ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Καταγωγή-οικογένεια Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο στις 8 Απριλίουυ 17988.

Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο στις 8 Απριλίουυ 17988.Ο ποιητής πέρασε τα παιδικά του χρόνια ως το στο πατρικό του σπίτι στην Ζάκυνθο, υπό την επίβλεψη του δασκάλου του, αβά Σάντο Ρόσι Ιταλού πρόσφυγα.Ο πατέρας του έστειλε τον μικρό Διονύσιο στην Ιταλία για σπουδές, σύμφωνα με την συνήθεια των ευγενών των Επτανήσων, αλλά ενδεχομένως και λόγω του γάμου της Αγγελικής Νίκλη

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ
Ο Σολωμός αναχώρησε για την Ιταλία μαζί με τον δάσκαλό του, ο οποίος επέστρεφε στην πατρίδα του, την Κρεμόνα. Γράφτηκε αρχικά στο Λύκειο της Αγίας Αικατερίνης στην Βενετία, όμως δυσκολευόταν να προσαρμοστεί στην αυστηρή πειθαρχία του σχολείου και γι' αυτό ο Ρόσι τον πήρε μαζί του στην Κρεμόνα, όπου τελείωσε το Λύκειο το Τον Νοέμβριο του 1815 γράφτηκε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Παβίας, από την οποία αποφοίτησε το Δεδομένων των φιλολογικών ενδιαφερόντων του, η άνθηση της ιταλικής λογοτεχνείας δεν τον άφησε ανεπηρέαστο. Καθώς μάλιστα μιλούσε πλέον θαυμάσια την ιταλική γλώσσα, άρχισε να γράφει ποιήματα στα ιταλικά.

ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ Τα πρώτα έργα 1823-1833: Η περίοδος της διαμόρφωσης
Τα μεγάλα έργα της ωριμότηταςΗ ΨυχούλαΎμνος εις την ΕλευθερίανΟ ΚρητικόςΗ ΞανθούλαΗ καταστροφή των Ψαρών Ο ΠόρφυραςΕις κόρην η οποία ανεθρέφετο μέσα εις μοναστήριΠοίημα Λυρικό εις το θάνατο του Λορδ ΜπάϊρονΕλεύθεροι ΠολιορκημένοιΣτο θάνατο της μικρής ανεψιάςΝεκρική ΩδήΗ σκιά του ΟμήρουΗ Φαρμακωμένη στον Άδη

Η ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΤΟΥ Επίδραση του Ρομαντισμού.
Γνήσιος μικρός τρόπος ποίησης.Αποσπασματικότητα του έργου.Γνήσιος μικτός τρόπος ποίησης: Μέσα από το έργο του Σολωμού, παρατηρείται μίξη Κλασσικιστικού με το Ρομαντικό στοιχείο. Στην ποίηση του Σολωμού δεν εξωτερικεύονται τα εσωτερικά πάθη, αλλά προβάλλεται ο αγώνας για την Ελευθερία. Στην ανάλυση ενός έργου σε ό,τι αφορά την τεχνοτροπία, πρέπει να αναφερθεί εάν έχει αφηγηματικό χαρακτήρα, εάν εμπεριέχει δραματικά στοιχεία.«Κρητικός»: εάν εμπεριέχει λυρικά στοιχεία ή και τα δύο.Παράλληλη απήχηση και σύζευξη του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού.Στην εξέλιξη της σολωμικής ποίησης, διαπιστώνεται και μια φανερή διαφοροποίηση στο ποιητικό είδος

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥΟ ποιητής γεννιέται την ίδια χρονιά που θυσιάζεται ο Ρήγας Βελεστινλής. Είναι η εποχή του τέλους του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και η ανάπτυξη του Νεοελληνικού. Αλλαγές επαναστάσεις και ανακατατάξεις παρατηρούνται σε όλο το ευρωπαϊκό πεδίο και το νότιο-αμερικάνικο, όπου έχουν αρχίσει οι εξεγέρσεις για την ανεξαρτησία των Λατινοαμερικάνων.Τα Επτάνησα έχουν καταληφθεί από τους Γάλλους της Επανάστασης που νίκησαν τη Βενετία. Ιδρύεται η «Επτάνησος Πολιτεία», ένα κρατίδιο με πρωτεύουσα την Κέρκυρα, σύνταγμα, δική του διοίκηση και δικές του ελληνικές εφημερίδες. Πρόκειται για το πρώτο νεοελληνικό κράτος.Αργότερα «έρχονται» οι Άγγλοι που ως «προστάτες» κρατούν τα Επτάνησα για πενήντα χρόνια ( ) και συμπεριφέρονται όπως ορίζουν τα συμφέροντα και η αποικιοκρατική νοοτροπία του

Διονύσιος Σολωμός

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι είναι από τα κορυφαία έργα του Σολωμού και της νεοελληνικής ποίησης γενικότερα. Μπορούμε επίσης να πούμε ότι είναι το έργο ζωής του Σολωμού, αφού, όπως φαίνεται, τον απασχόλησε σε όλη τη διάρκεια της ώριμης ποιητικής του περιόδου.

Θέμα του είναι ο ηρωικός αγώνας των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826) ως την απεγνωσμένη έξοδο, την παραμονή των Βαΐων. Ο ποιητής ξεκινώντας από το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός ανάγεται στον αγώνα του ανθρώπου για την ηθική, την εσωτερική του ελευθερία. Το έργο όμως ποτέ δεν ολοκληρώθηκε και έφτασε σ' εμάς σε χειρόγραφα «αποσπάσματα» συγκροτημένα σε τρία Σχεδιάσματα¹ που το καθένα τους αντιπροσωπεύει όχι μονάχα διαφορετικό στάδιο επεξεργασίας αλλά και διαφορετική ποιητική αντίληψη. Το αρχικό σχεδίασμα, «συνθεμένο εις είδος προφητικού θρήνου εις το πέσιμο του Μεσολογγίου», πρέπει να γράφτηκε γύρω στα 1830. Παρουσιάζει στενή σχέση με το 5ο κεφ. της Γυναίκας της Ζάκυθος. Το Β' Σχεδίασμα, σε στίχους δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους ζευγαρωτούς, «εις το οποίον εικονίζοντο τα παθήματα των γενναίων αγωνιστάδων εις τες υστερινές ημέρες της πολιορκίας έως οπού έκαμαν το γιουρούσι», το δούλευε ο ποιητής από το 1833 ως το 1844, οπότε αρχίζει να το ξαναπλάθει σε νέα μορφή (Γ' Σχεδίασμα), σε στίχους λιτούς, χωρίς ομοιοκαταληξίες, αλλά αρμονικότατους.

Πριν από τα τρία Σχεδιάσματα παραθέτουμε Στοχασμούς του ποιητή (δηλαδή σημειώσεις του για τις βασικές αρχές που θ' ακολουθούσε κατά τη σύνθεση).

Σ' αυτούς θα βρούμε τις βασικές ποιητικές ιδέες του έργου και στοιχεία που φωτίζουν αρκετά σημεία του. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ανάμεσα στα αποσπάσματα δεν υπάρχει πάντα αλληλουχία (χρονική, θεματική ή νοηματική), αλλά τα περισσότερα έχουν μια αυτοτέλεια. Τα χωρία σε πεζό ανήκουν στον ποιητή, ενώ οι παρέμβλητες διευκρινιστικές σημειώσεις (με πλάγια στοιχεία) είναι του Πολυλά.

Βασικό κείμενο για την κατανόηση του σολωμικού έργου είναι τα Προλεγόμενα του Ιάκωβου Πολυλά (στην έκδοση των Ευρισκομένων). Μιλώντας ειδικά για τους Ελεύθερους Πολιορκημένους ο Πολυλάς λέει ότι η ηθική ελευθερία είναι το πιο οχυρό καταφύγιο της ανθρώπινης ψυχής που πολιορκείται από τη φυσική βία. Ο άνθρωπος που συνειδητοποιεί την αυτονομία του απέναντι στις φυσικές δυνάμεις οδηγείται στη δράση και από τη σύγκρουση αυτή γεννιούνται οι υψηλές πράξεις. Στο ποίημα έπρεπε να φανεί ακέραιος ο άνθρωπος· το ύψος της ψυχής του και συνάμα τα φυσικά αισθήματα (έρωτας, μητρική αγάπη, ενθουσιασμός της δόξας, φιλοζωία, έρωτας προς τα κάλλη της φύσης) σε όλη τους τη σφοδρότητα, την ώρα που τα σκεπάζει η σκιά του θανάτου. Και συγχρόνως αυτή η υπεροχή του πνεύματος μπροστά στη βία έπρεπε να φανεί και στον ανδρικό και στο γυναικείο χαρακτήρα.

Στην ουράνια γαλήνη, όπου υψώνει ο Σολωμός τους Πολιορκημένους, έτσι που «όλα τους τα έργα τα λόγια και οι στοχασμοί να παρομοιάζονται με το ωραιότερο και τερπνότερο γέννημα της φύσης» (Σχεδ. Γ', απόσπ. 2, στ. 1-3) αντιπαρατάσσεται η άγρια ζωική δύναμη του βαρβάρου που περιπαίζει την αδυναμία τους (Σχεδ. Β', απόσπ. 3), αλλά τελικά, ταπεινωμένος, αδημονεί που δεν μπορεί να τους καταβάλει. Έτσι οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι θριαμβεύουν και μέσα στην ψυχή των εχθρών τους.

