Πέμπτη 2 Σεπτεμβρίου 2021

Η ΣΤΑΦΙΔΙΚΗ ΚΡΙΣΗ


 Κι αν λείψει κάθε φόρος της, κι ας βάλουν πιο μεγάλο

εγώ ποτέ στο στόμα μου σταφίδα δεν θα βάλω
και ούτε θέλω να την δω ποτέ μου σε τραπέζι
ας κάνουν μόνο με αυτήν πουτίγκες οι Εγγλέζοι.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΡΗΣ
Η σταφίδα αποτέλεσε μια μονοκαλλιέργεια προσαρμοσμένη στην διεθνή αγορά, καθώς όμως δεν ήταν είδος πρώτης ανάγκης, ήταν εξαιρετικά ευπαθής στις διακυμάνσεις της διεθνούς οικονομίας[…]



Μια σημαντική ευρωπαϊκή συγκυρία, θετική για τις ελληνικές εξαγωγές της σταφίδας, αποτέλεσε η φυλλοξήρα που έπληξε τα γαλλικά αμπέλια την δεκαετία του 1880, καθώς αύξησε υπέρμετρα και απροσδόκητα τη ζήτηση της σταφίδας, αφού οι οινοπαραγωγοί της Γαλλίας αναπλήρωσαν τις απώλειές τους με ελληνικά σταφύλια. Στις δεκαετίες του 1880 και 1890 η παραγωγή σταφίδας αυξήθηκε με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, για να καλύψει τη γαλλική ζήτηση, ενώ παράλληλα αυξήθηκε και η τιμή της, ωφελώντας έτσι σημαντικά τους έλληνες σταφιδοπαραγωγούς. Έτσι οι έλληνες σταφιδοπαραγωγοί για να ανταποκριθούν στην νέες συνθήκες αυξημένης ζήτησης διεύρυναν με όσα μέσα διέθεταν την σταφιδοκαλλιέργεια. Η αλόγιστη επέκταση των σταφιδαμπελώνων καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ακολουθώντας συγκυριακές ανάγκες κατανάλωσης της σταφίδας, εντάθηκε υπερβολικά.



Ενώ όμως η αγγλική αγορά, όπου η σταφίδα χρησιμοποιείτο σε ξηρά μορφή στη ζαχαροπλαστική ήταν μόνιμη και σταθερή, η απορρόφηση της σταφίδας από τη Γαλλία, όπου χρησιμοποιείτο για την παρασκευή οίνων λαϊκής κατανάλωσης, είχε ημερομηνία λήξεως, εφόσον οφειλόταν στην καταστροφή των γαλλικών αμπελώνων από τη φυλλοξήρα. Η ανάκαμψη των γαλλικών αμπελώνων από την ασθένεια πριν το τέλος του 19ου αιώνα, είχε ως αποτέλεσμα να κλείσει απότομα η γαλλική αγορά, όσο απότομα είχε ανοίξει. Έτσι από τα μέσα της δεκαετίας του 1890 η γαλλική παραγωγή άρχισε να επανέρχεται στο αρχικό της επίπεδο και η ζήτηση της ελληνικής σταφίδας έπεσε τόσο γρήγορα, όπως ακριβώς είχε αυξηθεί μερικά χρόνια νωρίτερα. Έτσι, στα τέλη της δεκαετίας του 1890 και στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα εκδηλώθηκε μια κρίση υπερπαραγωγής της σταφίδας, όπου ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής έμενε αδιάθετο, ενώ η μικρή ποσότητα που απορροφούσε η αγορά είχε πολύ χαμηλή τιμή. Χιλιάδες αγρότες της Πελοποννήσου καταστράφηκαν. «Προλάβετε οι αρμόδιοι τα περαιτέρω διότι το πολύ της θλίψεως γεννά παραφροσύνην, η δε λαϊκή παραφροσύνη εμφυλίους πολέμους…» γράφει η εφημερίδα «Ακρόπολις» στις 17 Σεπτεμβρίου του 1893, αναφερόμενη στο κύμα των πτωχεύσεων και των πλειστηριασμών που σαρώνει τους σταφιδοπαραγωγούς της Πελοποννήσου.
Το πρόβλημα αυτό ονομάστηκε σταφιδικό ζήτημα και αρχικά οι κυβερνήσεις πήραν το μέτρο της παρακράτησης του 15% της παραγωγής, ώστε να μειωθεί η προσφορά. Παρόλα αυτά το πρόβλημα δε λύθηκε, ίσως και επειδή οι παρακρατημένες ποσότητες, αντί να γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας με κρατική ευθύνη (για να παραχθεί π.χ. οινόπνευμα), εξάγονταν παράνομα. Το 1899 η κρίση εντάθηκε και η κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη επιχείρησε την ίδρυση της Σταφιδικής Τράπεζας, με σκοπό τη δανειοδότηση των παραγωγών και τη διαχείριση της ποσότητας της παραγόμενης σταφίδας, χωρίς όμως κάποια σημαντικά αποτελέσματα. […] Τον αντίκτυπό της τον αισθάνθηκε η κοινωνία στο σύνολό της και ολόκληροι πληθυσμοί έφθασαν στα όρια της έσχατης ένδειας.



