερα στο Εκθεσιακό Κέντρο Πολιτισμού «Ρήγας Βελεστινλής», όπου μεταφέρθηκε από το Δημαρχείο της πόλης, το 2017, με την επιμέλεια του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας και υπό την καθοδήγηση της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων.

Πηγές :

«Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή», επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών -Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998.

Λ. Αρσενίου, «Μερικά συμπεράσματα από τη μεγάλη Χάρτα του Ρήγα», στο Υπέρεια, τόμος Πρώτος, Αθήνα 1990, 417-422.

Κ. Μακρή, Η λαϊκή τέχνη του Πηλίου, Αθήνα 1976.

Γ. Χουρμουζιάδης, Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά, K.A. Μακρής, Μαγνησία, Το χρονικό ενός πολιτισμού, Αθήνα 1982.