Στοχασμοί του ποιητή
(Επιλογή)

1. Εφάρμοσε εις την πνευματική μορφή την ιστορία του φυτού, το οποίον αρχινάει από το σπόρο και γυρίζει εις αυτόν, αφού περιέλθει, ως βαθμούς ξετυλιγμού, όλες τες φυτικές μορφές, δηλαδή τη ρίζα, τον κορμό, τα φύλλα, τ' άνθη και τους καρπούς. Εφάρμοσέ την και σκέψου βαθιά την υπόσταση του υποκειμένου και τη μορφή της τέχνης. Πρόσεξε ώστε τούτο το έργο να γένεται δίχως ποσώς να διακόπτεται.

2. Σκέψου βαθιά και σταθερά (μία φορά για πάντα) τη φύση της Ιδέας, πριν πραγματοποιήσεις το ποίημα. Εις αυτό θα ενσαρκωθεί το ουσιαστικότερο και υψηλότερο περιεχόμενο της αληθινής ανθρώπινης φύσης, η Πατρίδα και η Πίστις.

3. Ο θεμελιώδης ρυθμός ας στυλωθεί εις το κέντρο της Εθνικότητος και ας υψώνεται κάθετα, ενώ το νόημα, από το οποίο πηγάζει η Ποίηση, και το οποίο αυτή υπηρετεί, απλώνει βαθμηδόν τους κύκλους του.

4. Εις το ποίημα του Χρέους² μακρινή πρέπει να είναι η φριχτή αγωνία μέσα εις τη δυστυχία και εις τους πόνους, όπως εκείθε φανερωθεί απείραχτη και άγια η διανοητική και ηθική Παράδεισος.

5. Κοίταξε να σχηματίσεις βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίες, τες οποίες θα υπερβούν εκείνοι οι Μεγάλοι, με όσα οι αίσθησες απορουφούν από τα εξωτερικά, τα οποία ή τους τραβούν με τα κάλλη τους ή τους βιάζουν με την ανάγκη και με τον πόνο, έως εις τη βεβαιότητα του θανάτου, αλλά εξαιρέτως με την ενθύμηση της περασμένης δόξας. Όλα αυτά, όσο μεγαλύτερα είναι και πλέον διάφορα, εις τόσο υψηλότερο στυλοπόδι σταίνουν την Ελευθερία, μεστήν από το Χρέος, δηλαδή απ' όσα περιέχει η Ηθική, η Θρησκεία, η Πατρίδα, η Πολιτική κ.ά.

6. Κάμε ώστε ο μικρός Κύκλος, μέσα εις τον οποίον κινιέται η πολιορκημένη πόλη, να ξεσκεπάζει εις την ατμόσφαιρα του τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ελλάδας, για την υλική θέση, οπού αξίζει τόσο για εκείνους οπού θέλουν να τη βαστάξουν, όσο για εκείνους οπού θέλουν να την αρπάξουν, - και για την ηθική θέση, τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ανθρωπότητας. Τοιουτοτρόπως η υπόθεση δένεται με το παγκόσμιο σύστημα. - Ιδές τον Προμηθέα και εν γένει τα συγγράμματα του Αισχύλου. - Ας φανεί καθαρά η μικρότης του τόπου και ο σιδερένιος και ασύντριφτος κύκλος οπού την έχει κλεισμένη. Τοιουτοτρόπως από τη μικρότητα του τόπου, ο οποίος παλεύει με μεγάλες ενάντιες δύναμες, θέλει έβγουν οι Μεγάλες Ουσίες.

7. Μείνε σταθερός εις τούτη την υψηλή θέση. Η θλίψη τους στέκεται εις το να θυμούνται την ευτυχισμένην κατάστασή τους, όθεν έπρεπε να βλαστήσει το καλό της πατρίδας. Τώρα αισθάνονται ότι θα χάσουν τα πάντα· το αισθάνονται βαθμηδόν, και επομένως ολικώς. Η πείνα δεν μπαίνει εις αυτόν τον κύκλον, ειμημόνον ως εξωτερική δύναμη, την οποίαν υπερνικούν καθώς όλες τες άλλες.

8. Σκέψου την ισοζυγία των δυνάμεων, μεταξύ ανδρών και γυναικών. Εκείνοι ας αισθάνονται όλα, και ας νικάνε όλα, με την ουσίαν έξυπνη· τούτες ας νικάνε και αυτές, αλλ' ωσάν γυναίκες.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Α'
1

Τότες εταραχτήκανε τα σωθικά μου και έλεγα πως ήρθε ώρα να ξεψυχήσω· κι ευρέθηκα σε σκοτεινό τόπο και βροντερό, που εσκιρτούσε σαν κλωνί στάρι στο μύλο που αλέθει ογλήγορα, ωσάν το χόχλο στο νερό που αναβράζει· ετότες εκατάλαβα πως εκείνο ήτανε το Μεσολόγγι· αλλά δεν έβλεπα μήτε το κάστρο, μήτε το στρατόπεδο, μήτε τη λίμνη, μήτε τη θάλασσα, μήτε τη γη που επάτουνα, μήτε τον ουρανό· εκατασκέπαζε όλα τα πάντα μαυρίλα και πίσσα, γιομάτη λάμψη, βροντή και αστροπελέκι· και ύψωσα τα χέρια μου και τα μάτια μου να κάμω δέηση, και ιδού μες στην καπνίλα μία μεγάλη γυναίκα με φόρεμα μαύρο σαν του λαγού το αίμα, όπου η σπίθα έγγιζε κι εσβενότουνε· και με φωνή που μου εφαίνονταν πως νικάει την ταραχή του πολέμου άρχισε:

«Το χάραμα επήρα
Του Ήλιου το δρόμο,
Κ ρεμώντας τη λύρα
Τη δίκαιη στον ώμο
Κι απ' όπου χαράζει
Ως όπου βυθά,

Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι.»

2
Παράμερα στέκει
Ο άντρας και κλαίει·
Αργά το τουφέκι
Σηκώνει και λέει:
«Σε τούτο το χέρι
Τι κάνεις εσύ;
Ο εχθρός μου το ξέρει
Πως μου είσαι βαρύ.»

3
Γρικούν να ταράζει
Του εχθρού τον αέρα
, που μοιάζει
Τ' αντίλαλου πέρα·
Και ξάφνου πετιέται
Με τρόμου λαλιά·
Πολληώρα γρικιέται,
Κι ο κόσμος βροντά.

Της μάνας ω !
Τα τέκνα τριγύρου
Φθαρμένα και μαύρα
Σαν ίσκιους ονείρου·
Λαλεί το πουλάκι
Στου πόνου τη γη
Και βρίσκει σπυράκι
Και φθονεί

4
Αμέριμνον όντας
Τ' το στόμα
Σφυρίζει, περνώντας
Στου το χώμα·
Διαβαίνει, κι αγάλι
Ξαπλώνετ' εκεί
Που εβγήκ' η μεγάλη
Του Μπάιρον ψυχή.

5
Προβαίνει και κράζει
Τα έθνη σκιασμένα.

6
Και ω πείνα και φρίκη!
Δε σκούζει σκυλί!

7
Και η μέρα προβαίνει,
Τα νέφια συντρίβει·
Να, η νύχτα που βγαίνει
Κι αστέρι δεν κρύβει.

1. Οι Στοχασμοί και τα πεζά των Ελεύθερων Πολιορκημένων γράφτηκαν ιταλικά (εκτός από τα πεζά του Α' Σχεδιάσματος) και μεταφράστηκαν από τον Πολυλά.

υποκείμενο: (εδώ): το θέμα.
2. Άλλη επιγραφή, την οποίαν ήθελε κατ' αρχάς να βάλει εις το ποίημα (Σημ. I. Πολ.).
αναβάθρα: κλίμακα.
στυλοπόδι: βάθρο.
ειμημόνον: παρά μόνο.
έξυπνη ουσία: άγρυπνη συνείδηση.
γυναίκα: Ο Πολυλάς τη χαρακτηρίζει ως «θεόπνευστη ψάλτρα».
αλωνάκι: εννοεί το Μεσολόγγι.
λαύρα: φωτιά· μτφ. πόνος, δυστυχία.
μάνα: η μάνα (υποκειμ. στο φθονεί).
μιαν άλλη: σάλπιγγα. Για την κατανόηση του αποσπ. 3 κοίταξε το 3ο απ. στο Β' Σχεδίασμα.
Αράπης: οι Άραβες (Αιγύπτιοι) που όπως ξέρουμε πήραν μέρος στη δεύτερη φάση της πολιορκίας του Μεσολογγίου (υπό τον Ιμπραήμ).
Μάρκου: του Μπότσαρη.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β'

1
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·¹
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω γω στο χέρι;
Οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

2
Το Μεσολόγγι έπεσε την άνοιξη· ο ποιητής παρασταίνει τη Φύση, εις τη στιγμή που είναι ωραιότερη, ως μία δύναμη, η οποία, με όλα τ' άλλα και υλικά και ηθικά ενάντια, προσπαθεί να δειλιάσει τους πολιορκημένους· ιδού οι Στοχασμοί του ποιητή:

Η ζωή που ανασταίνεται με όλες της τες χαρές, αναβρύζοντας ολούθε, νέα, λαχταριστή, περιχυνόμενη εις όλα τα όντα· η ζωή ακέραιη, απ' όλα της φύσης τα μέρη, θέλει να καταβάλει την ανθρώπινη ψυχή· θάλασσα, γη, ουρανός, συγχωνευμένα, επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα, τα οποία πάλι πολιορκούν την ανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και εις το βάθος της.

Η ωραιότης της φύσης, που τους περιτριγυρίζει, αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουν τη χαριτωμένη γη, και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότι θα τη χάσουν.

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,
Κι όσ' άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ' άρματα σε κλειούνε.

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
Και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,
Κι ολόλευκο εσύσμιξε με τ' ουρανού τα κάλλη.
Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ' έφθασε μ' ασπούδα,
Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·
Το σκουληκάκι βρίσκεται σ' ώρα γλυκιά κι εκείνο.
Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη,
Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι·
Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει·
Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.