Το 1903 προτάθηκε από όμιλο ξένων επιχειρηματιών η μονοπωλιακή αγορά της σταφίδας για μια εικοσαετία. H εξέλιξη αυτή έγινε ευνοϊκά αποδεκτή από τους σταφιδοπαραγωγούς, με τη σκέψη πως θα απαλλαγούν από το άγχος της απορρόφησης της σοδειάς και την παρέμβαση των τοκογλύφων. Το σχέδιο όμως δεν προχώρησε, γιατί η μονοπωλιακή αυτή κατάσταση δεν ευνοούνταν ούτε από την ελληνική ούτε από την αγγλική κυβέρνηση. H ματαίωση αυτής της εξαγγελίας δημιούργησε μεγάλο αναβρασμό στην Πελοπόννησο, που σε ορισμένες περιπτώσεις έφτασε σε ένοπλες εξεγέρσεις. Μέσα σε αυτές τις αρνητικές συνθήκες το πλεονάζον αγροτικό στοιχείο παίρνει το δρόμο της ξενιτιάς.[…]
Την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα (πληθυσμός Ελλάδος 1889: 2.187.208) πάνω από 180.000 Έλληνες μεταναστεύουν στις ΗΠΑ, στην συντριπτική τους πλειοψηφία άνδρες μεταξύ 20 και 45 ετών, οι αποδοτικότερες ηλικίες, ενώ μέχρι τις αρχές τις δεκαετίας του 1920 (πληθυσμός Ελλάδος 1920: 5.536.375), όταν η αμερικανική κυβέρνηση αποφάσισε να μειώσει δραστικά την εισροή μεταναστών, είχαν ήδη εγκατασταθεί πάνω από 350.000 Έλληνες. Το αντίτιμο του εισιτηρίου για τον νέο κόσμο είναι πολύ υψηλό, σπίτια και χωράφια ξεπουλιούνται για να εξασφαλισθεί το πολυπόθητο ταξίδι. Πολλοί από αυτούς πιστεύουν ότι μόλις φτιάξουν ένα κομπόδεμα θα ξαναγυρίσουν στην πατρίδα. Η επένδυση στο όνειρο είναι καταστροφική για τους ταξιδιώτες και κερδοφόρα για τους ταξιδιωτικούς πράκτορες. Το πλοίο που τους μεταφέρει στην ξενιτιά λέγεται Πατρίς, οι περισσότεροι όμως δεν πρόκειται να δουν ποτέ ξανά την πατρίδα τους! Που θα δουλέψει όμως ο ανθός της εργατικής δύναμης της χώρας στην Αμερική; Τους περιμένουν τα μεταλλεία της Πενσιλβάνιας και της Γιούτας, οι βιομηχανίες του Σικάγο και της Βοστόνης, οι σιδηροδρομικές γραμμές της κεντρικής Αμερικής, τους περιμένουν ακόμη όλες οι ανειδίκευτες δουλειές που δεν τις καλύπτουν τα συνδικάτα και οι κανονισμοί εργασίας. ­ Πίσω στην πατρίδα εμφανίζονται κατά τη σταφιδική κρίση καινοφανείς μορφές κοινωνικών διεκδικήσεων στις οποίες συγκαταλέγονται οι αντιδράσεις και οι ενέργειες των σταφιδοπαραγωγών πληθυσμών που ανάγονται στις σύγχρονες μορφές διαπραγμάτευσης, ένα κίνημα όλης της κοινωνίας κατά της οικονομικής δυσπραγίας με σκοπό την επιστροφή στις μέρες της ευμάρειας. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται τα παλλαϊκά συλλαλητήρια, τα ψηφίσματα και οι αναφορές προς την κυβέρνηση, τη Βουλή και τον βασιλιά, που περιλαμβάνουν συγκεκριμένα αιτήματα και διεκδικήσεις. Αυτό το πρώτο μαζικό κίνημα της νεοελληνικής κοινωνίας του 19ου αι. μαρτυρεί ωστόσο την έξοδο των αγροτών από την παθητικότητα και την είσοδο σε μια νέα περίοδο, καθώς σβήνει ο 19ος αιώνας και αρχίζει ο 20ος αιώνας.