Τρέμ' η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της.

3
Ενώ ακούεται το μαγευτικό τραγούδι της άνοιξης, οπού κινδυνεύει να ξυπνήσει εις τους πολιορκημένους την αγάπη της ζωής τόσον, ώστε να ολιγοστέψει η αντρεία τους, ένας των Ελλήνων πολεμάρχων σαλπίζει κράζοντας τους άλλους εις συμβούλιο, και η σβησμένη κλαγγή, οπού βγαίνει μέσ' από το αδυνατισμένο στήθος του, φθάνοντας εις το εχθρικό στρατόπεδο παρακινεί έναν Αράπη να κάμει ό,τι περιγράφουν οι στίχοι 4-12.

«Σάλπιγγα, κόψ' του τραγουδιού τα μάγια με βία,
Γυναικός, γέροντος, παιδιού, μη κόψουν την αντρεία».

Χαμένη, αλίμονον! κι οκνή τη σάλπιγγα γρικάει·
Αλλά πώς φθάνει στον εχθρό και κάθ' ηχώ ξυπνάει;
Γέλιο στο σκόρπιο στράτευμα σφοδρό γεννοβολιέται,
Κι η περιπαίχτρα σάλπιγγα μεσουρανίς πετιέται·
Και με χαρούμενη πνοή το στήθος το χορτάτο,
Τ' αράθυμο, το δυνατό, κι όλο ψυχές γιομάτο,
Βαρώντας γύρου ολόγυρα, ολόγυρα και πέρα,

Τον όμορφο τρικύμισε και ξάστερον αέρα·
Τέλος μακριά σέρνει λαλιά, σαν το πεσούμεν' άστρο,
Τρανή λαλιά, τρόμου λαλιά, ρητή κατά το κάστρο.

4
Μόλις έπαυσε το σάλπισμα ο Αράπης, μία μυριόφωνη βοή ακούεται εις το εχθρικό στρατόπεδο, και η βίγλα του κάστρου, αχνή σαν το χάρο, λέει των Ελλήνων: «Μπαίνει ο εχθρικός στόλος». Το πυκνό δάσος έμεινε ακίνητο εις τα νερά, όπου η ελπίδα απάντεχε να ιδεί τα φιλικά καράβια. Τότε ο εχθρός εξανανέωσε την κραυγή, και εις αυτήν αντιβόησαν οι νεόφθαστοι μέσ' από τα καράβια. Μετά ταύτα μία ακατάπαυτη βροντή έκανε τον αέρα να τρέμει πολλή ώρα, και εις αυτή την τρικυμία.

Η μαύρη γη σκιρτά ως χοχλό μες στο νερό που βράζει.

- Έως εκείνη τη στιγμή οι πολιορκημένοι είχαν υπομείνει πολλούς αγώνες με κάποιαν ελπίδα να φθάσει ο φιλικός στόλος και να συντρίψει ίσως τον σιδερένιο κύκλο οπού τους περιζώνει· τώρα οπού έχασαν κάθε ελπίδα, και ο εχθρός τούς τάζει να τους χαρίσει τη ζωή αν αλλαξοπιστήσουν, η υστερινή τους αντίσταση τους αποδείχνει Μάρτυρες.

5
............Στην πεισμωμένη μάχη
Σφόδρα σκιρτούν μακριά πολύ τα πέλαγα κι οι βράχοι,
Και τα γλυκοχαράματα, και μες στα μεσημέρια,
Κι όταν θολώσουν τα νερά, κι όταν εβγούν τ' αστέρια.
Φοβούνται γύρου τα νησιά, παρακαλούν και κλαίνε,
Κι οι ξένοι ναύκληροι μακριά πικραίνονται και λένε:
«Αραπιάς άτι, Γάλλου νους, σπαθί Τουρκιάς μολύβι,
Πέλαγο μέγα βράζ, ο εχθρός προς το φτωχό καλύβι».

6
Ένας πολέμαρχος ξάφνου απομακραίνεται από τον κύκλο, όπου είναι συναγμένοι εις συμβούλιο για το γιουρούσι, γιατί τον επλάκωσε η ενθύμηση, τρομερή εις εκείνη την ώρα της άκρας δυστυχίας, ότι εις εκείνο το ίδιο μέρος, εις τες λαμπρές ημέρες της νίκης, είχε πέσει κοπιασμένος από τον πολεμικόν αγώνα, και αυτού επρωτάκουσε, από τα χείλη της αγαπημένης του, τον αντίλαλο της δόξας του, η οποία έως τότε είχε μείνει άγνωστη εις την απλή και ταπεινή ψυχή του.

Μακριά απ' όπ' ήτα, αντίστροφος κι ακίνητος εστήθη· Μόνε σφοδρά βροντοκοπούν τ' αρματωμένα στήθη· «Εκεί 'ρθε το χρυσότερο από τα ονείρατά μου· Με τ' άρματ' όλα βρόντησα τυφλός του κόπου χάμου. Φωνή 'πε: - Ο δρόμος σου γλυκός και μοσχοβολισμένος· Στην κεφαλή σου κρέμεται ο ήλιος μαγεμένος· Παλικαρά και μορφονιέ, γεια σου, Καλέ, χαρά σου! Άκου! νησιά, στεριές της γης, εμάθαν τ' όνομά σου. — Τούτος, αχ! που 'ν' ο δοξαστός κι η θεϊκιά θωριά του; Η αγκάλη μ' έτρεμ' ανοιχτή κατά τα γόνατά του. Έριξε χάμου τα χαρτιά με τς είδησες του κόσμου Η κορασιά τρεμάμενη......... Χαρά της έσβηε τη φωνή που 'ν' τώρα αποσβησμένη· Άμε, χρυσ' όνειρο, και συ με τη σαβανωμένη. Εδώ 'ναι χρεία να κατεβώ, να σφίξω το σπαθί μου, Πριν όλοι χάσουν τη ζωή, κι εγ' όλη την πνοή μου· Τα λίγα απομεινάρια της πείνας και τς αντρείας, ............................................................. Γκόλφι να τα 'χω στο πλευρό και να τα βγάλω πέρα Που μ' έκραξαν μ' απαντοχή, φίλο, αδελφό, πατέρα· Δρόμ' αστραφτά να σχίσω τους σ' εχθρούς καλά θρεμμένους, Σ' εχθρούς πολλούς, πολλ' άξιους, πολλά φαρμακωμένους· Να μείνεις, χώμα πατρικό, για μισητό ποδάρι· Η μαύρη πέτρα σου χρυσή και το ξερό χορτάρι». «Θύρες ανοίξτ' ολόχρυσες για την γλυκιάν ελπίδα».
7 Κρυφή χαρά 'στραψε σ' εσέ· κάτι καλό 'χει ο νους σου· Πες, να το ξεμυστηρευτείς θες τ' αδελφοποιτού σου; Ψυχή μεγάλη και γλυκιά, μετά χαράς σ' το λέω: Θαυμάζω τες γυναίκες μας και στ' όνομά τους μνέω. Εφοβήθηκα κάποτε μη δειλιάσουν και τες επαρατήρησα αδιάκοπα,	5
Για η δύναμη δεν είν' σ' αυτές ίσια με τ' άλλα δώρα. Απόψε, ενώ είχαν τα παράθυρα ανοιχτά για τη δροσιά, μία απ' αυτές, η νεότερη, επήγε να τα κλείσει, αλλά μία άλλη της είπε: «Όχι, παιδί μου· άφησε να 'μπει η μυρωδιά από τα φαγητά· είναι χρεία να συνηθίσουμε· Μεγάλο πράμα η υπομονή! ....................... Αχ! μας την έπεμψε ο Θεός· κλει θησαυρούς κι εκείνη. Εμείς πρέπει να έχουμε υπομονή, αν και έρχονταν οι μυρωδιές· Απ' όσα δίν' η θάλασσα, απ' όσ' η γη, ο αέρας». Κι έτσι λέγοντας εματάνοιξε το παράθυρο, και η πολλή μυρωδιά των αρωμάτων εχυνότουν μέσα κι εγιόμισε το δωμάτιο. Και η πρώτη είπε: «Και το αεράκι μάς πολεμάει». - Μία άλλη έστεκε σιμά εις το ετοιμοθάνατο παιδί της, Κι άφ'σε το χέρι του παιδιού κι εσώπασε λιγάκι, Και ξάφνου της εφάνηκε στο στόμα το βαμπάκι.	10
Και άλλη είπε χαμογελώντας, να διηγηθεί καθεμία τ' όνειρό της,
Κι όλες εφώναξαν μαζί κι είπαν πως είδαν ένα. Κι ό,τι αποφάσισαν μαζί να πουν τα ονείρατά τους. Είπα να ιδώ τη γνώμη τους στην υπνοφαντασιά τους.
Και μία είπε: «Μου εφαινότουν ότι όλοι εμείς, άντρες και γυναίκες, παιδιά και γέροι, ήμαστε ποτάμια, ποια μικρά, ποια μεγάλα, κι ετρέχαμε ανάμεσα εις τόπους φωτεινούς, εις τόπους σκοτεινούς, σε λαγκάδια, σε γκρεμούς, απάνου κάτου, κι έπειτα εφθάναμε μαζί στη θάλασσα με πολλή ορμή,
Και μες στη θάλασσα γλυκά βαστούσαν τα νερά μας.»
Και μία δεύτερη είπε: «Εγώ 'δα δάφνες. - Κι εγώ φως·.......................	15
- Κι εγώ σ' φωτιά μιαν όμορφη π' αστράφταν τα μαλλιά της.»
Και αφού όλες εδιηγήθηκαν τα ονείρατά τους, εκείνη που 'χε το παιδί ετοιμοθάνατο είπε: «Ιδές, και εις τα ονείρατα ομογνωμούμε, καθώς εις τη θέληση και εις όλα τ' άλλα έργα». Και όλες οι άλλες εσυμφώνησαν κι ετριγύρισαν με αγάπη το παιδί της που 'χε ξεψυχήσει.

Ιδού, αυτές οι γυναίκες φέρνονται θαυμαστά· αυτές είναι μεγαλόψυχες, και λένε ότι μαθαίνουν από μας· δε δειλιάζουν, μολονότι τους επάρθηκε η ελπίδα που είχαν να γεννήσουν τέκνα για τη δόξα και για την ευτυχία. Εμείς λοιπόν μπορούμε να μάθουμε απ' αυτές και να τες λατρεύουμε έως την ύστερην ώρα.

- Πες μου και συ τώρα γιατί εχθές, ύστερ' από το συμβούλιο, ενώ εστεκόμαστε σιωπηλοί, απομακρύνθηκες ταραγμένος·

Να μου το πεις να το 'χω γκολφισταυρό στον άδη.
Εχαμογέλασε πικρά κι ολούθενε κοιτάζει·
Κι ανεί πολύ τα βλέφαρα τα δάκρυα να βαστάξουν.

5	9 Ετούτ' είν' ύστερη νυχτιά· όλα τ' αστέρια βγάνει· Ολονυχτίς ανέβαινε η δέηση, το λιβάνι. Ο Αράπης, τραβηγμένος από τη μυρωδιά που εσκορπούσε το θυμίαμα, περίεργος και ανυπόμονος, με βιαστικά πατήματα πλησιάζει εις το τείχος, Και απάνου ανάγκη φοβερή! σκυλί δεν του 'λυχτάει. Και ακροάζεται· αλλά τη νυχτική γαλήνη δεν αντίσκοβε μήτε φωνή, μήτε κλάψα, μήτε αναστεναγμός· ήθελε πεις ότι είχε παύσει η ζωή· οι ήρωες είναι ενωμένοι και, μέσα τους, λόγια λένε Για την αιωνιότητα, που μόλις τα χωράει· μάτια και στο πρόσωπο φαίνοντ' οι στοχασμοί τους·
10	Τους λέει μεγάλα και πολλά η τρίσβαθη ψυχή τους. Αγάπη κι έρωτας καλού τα σπλάχνα τους τινάζουν· Τα σπλάχνα τους κι η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν· Γλυκιά κι ελεύθερ' η ψυχή σα να 'τανε βγαλμένη, Κι ύψωναν με χαμόγελο την όψη τη φθαρμένη.

	10 Αφού έκαψαν τα κρεβάτια, οι γυναίκες παρακαλούν τους άντρες να τες αφήσουν να κάμουνε αντάμα, εις το σπήλαιο, την υστερινή δέηση. Μι' απ' αυτές, η γεροντότερη, μιλεί για τες άλλες: «Άκουσε, παιδί μου, και τούτο από το στόμα μου,
5	Που' μ' όλη κάτου από τη γη κι ένα μπουτσούνι απ' έξω. Ορκίζουν σε στη στάχτ' αυτή............................. Και στα κρεβάτια τ' άτυχα με το σεμνό στεφάνι· Ν' αφήστε σας παρακαλούν να τρέξουμε σ' εκείνο, Να κάμουμ' άμα το στερνό χαιρετισμό και θρήνο».
	Κι επειδή εκείνος αργούσε ολίγο να δώσει την απόκριση,
	Όλες στη γη τα γόνατα εχτύπησαν ομπρός του, Κι εβάστααν όλες κατ' αυτόν τη χούφτα σηκωμένη, Και με πικρό χαμόγελο την όψη τη φθαρμένη. Σα να 'θελ' έσπλαχνα ο Θεός βρέξει ψωμί σ' εκείνες.

11
Οι γυναίκες, εις τες οποίες έως τότε είχε φανεί όμοια μεγαλοψυχία με τους άντρες, όταν δέονται και αυτές, δειλιάζουν λιγάκι και κλαίνε· όθεν προχωρεί η Πράξη· διότι όλα τα φερσίματα των γυναικών αντιχτυπούν εις την καρδιά των πολεμιστάδων, και αυτή είναι η υστερινή εξωτερική δύναμη που τους καταπολεμάει, από την οποίαν, ως απ' όλες τες άλλες, αυτοί βγαίνουν ελεύθεροι.

12
Είναι προσωποποιημένη η Πατρίδα, η Μεγάλη Μητέρα, θεάνθρωπη, ώστε να αισθάνεται όλα τα παθήματα, και καθαρίζοντάς τα εις τη μεγάλη ψυχή της να αναπνέει την Παράδεισο·

Πολλές πληγές κι εγλύκαναν γιατ' έσταξ' αγιομύρος.

Μένει άγρυπνη μέρα και νύχτα, καρτερώντας το τέλος του αγώνος· δεν τα φοβάται τα παιδιά της μη δειλιάσουν· εις τα μάτια της είναι φανερά τα πλέον απόκρυφα της ψυχής τους·

Στου τέκνου σύρριζα το νου, Θεού της μάνας μάτι·
Λόγο, έργο, νόημα..................
Από το πρώτο μίλημα στον αγγελοκρουμό του.

Για τούτο αυτή είναι

Ήσυχη για τη γνώμη τους, αλλ' όχι για τη Μοίρα,
Και μες στην τρίσβαθη ψυχή ο πόνος της 'πλημμύρα,

Επειδή βλέπει τον εχθρόν άσπονδον, άπονον από το πολύ πείσμα, και καταλαβαίνει ότι αν το Έλεος έχυνε μες στα σπλάχνα του όλους τους θησαυρούς του,τούτοι

Τριαντάφυλλά 'ναι θεϊκά στην κόλαση πεσμένα.

13
Μένουν οι Μάρτυρες με τα μάτια προσηλωμένα εις την ανατολή, να φέξει για να 'βγουνε στο γιουρούσι, και η φοβερή αυγή,

Μνήσθητι, Κύριε - είναι κοντά· Μνήσθητι, Κύριε - εφάνη!

Επάψαν τα φιλιά στη γη.........................
Στα στήθια και στο πρόσωπο, στα χέρια και στα πόδια.

Μία χούφτα χώμα να κρατώ και να σωθώ μ' εκείνο.

14
Το μάτι μου έτρεχε ρονιά κι ομπρός του δεν εθώρα,
Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα,
Π' άστραψε γέλιο αθάνατο, παιγνίδι της χαράς του,
Στο φως της καλοσύνης του, στο φως της ομορφιάς του.

16
Μ' όλον που τότ' ασάλευτος στο νου μ' ο νιος εστήθη,
Κι είχε τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη.

17
Κι άνθιζε μέσα μου η ζωή μ' όλα τα πλούτια πόχει

18
Συχνά τα στήθια εκούρασα, ποτέ την καλοσύνη.

20
Στον ύπνο της μουρμούριζε την κλάψα της τρυγόνας.

36
Πάντ' ανοιχτά, πάντ' άγρυπνα, τα μάτια της ψυχής μου.

41
Ολίγο φως και μακρινό σε μέγα σκότος κι έρμο.

43
Σε βυθό πέφτει από βυθό ως που δεν ήταν άλλος·
Εκείθ' εβγήκε ανίκητος.

44
Φως που πατεί χαρούμενο τον Άδη και το χάρο.

51
Η δύναμή σου πέλαγο κι η θέλησή μου βράχος.

1. Η πιθανότερη ερμηνεία του στίχου είναι η εξής: Η πείνα εμαύρισε τα μάτια, που είναι το πιο πολύτιμο πράγμα, αφού σ' αυτό ορκίζεται η μάνα (π.χ. «στα μάτια του παιδιού μου» ή «στο φως μου»).
μνέω: ορκίζομαι (αρχ. ομνύω).
Αγαρηνός: αντί Αγαρηνοί ονομασία των Αράβων.
βουνάκι (πρόβατα): κοπαδάκι.
ασπούδα: σπουδή, βιασύνη.
σάλπιγγα: η σάλπιγγα του Έλληνα πολεμάρχου.
οκνός: εξασθενημένος.
περιπαίχτρα: η σάλπιγγα του Αράπη, που σαλπίζει κι αυτός για να περιπαίξει τον αντίπαλο (να προσέξετε τη σύγκριση).
αράθυμος: ευέξαπτος, οργίλος, νευρώδης.
πεσούμενο άστρο: ο διάττων, το πεφτάστρι.
ρητός: σαφής, κατηγορηματικός.
χοχλός (και χόχλος): κοχλασμός.
άτι: άλογο, ιππικό.
Γάλλου (νους): εννοεί τους Γάλλους αξιωματικούς που είχαν οργανώσει τον αιγυπτιακό στρατό.
τα χαρτιά: τις εφημερίδες. Στο Μεσολόγγι τότε έβγαινε η εφημερίδα Ελληνικά Χρονικά του Ελβετού φιλέλληνα Μάγιερ.
γκόλφι: εγκόλπιο, φυλαχτό.
πέρα: δηλ. στο ελεύθερο έδαφος.
αστραφτά: γρήγορα σαν αστραπή.
για: γιατί, επειδή.
της εφάνηκε: της φάνηκε ότι είδε.
το βαμπάκι: που βάζουν στο στόμα του νεκρού (δηλ. της φάνηκε ότι το παιδί ήταν νεκρό).
γκολφισταυρό: φυλαχτό.
ανεί: ανοίγει.
ύστερη (νυχτιά): η τελευταία νύχτα· η νύχτα της Εξόδου.
μπουτσούνι (λ. ιταλ.): κομματάκι.
μάτι: η σειρά: το μάτι της μάνας σύρριζα στο νου του τέκνου, (σαν) μάτι Θεού.
αγγελοκρουμός: ξεψύχισμα, ψυχορράγημα.
ρονιά: υδρορρόη, κρουνός.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ'

1
Μητέρα, μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα, Κι αν στο κρυφό μυστήριο ζουν πάντα τα παιδιά σου Με λογισμό και μ' όνειρο, τι χάρ' έχουν τα μάτια, Τα μάτια τούτα, να σ' ιδούν μες στο πανέρμο δάσος, Που ξάφνου σου τριγύρισε τ' αθάνατα ποδάρια	5
(Κοίτα) με φύλλα της Λαμπρής, με φύλλα του Βαϊώνε! Το θεϊκό σου πάτημα δεν άκουσα, δεν είδα, Ατάραχη σαν ουρανός μ' όλα τα κάλλη πόχει, Που μέρη τόσα φαίνονται και μέρη 'ναι κρυμμένα· Αλλά, Θεά, δεν ημπορώ ν' ακούσω τη φωνή σου,	10
Κι ευθύς εγώ τ' Ελληνικού κόσμου να τη χαρίσω; Δόξα 'χ' η μαύρη πέτρα του και το ξερό χορτάρι.
(Η Θεά απαντάει εις τον ποιητή και τον προστάζει να ψάλει την πολιορκία του Μεσολογγίου).