Οι σταφιδοπαραγωγοί πληθυσμοί με τους συνεχείς αγώνες τους πέτυχαν κάποιες ευνοϊκές διευθετήσεις, γεγονός που συνηγορεί για τον δυναμισμό του σταφιδικού κοινωνικού κινήματος, το οποίο ανάγκασε το κράτος να ασκήσει παρεμβατική πολιτική, εγκαταλείποντας την τακτική αναβλητικότητας και κωλυσιεργίας, που απέβησαν όμως ατελέσφορα λόγω των διαφορών μεταξύ των σταφιδοπαραγωγών περιοχών. […] Είναι χαρακτηριστικό ότι η εφημερίδα «Άστυ» στις 6 Ιουνίου 1895 κάνει λόγο για «νέο Πελοποννησιακό πόλεμο». Καθ’ όλη τη διάρκεια της σταφιδικής κρίσης αυτός ο «Πελοποννησιακός Πόλεμος» διεξαγόταν μέσω των αλλεπάλληλων συλλαλητηρίων και κινητοποιήσεων των διαφόρων περιοχών που είχαν αντίθετα συμφέροντα. Χαρακτηριστικά, η εφημερίδα των Καλαμών «Καθημερινή» ανέφερε στις 9 Ιουνίου 1899 ότι «το σταφιδικό ζήτημα ομοίαζε με το γλωσσικό επειδή και τα δύο παρέμεναν άλυτα».
Μερικά χρόνια αργότερα, κατά το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα, το σταφιδικό ζήτημα άρχισε να χάνει την οξύτητά του για πολλούς λόγους, ο σημαντικότερος από τους οποίους ήταν η μετανάστευση στην Αμερική και η αστυφιλία. Την ίδια περίοδο σηματοδοτείται η αρχή μιας νέας εποχής για τη χώρα. Οι κλυδωνισμοί που είχε προκαλέσει η σταφιδική κρίση έγιναν σταδιακά αισθητοί με την εμφάνιση νέων μορφών οικονομικής εκμετάλλευσης και κοινωνικών ανακατατάξεων.
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΡΔΟΣ, Υποψήφιος Διδάκτωρ του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου


ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΡΗΣ: ΝΕΟΠΛΟΥΤΟΙ & ΨΕΥΤΟΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΕΣ
.
«Ὁ ἐπιφέρων Περικλῆς καὶ Περικλέτος ἄλλως
οἱκογενείας εὐγενοῦς εἶν' ἔκγονος μεγάλος.
Ἡ μήτηρ του ἡ ντιστεγκὲ κι' αμυγδαλοτσακίστρα
πρὸ χρόνων διετέλεσε τῆς γειτονιᾶς της πλύστρα,
ὁ δὲ πατήρ του ὁ σεπτὸς καὶ σύζυγος αὐτῆς
κι' ἐκεῖνος ἐχρημάτισε κλεινὸς πραγματευτὴς
καὶ μὲ τὸ πανεράκι του πουλοῦσε κουβαρίστραις
εἰς τοῦ καιροῦ του τῆς Λιζιὲ κι' εἰς ὅλες τῇς μοδίστραις.
Πλὴν γεγονότα ἔξαφνα σημαντικὰ τὰ μάλα
ἠνάγκασαν τὸν ἔμπορον νὰ φύγῃ ἆρον ἆρον,
καὶ μετὰ χρόνους ἀρκετοὺς καὶ βάσανα μεγάλα
μακρὰν τῆς γῆς τῶν Ἀθηνῶν καὶ ὅλων τῶν γαϊδάρων,
ἐγύρισε ὀμογενὴς στὰ πάτρια ἐδάφη
καὶ μέχρι τῶν ἐσχάτων του τοιοῦτος διετέλει,
χαίρων πολλὴν ὑπόληψιν στὸ εὐγενὲς συνάφι
καὶ περιστοιχιζόμενος ἀπ' ὅλους τοὺς ἐν τέλει.
Ὁ κόσμος ἐλησμόνησε καὶ σκάφην καὶ βελόνας
καὶ μόλις τὴν Βασίλισσαν ἡ πλύστρα χαιρετᾶ,
τὰ ἔχει δέ, ὡς λέγεται, καλὰ μὲ τοὺς Τελώνας
καὶ δὲν πληρόνει τίποτα γιὰ τὰ μεταξωτά.
Ἐκ ταύτης οὖν τῆς εὐγενοῦς καὶ σεβαστῆς δυάδος
εἶδε τὸ φῶς κι' ὁ Περικλῆς, ἡ δόξα τῆς Ἑλλάδος,
ὁ ἕλκων τὴν καταγωγὴν ἀμέσως ἐκ τῆς Εὔας
καὶ φέρων αἷμα κυανοῦν εἰς ὅλας του τὰς φλέβας.
Περιφρονεῖ τὰς ἀρετὰς ἀνθρώπων ἀγενῶν,
ἰδιαιτέρως δὲ τιμᾷ τοὺς κερασφόρους τράγους,
καὶ πάππον ἔχει πρὸς πατρὸς καὶ πρὸς μητρὸς κλεινόν,
δεκάκις ἐνδοξότερον τοῦ πάλαι Ἀστυάγους,
κι' ἐπιδεικνύει σύμβολα ἑνὸς καὶ ἄλλου πάππου
καὶ τὴν οὐρὰ τῆς Ἀλεποῦς τσακόνει κάπου κάπου,
μὰ παίζει καὶ τὸ λ ο ν τ ε ν ὶ ς μετὰ διπλωματῶν
καὶ εἶναι ὄντως ντιστεγκὲ μὴ βρέξῃ καὶ μὴ στάξῃ,
οὐχ ἦττον, δὲ κι' ἐσώβρακον φορεῖ μεταξωτόν,
κι' ὅποια κυρία δυσπιστεῖ ἂς πάει νὰ τὸν ψάξῃ».
[...]
«Ὁ προσφιλής μου ὁ πατήρ, σωστὸς ἀριστοκράτης,
ὑπῆρξ' ἐκείνῳ τῷ καιρῷ κτημάτων ἐπιστάτης,
τὸν δὲ καλόν του κύριον πιστῶς ὑπηρετήσας
καὶ στὰ καλὰ καθούμενα ταχύτατα πλουτίσας
καὶ φέρων ἀνεξάντλητον ἐκ θησαυρῶν πηγὴν
ἐπέστρεψε διὰ νυκτὸς εἰς τὴν πατρώαν γῆν,
ὅπου τῷ ἀπεδόθησαν αἱ πρέπουσαι τιμαὶ
κι' ἐκτὸς τῶν ἄλλων ἀγαθῶν ἐγέννησε κι' ἐμέ,
κι' ἐγὼ τὸ αἷμα φέρουσα γεννήτορος τοιοὐτου
τρυφῶ εἰς τὴν εὐγένειαν τοῦ ἀνελπίστου πλούτου,
καὶ δὲν ἀξίζει μία κἂν καὶ δοῦλα μου νὰ γίνῃ,
οὐδὲ τὴν βρακοζώνα μου τουλάχιστον νὰ λύνῃ.»
[...]
«Βρακιὰ ἐφόρει ὁ μπαμπᾶς καὶ ἡ μαμὰ τσεμπέρι
κι' ἐμάλλωνε στῇς γειτονιαῖς ἡμέρα μεσημέρι,
κι' ἐγὼ δασκάλα ἔτρεχα εἰς μίαν κι' ἄλλην κώμην
καὶ μὲ ραδικοβλάσταρα συχνάκις ἐτρεφόμην,
κι' ἔβαζα κόκκινο μποξὰ σὰν τὴν κυρὰ Δασκάλα
καὶ μόνη ἐσφουγγάριζα μὲ τσόκαρα τὴ σκάλα.
Μὰ τώρα εἶμαι ντιστεγκὲ καὶ τρίχακτα φορῶ
καὶ μόλις τὴν Βασίλισσαν ὡς ἴσην θεωρῶ,
καὶ ὅλας τὰς περὶ ἐμὲ νομίζω κατωτέρας,
οἱ δὲ πτωχοὶ μοῦ φαίνονται οὐτιδανοὶ καὶ βλάκες,
κι' εἰσέρχεται ἡ κόρη μου στῶν ντιστεγκὲ τὰς σφαίρας,
μὲ τὸ τσεμπέρι τῆς γιαγιᾶς καὶ τοῦ παπποῦ τὶς βράκες».
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΡΗΣ(Ερμούπολη 1853-Αθήνα 1919)
Εφημερίδα «Ο ΡΩΜΙΟΣ» φ. 288, 10.2.1890


Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only