	2
5	Έργα και λόγια,¹ στοχασμοί, -στέκομαι και κοιτάζω- Λουλούδια μύρια, πούλουδα, που κρύβουν το χορτάρι, Κι άσπρα, γαλάζια, κόκκινα καλούν χρυσό μελίσσι. Εκείθε με τους αδελφούς, εδώθε με το χάρο. - Μες στα χαράματα συχνά, και μες στα μεσημέρια,
10	Και σα θολώσουν τα νερά, και τ' άστρα σα πληθύνουν, Ξάφνου σκιρτούν οι ακρογιαλιές, τα πέλαγα κι οι βράχοι. «Αραπιάς άτι, Γάλλου νους, βόλι Τουρκιάς, τόπ' Άγγλου! Πέλαγο μέγα πολεμά, βαρεί το καλυβάκι· Κι αλιά! σε λίγο ξέσκεπα τα λίγα στήθια μένουν·
15	Αθάνατη 'σαι, που ποτέ, βροντή, δεν ησυχάζεις;» Στην πλώρη, που σκιρτά, γυρτός, τούτα 'π' ο ξένος ναύτης. Δειλιάζουν γύρου τα νησιά, παρακαλούν και κλαίνε, Και με λιβάνια δέχεται και φώτα τον καημό τους Ο σταυροθόλωτος ναός και το φτωχό ξωκλήσι.
20	Το μίσος όμως έβγαλε και κείνο τη φωνή του: «Ψαρού, τ' αγκίστρι π' άφησες, αλλού να ρίξεις άμε.» Μες στα χαράματα συχνά, και μες στα μεσημέρια, Κι όταν θολώσουν τα νερά, κι όταν πληθύνουν τ' άστρα, Ξάφνου σκιρτούν οι ακρογιαλιές, τα πέλαγα κι οι βράχοι.
25	Γέρος μακριά, π' απίθωσε στ' αγκίστρι τη ζωή του, Το πέταξε, τ' αστόχησε, και περιτριγυρνώντας: «Αραπιάς άτι, Γάλλου νους, βόλι Τουρκιάς, τόπ' Άγγλου! Πέλαγο μέγ', αλίμονον! βαρεί το καλυβάκι^· Σε λίγην ώρα ξέσκεπα τα λίγα στήθη μένουν
	Αθάνατή 'σαι, που, βροντή, ποτέ δεν ησυχάζεις; Πανερημιά της γνώρας μου, θέλω μ' εμέ να κλάψεις.»

3
Δεν τους βαραίν' ο πόλεμος, αλλ' έγινε πνοή τους ..............κι εμπόδισμα δεν είναι Στες κορασιές να τραγουδούν και στα παιδιά να παίζουν.

4
Από το μαύρο σύγνεφο κι από τη μαύρη πίσσα, ............................................................. Αλλ' ήλιος, αλλ' αόρατος αιθέρας κοσμοφόρος Ο στύλος φανερώνεται, με κάτου μαζωμένα Τα παλικάρια τα καλά, μ' απάνου τη σημαία, Που μουρμουρίζει και μιλεί και το Σταυρόν απλώνει	5
Παντόγυρα στον όμορφον αέρα της αντρείας, Κι ο ουρανός καμάρωνε, κι η γη χεροκροτούσε· Κάθε φωνή κινούμενη κατά το φως μιλούσε, Κι εσκόρπα τα τρισεύγενα λουλούδια της αγάπης: «Όμορφη, πλούσια, κι άπαρτη, και σεβαστή, κι αγία!»	10

6 Ο Πειρασμός
Έστησ' ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη, Κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα, Και μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους Ανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος. Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,	5
Χύνονται μες στην άβυσσο τη μόσχοβολισμένη, Και παίρνουνε το μόσχο της, κι αφήνουν τη δροσιά τους, Κι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους, Τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί, και κάνουν σαν αηδόνια. Έξ' αναβρύζει κι η ζωή σ' γη, σ' ουρανό, σε κύμα.	10
Αλλά στης λίμνης το νερό, π' ακίνητο 'ναι κι άσπρο, Aκίνητ' όπου κι αν ιδείς, και κάτασπρ' ως τον πάτο, Mε μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ' η πεταλούδα, Που 'χ' ευωδίσει τς ύπνους της μέσα στον άγριο κρίνο. Αλαφροΐσκιωτε καλέ, για πες απόψε τι 'δες·	15
Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια! Χωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα να πνένε, Ουδ' όσο κάν' η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι, Γύρου σε κάτι ατάραχο π' ασπρίζει μες στη λίμνη, Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι,	20
Κι όμορφη βγαίνει κορασιά²ντυμένη με το φως του.

7
Έρμα 'ν' τα μάτια, που καλείς, χρυσέ ζωής αέρα.

9
Τα σπλάχνα μου κι η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν, Κι όσ' άνθια θρέφει και καρπούς τόσ' άρματα σε κλειούνε.

10
Φεύγω τ' αλόγου την ορμή και του σπαθιού τον τρόμο. Τ' ονείρου μάταια πιθυμιά, κι όνειρο αυτή 'ν' η ίδια! Εγύρισε η παράξενη του κόσμου ταξιδεύτρα, Μου 'πε με θείο χαμόγελο βρεμένο μ' ένα δάκρυ: Κόψ' το νερό στη μάνα του, μπάσ' το στο περιβόλι, Στο περιβόλι της ψυχής το μοσχαναθρεμμένο.

11
Μία των γυναικών προσφεύγει εις το στοχασμό του θανάτου ως μόνη σωτηρία της με τη χαρά την οποίαν αισθάνεται το πουλάκι, Οπού 'δε σκιάς παράδεισο και τηνέ χαιρετάει Με του φτερού το σάλαγο και με κανέναν ήχο, εις τη στιγμήν οπού είναι κοπιασμένο από μακρινό ταξίδι, εις τη φλόγα καλοκαιρινού ήλιου.

12
Και βλέπω πέρα τα παιδιά και τες αντρογυναίκες Γύρου στη φλόγα π' άναψαν, και θλιβερά τη θρέψαν Μ' αγαπημένα πράματα και με σεμνά κρεβάτια, Ακίνητες, αστέναχτες, δίχως να ρίξουν δάκρυ· Και 'γγίζ' η σπίθα τα μαλλιά και τα λιωμένα ρούχα· Γλήγορα, στάχτη, να φανείς, οι φούχτες να γιομίσουν.

13
Είν' έτοιμα στην άσπονδη πλημμύρα των αρμάτων Δρόμο να σχίσουν τα σπαθιά, κι ελεύθεροι να μείνουν, Εκείθε με τους αδελφούς, εδώθε με το χάρο.

1. Για την ερμηνεία των στίχων 1-3 κοίταξε το εισαγωγικό σημείωμα. Ολόκληρο το απ. 2 να συσχετιστεί με το απόσπασμα 5 του Β' Σχεδιάσματος.
μητέρα: κοίταξε Σχεδ. Β', απ. 12.
τα μάτια τούτα: τα μάτια του ποιητή.
πούλουδο: λουλούδι.
τόπι: κανόνι και η μπάλα του κανονιού.
τα νησιά: τα Επτάνησα.
το μίσος: οι στίχοι 16-17 αναφέρονται σε ανθρώπους που δεν είχαν συνειδητοποιήσει τη σημασία του αγώνα. Το θέμα το ξαναβρίσκουμε στη Γυναίκα της Ζάκυθος.
Ψαρού: η γυναίκα του ψαρά. Εδώ (ειρωνικά) η πόλη του Μεσολογγίου, επειδή οι περισσότεροι από τους κατοίκους της ασχολούνται με το ψάρεμα.
στύλος: το κοντάρι της σημαίας.
ανάκουοτος: πρωτάκουστος.
αλαφροΐσκιωτος: κατά τη λαϊκή πίστη, εκείνος που έχει την ιδιότητα και την ικανότητα να βλέπει τον αόρατο κόσμο των ξωτικών, «ν' ακούει και να βλέπει όλα τα μυστικά της φύσης».
2. Για την ερμηνεία του οράματος και το συμβολισμό της «φεγγαροντυμένης» διατυπώθηκαν πολλές απόψεις: παρασταίνει την ομορφιά της ζωής και της φύσης, είναι μορφή αντίστοιχη με τις νεράιδες, η αναδυόμενη Αφροδίτη, η θεά Ελευθερία - Ελλάδα κ.ά. Πάντως, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι, όπως προκύπτει από παραλλαγές του στίχου, πρόκειται για θεϊκή μορφή και ότι την ξαναβρίσκουμε στα ποιήματα του Σολωμού Λάμπρος και Κρητικός.
άναψαν: για να κάψουν τ' αγαπημένα τους πράγματα, πριν από την έξοδο.
έτοιμα: ενν. τα σπαθιά.

[ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Αυτόγραφο του Διονυσίου Σολωμού από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους».

Μέρος δεύτερο: Δωρητές και Ευεργέτες το Μουσείου
.
Μετά τον θάνατο του αλησμόνητου Μαρίνου Σιγούρου, το Διοικητικό Συμβούλιο τού «Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων» μού έκανε την τιμή να με εκλέξει πρόεδρόν του.
Το δίλημμα που είχαμε ν’ αντιμετωπίσουμε ήταν απλό. Δύσκολη βέβαια η συγκέντρωση των αναγκαίων χρημάτων για την αποπεράτωση του έργου, άλλ’ ακόμα δυσμενέστερη ήταν ή προοπτική για την εξεύρεση ενός μόνιμου πόρου για την κανονική λειτουργία τού Μουσείου, όταν θα ήτο πλέον έτοιμο. Μισθοί υπαλλήλου και φυλάκων καθώς και η συντήρηση τού κτιρίου ξεπερνούσανε τις οικονομικές δυνατότητες μιας φιλικής συντροφιάς.
Το επόμενο, αναγκαστικά, βήμα ήταν να προσφέρουμε στο Κράτος το μισοτελειωμένο κτίριο και όλα τα μουσειακά αντικείμενα που είχαμε συγκεντρώσει, με την παράκληση ν’ αναλάβει την αποπεράτωση τού έργου και την συντήρηση του.

Μέ συγκίνηση ενθυμούμαι τον αλησμόνητο μακαρίτη Διευθυντή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Παπαδημητρίου, ο όποιος, με όλο, που, ως με διαβεβαίωσε, το είδος τού Μουσείου μας εξέφευγε από τα όρια της δικαιοδοσίας της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, προθυμοποιήθηκε να υιοθετήσει την προσφορά μας και ν’ αναγνώριση την αξία των εκθεμάτων τα όποια θα φιλοξενούσε το τελειωμένο κτίριο. Την ίδια κατανόηση και συμπαράσταση συναντήσαμε και στον διάδοχό του, τον φίλο κύριο Κοντή, που παρευρίσκεται εις την αίθουσα αυτή και τον όποιο παρακαλούμε να δεχθεί τις θερμές ευχαριστίες μας.
Με την ευκαιρία αυτή ας μού επιτραπεί να ευχαριστήσω και μερικούς απόντες αυτή τη στιγμή, που κατά καιρούς πολύ μας εβοήθησαν, του κ.κ. Μανώλη Χατζηδάκη, τον ουσιαστικό ιδρυτή του μετασεισμικού Εκκλησιαστικού Μουσείου μας, τον Κώστα Κουτσουρή, ο οποίος διέσωσε με τη τέχνη του αμέτρητες κατεστραμμένες εικόνες τον κ. Στίκα, που συνετέλεσε ουσιαστικά στην αναστήλωση του πολύτιμου Ναού της Παναγίας των Αγγέλων. Δίχως να θέλω να μακρυγορήσω σημειώνω ότι η συμπαράστασή τους στο έργο μας υπήρξε εξακολουθητική.
Επιτρέψτε μου τελειώνοντας ν’ αναφέρω ονομαστικά τους δωρητές του Μουσείου μας. Η σειρά των ονομάτων δεν είναι ούτε αλφαβητική ούτε έχει την έννοια της αξιολογήσεως της προσφοράς. Τους αναφέρω απλώς όπως εγράφησαν στο πρόχειρο αρχείο.
Μολονότι είναι ανιαρό, είμαι υποχρεωμένος ν’ αρχίσω με τα ονόματα, που έχω κιόλας μνημονεύσει.

Πρώτος και κυριότερος δωρητής μας είναι, φυσικά, η Ασπασία Σορδίνα Ρίγκλερ και, κατ’ έπειτα βέβαια, η Τεκτονική Στοά «Αστήρ της Ανατολής» Άρ. 880, η οποία εφύλαξε τα αυτόγραφα τού ποιητή πάνω από μισόν αιώνα και τα παρέδωσε μόλις το Μουσείο Σολωμού άρχισε να λαβαίνει σάρκα και οστά.

Δεύτερος ευεργέτης μας ο αλησμόνητος Μητροπολίτης ’Αλέξιος, μας εδώρησε το οικόπεδο.

Άλλος μεγάλος δωρητής ήταν η αλησμόνητη Κοντεσσίνα Νανά Λούντζη - Σολωμού, η οποία εδώρησε στο Μουσείο μας τη στολή του προπάππου της Δημητρίου Σολωμού, Προέδρου της Ιονίου Γερουσίας και αδελφού του ποιητή μας.

Πλουσιώτατη και γενναιόδωρη είναι η προσφορά της ανιψιάς της, Κας Κούλας Μερκάτη-Ζώη, η οποία μας παρεχώρησε τις προσωπογραφίες του πατέρα του ποιητή, του κηδεμόνα του Μεσσαλά, του Νικολάου Λούντζη, προσωπικού φίλου του ποιητή, του αδελφού του Δημήτρη Σολωμού, καθώς και έναν σεβαστό αριθμό από βιβλία και διπλώματα που ανήκαν στον μεγάλο Βάρδο της Ελευθερίας.

Άλλος μεγάλος δωρητής τού Μουσείου μας στάθηκε ο πρώτος του Πρόεδρος Μαρίνος Σιγούρος, ο όποιος με τη διαθήκη του άφησε εις το Μουσείο την πολύτιμη βιβλιοθήκη του, τις ωραιότατες προσωπογραφίες των προγόνων του, ανάμεσα στους οποίους δεσπόζει ο Πολιούχος Άγιος Διονύσιος που εορτάζουμε σήμερα, το ακροπρώραιο της Γαλέρας των Σιγούρων, η οποία έλαβε μέρος εις την ιστορική Ναυμαχία της Ναυπάκτου, ένα θαυμάσιο πέτρινο λιοντάρι και διάφορα άλλα πολύτιμα εκθέματα.

Σπουδαία ήταν και η ευγενής προσφορά του μεγάλου ζακυνθινού ζωγράφου Δημητρίου Πελεκάση, ο όποιος μας παρεχώρησε την σπανιοτάτη και μοναδική προσωπογραφία τού Φιλικού Κωνσταντίνου Δραγώνα, την εικόνα του προγόνου του Διονυσίου Πελεκάση, έμπορου και τροφοδότου του Βύρωνα κατά την διαμονή του εις το Μεσσολόγγι, καθώς και μίαν άλλη του γνωστού ιατροφιλοσόφου Πελεκάση.

Οι κληρονόμοι της Αλβίνας Ριφίου, το γένος Καρρέρη, κόρης του μεγάλου ζακυθινού μουσουργού Παύλου Καρρέρη, εδώρησαν εις το Μουσείον μας το πλήρες χειρόγραφο του τελευταίου μελοδράματος του ζακυθινού Μαέστρου «Μαραθών - Σαλαμίς», που λόγω τού θανάτου του παρέμεινε άπαικτον.

Η κυρία Μαρία Ποταμίτη-Μαρτινέγκου μας εδώρησε μία πολύτιμη προσωπογραφία προγόνου της.

Ο κύριος Διονύσιος Καρβελλάς, Σύμβουλος της Έπικρατείας, ανέλαβε με έξοδά του να πλαισιώση διάφορα διπλώματα και πολύτιμα έγγραφα.

Ο Σύλλογος Ζακυνθίων Πατρών μας εδώρησε μίαν ωραίαν βιβλιοθήκην και ο κ. Λίνος Πολίτης καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η οίκογένεια Μπισκίνη, η οικογένεια Πολλάτου, η κυρία Αλεξάνδρα Κ. Κύρου, ο κ. Διονύσιος Γιακουμέλος, ο κ. Αλέξανδρος Ιω. Βούλτσος, ο κ. Φραγκίσκος Ν. Καψοκέφαλος, ο κ. Ριχάρδος Σάργεντ, ο κ. Νικόλαος Βαρβιάνης, και τέλος ή Ακαδημία Αθηνών έναν σεβαστό αριθμό βιβλίων.

Επιθυμώ να ευχαριστήσω θερμά την κυρία Χατζηνικολάου, Έφορο ’Αρχαιοτήτων Πέμπτης Περιφερείας Ιωαννίνων, εις την δικαιοδοσία της οποίας υπάγεται το παραδιδόμενο Μουσείο, η οποία συνετέλεσε προσωπικά στην αισθητική τοποθέτηση των εκθεμάτων μας.

Κυρίες και Κύριοι,
Λέγουν ότι η συντομία αποτελεί την ευγένεια του ρήτορος, κι’ αυτό με αναγκάζει να παύσω πλέον να είμαι αγενής και να σας παρακαλέσω να συγχωρήσετε την ανιαρή, αλλά δυστυχώς απαραίτητη πολυλογία μου. σας ευχαριστώ!
«ΛΟΓΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΑΛΕΞ. ΡΩΜΑ, Προέδρου της Διοικούσης Επιτροπής, Κατά την τελετήν των εγκαινίων του Μουσείου την 24ην Αυγούστου 1966». Ζάκυνθος 1966

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ, ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΖΑΚΥΝΘΙΩΝ: ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΟΛΩΜΟΥ ΣΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

.

Εξοχότατε πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας,

Γιορτάζουμε σήμερα τα σαράντα χρόνια από την ίδρυση του Μουσείου Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων.

Σαράντα χρόνια μιας προσπάθειας, στην αρχή για να ορθοποδήσει αυτή η κιβωτός του ζακυνθινού πολιτισμού.

Στη συνεχεία να αναβαθμιστεί και να δυνηθεί να προσφέρει στο τόπο μας και στα εκατομμύρια επισκέπτες του νησιού μας παιδεία, ψυχαγωγία και να κεντρίσει το ενδιαφέρον για ερευνά.

Και στο τέλος, μια προσπάθεια, που συνοδεύτηκε με πολλή αγωνία, με σκοπό να επιτύχουμε την επέκτασή του, τον εξοπλισμό του με σύγχρονα μέσα, να βελτιώσει την εμφάνισή του και να ανταποκριθεί καλύτερα στην αποστολή του.

Η προσπάθεια αυτή απέδωσε, και σήμερα, κυρίες και κύριοι, μαζί με την επέτειο των σαράντα χρόνων από την ίδρυσή του, είμεθα ευτυχείς που παρευρίσκεστε στα εγκαίνια του νέου, στην πραγματικότητα, Μουσείου Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων, που τιμά με την παρουσία του η Αυτού Εξοχότητα ο πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ως πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του μουσείου, είμαι υποχρεωμένος να σας αναπτύξω όσο είναι δυνατόν σύντομα το ιστορικό της πορείας που ακολούθησε από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα.

[…] 

Τα εγκαίνια του μουσείου έγιναν τον Αύγουστο του 1966.

Σ’ αυτή την περίοδο ήταν μεγάλος ο αριθμός των δωρητών, θα σταθώ όμως σ’ Ενα σημείο το οποίο επιώ μακρόν απασχόλησε το μουσείο:

Ήτο η υπόθεση της δωρεάς από την αείμνηστο Θάλεια Κολυβά πινακοθήκης από εικόνες Κρητικο-Επτανησιακής σχολής εις μνήμην του συζύγου της και επιφανούς Ζακυνθίου Νικολάου Κολυβά υπό την προϋπόθεση να τοποθετηθεί σε ειδική αίθουσα πινακοθήκης υπό την ονομασία «Αίθουσα Νικολάου Κολυβά».

Δια την τοποθέτηση των πολύτιμων αυτών εκθεμάτων απεφασίσθη να χρησιμοποιηθεί η αίθουσα που σήμερα ευρίσκεται το μαυσωλείο Σολωμού και Κάλβου. Ο τότε όμως νομάρχης Ζακύνθου, αείμνηστος Ανδρέας Ιωάννου, έριψε την ιδέα της μετατροπής αυτής της αίθουσας σε μαυσωλείο Σολωμού και Κάλβου, διασκευαζόμενου του χώρου καταλλήλως.

[…]

Η διαμόρφωση εντέλει του ισογείου του Μεγάρου Μουσείου Σολωμού σε σοβαρό και καλλιτεχνικό μαυσωλείο το 1968, εις το οποίο ετοποθετήθησαν τα οστά Σολωμού και Κάλβου, ενώ εις υπαίθριο χώρο κανένα αίσθημα δεν προκαλούσαν, τώρα έχει καταστεί τόπος ιερός και εθνικός, αληθινό προσκύνημα των Ελλήνων. Η μόνη συνέπεια της λαμπράς αυτής πρωτοβουλίας ήτο η αδυναμία του μουσείου να εκπληρώσει την υποχρέωσή του, έναντι της δωρήτριας Θάλειας Κολυβά, να εγκατασταθεί δηλαδή η πινακοθήκη σε ιδιαίτερη αίθουσα.

Έτσι όπως είχαν τα πράγματα, το Δ.Σ. αποφάσισε την προσθήκη ενός ορόφου-εσοχής εις το κτίριο του μουσείου και με αυτόν τον τρόπο είχαν αίσιον πέρας τα δύο αυτά σοβαρά για το μουσείο γεγονότα, σημαντικά για τη Ζάκυνθο και τον ελληνισμό γενικότερα.

Στις παραπέρα δραστηριότητες του μουσείου ξεχωριστή θέση κατέχουν τα εξής γεγονότα:

Το 1983 το Δ.Σ. αγόρασε διπλανό ακίνητο από τον αείμνηστο Τζώρτζη Μελισσινό και πρέπει να λεχθεί με λίγα χρήματα και γι’ αυτόν τον λόγο τιμάμε την μνήμη του καλού αυτού Ζακυνθινού.

Το 1990 η Ιονική Τράπεζα, με ευμενή εισήγηση του φίλου διευθυντή τότε του τοπικού υποκαταστήματος Νίκου Ζαχαρόπουλου παραχώρησε μέρος του γειτονικού οικοπέδου της, για να ευθυγραμμιστεί με εκείνο που είχε αγοραστεί, όπως προ- είπαμε, από τον Τζώρτζη Μελισσηνό. Προς την Ιονική Τράπεζα και εκφράζουμε ευχαριστίες.

Σημαντικός σταθμός για την ιστορία του μουσείου υπήρξε η ίδρυση του σωματείου «Οι φίλοι του Μουσείου Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων» το 1987.

Το σωματείο έχει έδρα την Αθήνα και σκοποί του είναι η προβολή του μουσείου και η οικονομική του ενίσχυση με αξιόλογες εκδόσεις βιβλίων, τα οποία επιμελούνται, δίσκων και cd με επτανησιακή μουσική. Έτσι, διασώζουν την πολιτιστική κληρονομιά του νησιού και ενισχύουν με έσοδα τα πενιχρά οικονομικά του μουσείου.

Ο δραστήριος πρόεδρος, διαπρεπής νομικός και λογοτέχνης, κ. Νίκος Λούντζης και όλοι οι φίλοι του μουσείου έχουν γίνει, όπως συνηθίζουμε να λεμέ, η ψυχή του μουσείου. Τους ευχαριστούμε, τους συγχαίρουμε και τους θαυμάζουμε για το έργο τους.

Κυρίες και κύριοι. 

Σύμφωνα με το καταστατικό του ιδρύματος, το Δ.Σ. έχει υποχρέωση να φροντίζει τη διάσωση και συντήρηση κάθε τοπικού μνημείου πολιτιστικού χαρακτήρα.

Έτσι, με τα ελάχιστα μέσα που διαθέτει, κατάφερε να δημιουργήσει διάφορά έργα μεγάλης πολιτιστικής σημασίας. Αγόρασε διάφορα πολύτιμα για την ιστορία του ζακυνθινού πολιτισμού αντικείμενα όπως λ.χ. το πιάνο του μουσουργού Παύλου Καρρέρη, επίσης επτά πίνακες του Πελεκάση οι οποίοι πωλούντο στην Αθήνα.

Πρόσφατα Ενα έργο του Χρήστου Ρουσέα. Και όχι μόνο αυτά.

Αγοράζοντας επίσης από τους κληρονόμους Ενα έξοχο ταφικό άγαλμα του Βιτσάρη, το έστησε στο οικόπεδο του γκρεμισμένου σπιτιού του Φώσκολου, στολίζοντας του περίγυρό του με διαλεχτά φυτά και δενδρύλλια. Πρόσφερε ολόκληρη σειρά από μικρότερα διακοσμητικά έργα. Τοποθέτησε αναμνηστικές πλάκες και έφραξε με κάγκελα διάφορους ιστορικούς χώρους.

Σ’ όλο το διάστημα από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα οργάνωσε διαλέξεις ιστορικού και πολιτιστικού χαρακτήρα με μεγάλη επιτυχία.

Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει για το άγαλμα του Σολωμού, το οποίο μέχρι τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1953 βρισκόταν στην πλατεία Σολωμού. Τότε ο ανδριάντας, έργο του Γεωργίου Βρούτου, έπεσε από το βάθρο του και υπέστη σοβαρές ζημίες, παρέμεινε δε επί χρόνια στην είσοδο του μουσείου.

Στην πλατεία ετοποθετήθη καινούργια κατασκευή. Αργότερα, μετρά από πρωτοβουλία της δραστήριας κυρίας Πόπης Ζώρα, προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Λαογραφικής Μουσειολογίας, και την ευγενική χορηγία των ιδρυμάτων Μιχελή, Κωστόπουλου και Ουράνη και, αφού αποκαταστάθηκαν οι βλάβες από τον αείμνηστο γλύπτη Στέλιο Τριάντη, ετοποθετήθη στο πλατύσκαλο του ισογείου του μουσείου.

Έτσι όπως μπαίνει κανείς στο μουσείο, ατενίζει αμέσως τη γαλήνια μορφή του μεγάλου αυτού τέκνου του νεότερου ελληνισμού.

Αναφορά πρέπει να γίνει για τη σημαντική δωρεά της συλλογής Χαριάτη.

Το 1987 η Ειρήνη Χαριάτη και ο γιος της Άθης δώρισαν στο ίδρυμα 37 έργα τέχνης, εις μνήμη του συζύγου και πατέρα αντίστοιχα, μεταξύ των οποίων είναι έργα χαρακτικά, σκίτσα, έγχρωμες λιθογραφίες και λιθογραφημένες αφίσες.

Όλα τα έργα έχουν μεγάλη ιστορική και καλλιτεχνική αξία και έχουν όλα τα μορφολογικά γνωρίσματα έργου κλασικού.

Η μελέτη και καταγραφή της συλλογής Χαριάτη, όπως και όλων των εκθεμάτων του μουσείου, έγινε από την κ. Κατερίνα Δεμέτη, η οποία πλούσια σε γνώση και εμπειρία, έσκυψε με προσοχή και σεβασμό πάνω σε κάθε έργο χωριστά.

[…]

Επίσης, πρέπει να γίνει λόγος και για τη συλλογή της αείμνηστης Αμαλίας Νταγιάντα. Είναι έργα κοσμικής ζωγραφικής μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, τα οποία έχουν δωρηθεί από τη δημιουργό τους σε διάφορα χρονικά διαστήματα.

[…]

Από πολλά χρόνια έχει σημειωθεί συρροή εκθεμάτων, η οποία κατέδειξε την ανάγκη πρόβλεψης δυνατότητας επέκτασης του μουσείου. Συγχρόνως όμως ήταν επιβεβλημένη η συστηματικότερη ταξινόμηση του αρχείου και της βιβλιοθήκης του ιδρύματος, γεγονότα που έκαναν επιτακτική την ανάγκη της επέκτασης τού μουσείου.

Τα σχέδια της ωραίας αυτής οικοδομής προσέφερε ο φίλος του μουσείου, επίτιμο μέλος του σωματείου μας, διαπρεπής αρχιτέκτονας, καθηγητής του Ε.Μ.Πολυτεχνείου κ. Διονύσιος Ζήβας, ο οποίος πολλά έχει προσφέρει στο μουσείο και γι’ αυτό εκφράζουμε τις πιο θέρμες ευχαριστίες.

Το έργο εντάχθηκε στο 2ο αναπτυξιακό πρόγραμμα των Ερωπαϊκών Κοινοτήτων και ουσιαστικά τελείωσε σε μια τριετία, γεγονός που αποτελεί άθλο κολακευτικό, τόσο για τον οργανισμό μας όσο και για τις υπηρεσίες της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων και τις υπηρεσίες της Νομαρχίας Ζακύνθου.

Εκφράζουμε ευχαριστίες προς τον γενικό γραμματέα της περιφέρειας κ. Κων/νο Γεωργαλίδη, όσο και στον προκάτοχό του κ. Κων/νο Παπαδημητρίου, στους τεως νομάρχες κ. Παναγή Μαρκάτο, κ. Κατερίνα Κουτάλά, κ. Γιάννη Τουρίκη και τον πρόσφατα εκλεγμένο νομάρχη κ. Διον. Γάσπαρο, διότι όλοι πρόθυμα προσέφεραν τις υπηρεσίες τους για την ένταξη του έργου στο αναπτυξιακό πρόγραμμα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και στη συνεχεία για τη γρήγορη αποπεράτωση του έργου.

Ευχαριστίες εκφράζουμε για τον ίδιο λόγο στον διευθυντή τοπικής αυτοδιοίκησης και διοίκησης νομού Ζακύνθου κύριο Κωνσταντίνο Τσουκαλά και στην κυρία Μαρία Σιδηροκαστρίτη, μηχανικό των τεχνικών υπηρεσιών, διότι πρόθυμα πρόσφερε τις υπηρεσίες της για την επίλυση τεχνικών και γραφειοκρατικών θεμάτων. Η πολυπόθητη επέκταση του μουσείου είναι ήδη γεγονός. Ένα μουσείο, όμως, δεν είναι Ενα απλό εκθετήριο, αλλά πρέπει να είναι ένας ζωντανός οργανισμός παιδείας, ψυχαγωγίας και έρευνας. Πρέπει να είναι αποδοτικό στον προορισμό του και ωραίο στην παρουσία του, με πρωταρχικό στόχο, στην περίπτωσή μας, την προβολή και την ερευνά του ζακυνθινού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού και μιας παλιάς παράδοσης που άκμασε περισσότερο από τετρακόσια χρόνια και πρέπει να γίνει δίδαγμα για τους νεότερους.

Κορυφαίο γεγονός υπήρξε το ενδιαφέρον που έδειξαν για το μουσείο μας η ακούραστη κυρία Πόπη Ζώρα, πρόεδρός όπως έχουμε πει της Ε.Ε.Λ.Μ, επίτιμη διευθύντρια του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Αθηνών, η οποία αποτελεί πανελληνίως μια εξέχουσα φυσιογνωμία στο χώρο της προβολής και της ερευνάς του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού. Η κυρία Ζώρα, έλουσα σοβαρή γνώση του αντικείμενου, επιμελήθηκε όλου του έργου τής ανακαίνισης του παλιού κτιρίου και της τοποθέτησης των εκθεμάτων.

[…]

Παράλληλα, ο συμπατριώτης μας καθηγητής κ. Διονύσιος Ζήβας, πρόεδρος του ιδρύματος Παναγιώτη και Έφης Μιχελή, με το γνωστό ενδιαφέρον του για τη Ζάκυνθο και τον πολιτισμό της.

Από κοινού ενεργούντες, εχρηματοδοτήθη η Ε.Ε.Λ.Μ από το ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή με το ποσό των 76 εκατομμυρίων δραχμών, με σκοπό την ανακαίνιση του παλιού κτιρίου και, το σημαντικότερο, τη συντήρηση των εκθεμάτων, τα οποία απειλούσε η καταστροφή.

[…]

Το Δ.Σ. του μουσείου, θέλοντας να εκφράσει τα αισθήματα ευγνωμοσύνης από τα οποία κατέχεται για την σημαντική αυτή χορηγία, και για να τιμήσει τη μνήμη των ιδρυτών του ιδρύματος, αποφάσισε να ονομάσει την αίθουσα του 1ου ορόφου της νέας πτέρυγας του μουσείου «Αίθουσα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή».

Συγχρόνως, πήρε την απόφαση να τιμήσει την κυρία Πόπη Ζώρα με τον τίτλο επίτιμου μέλους του σωματείου μας, για το έργο που προσφέρει από πολλά χρόνια στο ίδρυμα και για το οποίο εκφράζουμε άπειρες ευχαριστίες και θαυμασμό.

Το ίδρυμα «Ιωάννης Σ. Κωστόπουλος» κάθε χρόνο ενισχύει το μουσείο για την αντιμετώπιση λειτουργικών αναγκών, αλλά και σε έκτακτες περιπτώσεις, όπως είναι αγορά κειμηλίων.

Για το ενδιαφέρον αυτό, το Δ.Σ. του μουσείου αποφάσισε να τιμήσει τον πρόεδρο του Δ.Σ. κύριο Ιωάννη Σ. Κωστόπουλο με τον τίτλο του επίτιμου μέλους του σωματείου μας.

Επίσης, το ίδρυμα «Ουράνη», το οποίο κάθε χρόνο έρχεται αρωγό στα λειτουργικά έξοδα. Τον χρόνο που πέρασε διέθεσε σημαντικό ποσό για τη συντήρηση των χειρογράφων του Σολωμού.

Γι’ αυτή τη στήριξη αποφάσισε να τιμήσει τον κύριο Τάσο Αθανασιάδη, πρόεδρο του Δ.Σ. του ιδρύματος « Ουράνη», με τον τίτλο του επίτιμου μέλους του σωματείου μας.

.

Τέλος, το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», βέβαιο για την εθνική προσφορά του οργανισμού μας, ήλθε αρωγό στην αρχή με το ποσό των 250.000 δολαρίων για την αποπεράτωση του έργου τής επέκτασης, τον εξοπλισμό της βιβλιοθήκης, την τοποθέτηση του ανελκυστήρα και του συστήματος ασφαλείας.

Αργότερα, με 55.000 δολάρια για την επανέκδοση δυο σημαντικών για την Ζάκυνθο βιβλίων. 

[Πρόκειται για τις φωτοαναστατικές εκδόσες δύο βιβλίων των: «Πανηγυρικό Τεύχος της Εκατονταετηρίδας από τη γέννηση του Δ. Σολωμού, (Πρώτη έκδοση: 1902, Δεύτερη έκδοση: 1999) και του «Νικολάου Βαρβιάνη, Η Ζάκυνθος άλλοτε και τώρα. Ιστορία- Παραδόσεις – Θησαυροί, Λεύκωμα (Πρώτη έκδοση: 1977, Δεύτερη έκδοση: 1999). Και τα δύο βιβλία η φωτοαναστατική αναπαραγωγή απολύτως πιστή στην αρχική έκδοση έγινε από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ.]

Το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» βοηθάει την Ελλάδα απ’ άκρου εις άκρον. Από τον Έβρο, στη Λακωνία και τα παραμεθόρια νησιά. Δίδεται περισσότερη προσοχή στην επαρχία και όχι στα μεγάλα αστικά κέντρα. Δεν γίνονται έργα βιτρίνας, αλλά ενισχύονται δραστηριότητες παιδείας, υγείας, τέχνης, πολιτισμού και κοινωνικής πρόνοιας.

Ελπίζω η προσφορά αυτή του ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» να αποτελέσει παράδειγμα συνεισφοράς εκ μέρους τρίτων.

Το Δ.Σ. του μουσείου, στην επιθυμία του να εκφράσει την ευ-αγνωμοσύνη του για τη μεγάλη αυτή χορηγία, αποφάσισε να ονομάσει την αίθουσα της βιβλιοθήκης της νέας πτέρυγας τού μουσείου «Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος».

Επίσης αποφάσισε να τιμήσει τον Κωνσταντίνο Δρακόπουλο, πρόεδρο του Δ.Σ. του ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», με τον τίτλο του επίτιμου μέλους του σωματείου μας για τη φροντίδα του στην αποπεράτωση του έργου.

.

Τελειώνοντας, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθώ στη βιβλιοθήκη του ιδρύματος, ιδιαίτερα την ηλεκτρονική, η οποία τώρα δημιουργείται. [...] Θα προσπαθήσουμε να μεταφέρουμε στη βιβλιοθήκη μας όλο τον θησαυρό που βρίσκεται σε άλλες βιβλιοθήκες που αφορά τη Ζάκυνθο και τον πολιτισμό της. 

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ, Ομιλία του στα Εγκαίνια της νέας πτέρυγας του Μουσείου Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων στις 21 Μαρτίου του 1999, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ζακυνθίων

https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang