Ταφικός τύμβος στη Θέση “Βουλοκαλύβα” στο Δ.Δ. Πλατάνου του Δ. Αλμυρού

 

H περιοχή που βρίσκεται 1 χλμ. βόρεια της ελληνιστικής Άλου και ανατολικά του σύγχρονου χωριού Πλάτανος –Αλμυρού ονομάζεται «Βουλοκαλύβα»και είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος, λόγω της ύπαρξης σε αυτή ενός νεκροταφείου με ταφικούς τύμβους, που περιείχαν καύσεις νεκρών και χρονολογούνται κυρίως στην εποχή του Σιδήρου.

Στη θέση αυτή για πρώτη φορά το 1912 οι βρετανοί αρχαιολόγοι Α. J.B.Wace και  M.S.Thompson πραγματοποίησαν ανασκαφές και αποκάλυψαν λάκκους με πυρές νεκρών (BSA 18(1912)1-29).

Πολύ αργότερα αίτηση προς την ΙΓ ΕΠΚΑ Βόλου, για καλλιεργητικές εργασίες στην παραπάνω  περιοχή έδωσε  αφορμή για την διεξαγωγή σωστικής ανασκαφικής έρευνας σε τρεις ταφικούς τύμβους ,που διήρκεσε από το 1989 έως το 1993 . Σε έναν από τους ανασκαμμένους τύμβους ανευρέθηκαν και καύσεις νεκρών  των αρχαϊκών και ελληνιστικών χρόνων. Την εποπτεία και την ευθύνη της ανασκαφής αυτής είχε η υπογράφουσα και τα πρώτα ανασκαφικά συμπεράσματα έχουν ήδη δημοσιευθεί στα Χρονικά του Αρχαιολογικού Δελτίου  (ΑΔ 45Β (1990), 208-209, ΑΔ 47Β(1992), 230-234, και ΑΔ 48 Β (1993), 238-240 και ακόμη αναλυτικότερη παρουσίασή τους ,έγινε στα Πρακτικά του Συνεδρίου  με τίτλο : 1η Επιστημονική Συνάντηση « Το Έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων και Νεωτέρων Μνημείων  του ΥΠΠΟ», σ. 331-338 Βόλος 2000 και στα Πρακτικά του Συνεδρίου με θέμα « Το Αιγαίο στην Πρώιμη εποχή του Σιδήρου» Ρόδος 2002.

Λίγο αργότερα το 1990 η ΙΓ ΕΠΚΑ σε συνεργασία με το Ολλανδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο ξεκίνησε πρόγραμμα επιφανειακών ερευνών στην πεδιάδα του Αλμυρού με σκοπό την περισυλλογή στοιχείων, που σχετίζονταν με την γεωμορφολογία, το φυσικό περιβάλλον και τις κλιματικές συνθήκες ,που επικρατούσαν από την Νεολιθική εποχή έως σήμερα και ιδιαίτερα κατά τις περιόδους πριν και μετά την ίδρυση της Ελληνιστικής Άλου. Στην διάρκεια αυτής της επιφανειακής έρευνα ς, στην περιοχή της Βουλοκαλύβας,  τοπογραφήθηκαν τριάντα επτά ταφικοί τύμβοι ανάμεσα στους οποίους εντοπίστηκαν και οι τύμβοι που είχαν ανασκαφεί το 1912 από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή, Οι τύμβοι είναι σήμερα διακριτοί και σχηματίζουν χαμηλά εξάρματα από τα χώματα και τις πέτρες, που συγκεντρώνονται πάνω σε αυτούς από την καλλιέργεια των γύρω χωραφιών.

Στην καμπή της νέας χιλιετίας τα μεγάλα  Δημόσια  Έργα, όπως αυτό της διαπλάτυνσης του Οδικού Άξονα Πατρών- Αθηνών - Θεσσαλονίκης- Ευζώνων ( στο εξής Ο.Α. Π.Α.Θ.Ε.) έδωσαν  αφορμή για εκτεταμένες ανασκαφές στο χώρο γύρω από την Ελληνιστική πόλη της Άλου. Έτσι στην περιοχή της Βουλοκαλύβας λόγω της διαπλάτυνσης και της κατασκευής παράπλευρου δρόμου δόθηκε αφορμή για εκτεταμένη ανασκαφική έρευνα σε έναν ακόμη ταφικό τύμβο. Η ανασκαφή του τύμβου, διήρκεσε ένα χρόνο (1999-2000) κάτω από δύσκολες συνθήκες και  σε εξαιρετικά πιεστικό χρονοδιάγραμμα. Μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας τα υπολείμματα του τύμβου καταχώστηκαν για την καλύτερη προστασία των ευαίσθητων κατασκευών και ένα τμήμα του τύμβου, που κινδύνευε να καταστραφεί από την διαπλάτυνση του Ο.Α., μεταφέρθηκε αυτούσιο στον αύλειο χώρο του Μουσείου Αλμυρού, όπου και εκτίθεται στους επισκέπτες του.

 

 

Τύμβος 36

Στην ΥποΠΓ περίοδο, στην περιοχή της Άλου, ο ενταφιασμός παύει να αποτελεί την αποκλειστική ταφική πρακτική και υιοθετείται η καύση των ενήλικων νεκρών σε οργανωμένους τύμβους με ατομικές, κυρίως, ταφές/καύσεις. Ωστόσο, τα παιδιά ενταφιάζονται σε κιβωτιόσχημους τάφους.

Ο τύμβος 36 βρίσκεται στα ΝΑ της περιοχής της Βουλοκαλύβας και ανήκει στο νεκροταφείο των τύμβων έκτασης 2,5 χλμ.  Μέχρι τον 19^ο και αρχές 20^ο αιώνα, από τους Wace and Thompson είχαν εντοπιστεί 10 ταφικοί τύμβοι, ενώ ο αριθμός τους, μετά τις εκτεταμένες επιφανειακές έρευνες, έφτασε τελικά περί τους σαράντα. Η αρχική εικόνα του τύμβου 36, όπως απαντάται συνήθως, ήταν ένα χαμηλό έξαρμα γης και μετά την αφαίρεση της σύγχρονης επίχωσης αποκαλύφθηκε ο λίθινος μανδύας από κροκάλες και χώμα, που κάλυπτε τους λάκκους των καύσεων με διαστάσεις 30,60μ. χ 30,20μ.και ύψος 1μ. Κάτω από τον λίθινο μανδύα, διαπιστώθηκε ότι οι λάκκοι με τις ταφές/καύσεις ήταν ιδιαίτερα πυκνές στο νότιο τμήμα του τύμβου, σε αντίθεση με το βόρειο, όπου οι ταφές/καύσεις βρέθηκαν σε αραιή διάταξη. Η εικόνα αυτή, οφείλεται πιθανότατα στην εντατική καλλιέργεια της γης, που προκάλεσε την εν μέρει καταστροφή του τύμβου.

Ο τύμβος είχε συνολικά 98 λάκκους και 4 «θολωτές»κατασκευές με ταφές/ καύσεις, 3 τεφροδόχα αγγεία, 16 παιδικές ταφές/ ενταφιασμούς και 4 ενταφιασμούς ενηλίκων σε ελεύθερες ταφές, μεταγενέστερες του τύμβου. Ο αρχικός πυρήνας του τύμβου δημιουργήθηκε στην ΥποΠΓ ΙΙ με 4 ταφές/καύσεις, ενώ γύρω από αυτόν, κατά την ΥπΠΓ ΙΙΙ και ΥΓ, αναπτύχθηκαν με κυψελοειδή διάταξη νέοι λάκκοι ταφών/καύσεων. Στις ίδιες περιόδους στα βόρεια-ανατολικά, κατασκευάστηκαν τέσσερις λάκκοι με ταφές/καύσεις, που ξεχώριζαν από την πυκνή κυψελοειδή διάταξη των υπόλοιπων λάκκων και καλύπτονταν με ογκώδεις πέτρες στιβασμένες με εκφορικό σύστημα. Στην Αρχαϊκή Εποχή, στο νότιο τμήμα του τύμβου προστέθηκαν λιθόκτιστες, κιβωτιόσχημες θήκες ορθογωνίου σχήματος με κοινά τοιχώματα. Οι προσθήκες στον τύμβο, που ξεχώριζαν από τα διαφορετικά αρχιτεκτονικά στοιχεία τους, είχαν σαν αποτέλεσμα τη σταδιακή επέκταση και κάλυψή του οδηγώντας στην μακραίωνη χρήση του.

Στον τύμβο, κατά κανόνα, οι ενήλικοι νεκροί καίγονταν in situ, όπως δηλώνει το περιεχόμενο των λάκκων, με παχύ στρώμα καμένου χώματος, στάχτης, ξύλων, ελάχιστων υπολειμμάτων οστών και θραυσμένων κτερισμάτων. Τα καμμένα υλικά δεν συλλέγονταν και μόνο σε τρεις περιπτώσεις (Κ56, Κ44, Κ42) βρέθηκαν τεφροδόχα αγγεία τύπου πυξίδας και αμφορίσκου, στα οποία συλλέχθηκαν τα καμμένα υλικά και ήταν τοποθετημένα σε μικρές ορθογώνιες κατασκευές, που περιβάλλονταν με λιθοπερίκλειστο λάκκο και στρώμα καύσης. Οι παιδικές ταφές σε κιβωτιόσχημους τάφους βρέθηκαν όλες περιμετρικά στο βόρειο μισό του τύμβου και στην πλειονότητά τους ήταν κτερισμένες με κυάθια.

Στον τύμβο εντοπίστηκαν τράπεζες προσφορών και ταφικά σήματα. Οι τράπεζες προσφορών ήταν κατασκευασμένες από δύο πλάκες: η οριζόντια προοριζόταν για ταφικές προσφορές, ενώ η κάθετη επείχε τη θέση ταφικού σήματος. Οι τράπεζες απαντώνται α) μέσα στους λάκκους των καύσεων για την εναπόθεση προσφορών την ώρα της ταφικής τελετουργίας και β) εκτός αυτών για μεταταφικές τελετές. Ως ταφικά σήματα λειτουργούσαν, επίσης, μεμονωμένες πλάκες, κάθετα τοποθετημένες, που ξεπερνούσαν το ύψος των λάκκων και πιθανόν σηματοδοτούσαν μία συστάδα καύσεων.

Κυρίως, η κεραμική, το κύριο εύρημα κτέρισης, συνεισφέρει στη χρονολόγηση του τύμβου. Στο σχηματολόγιο της τροχήλατης κεραμικής, που συλλέχτηκε, αναγνωρίζονται τύποι κλειστών και ανοιχτών αγγείων: πυξίδες, αμφορείς από χονδροειδή πηλό, κρατήρες με πόδι, διακοσμημένο με ανάγλυφους δακτυλίους, σκυφοειδείς κρατήρες, σκύφους, κύπελα και κανθάρους. Οι οπισθότμητοι πρόχοι, με εγχάρακτη διακόσμηση ή μαστίδια ή δακτυλίους στο λαιμό, καθώς και οι τριφυλλόστομες οινοχόες με μαστοειδείς αποφύσεις ή γραπτή διακόσμηση είναι τροχήλατες σε αντίθεση με τα ανάλογα παραδείγματα από τη Μακεδονία, που είναι χειροποίητα. Ακόμη, κατά την Αρχαϊκή περίοδο απαντούν και εισηγμένα κορινθιακά αγγεία, όπως αρύβαλλοι, αλάβαστρα και κοτύλες με την τυπική διακόσμηση πάνω στον υπόλευκο φόντο. Στη θραυσμένη κεραμεική εντοπίζονται και σπανιότερα σχήματα, όπως τα πινάκια και ένα ιδιαίτερο αγγείο από στοιβιασμένους σκύφους. Στη χειροποίητη κεραμική ανήκουν αγγεία καθημερινής χρήσης. Τα αγγεία-κτερίσματα δεν φαίνεται να τοποθετούνται σε συνδυασμό, ωστόσο συνηθέστερα συναντάται ο σκύφος μαζί με τον αμφορέα. Η μελέτη της κεραμικής συνεχίζεται, αλλά διαπιστώνεται ότι η κακή κατάσταση διατήρησης της γραπτής διακόσμησης δυσχεραίνει την χρονολόγηση. Ωστόσο, γενικά και οι τύποι και οι παραλλαγές των αγγείων καταδεικνύουν επιρροές από το Βορρά και το Νότο και τα στοιχεία τους  αφομοιώνονται από τα τοπικά εργαστήρια, που δραστηροποιούνται στην περιοχή της Άλου, όπως πιστοποιεί η ύπαρξη κεραμικών κλιβάνων στη γειτονική θέση «Κεφάλωση».

Τα κοσμήματα και τα εξαρτήματα ένδυσης είναι των γνωστών τύπων: χάλκινες και σιδερένιες πόρπες και περόνες, καθώς δακτυλίδια, βραχιόλια και ενώτια από χαλκό. Οι πόρπες εντοπίζονται κατά ζεύγη, άλλοτε όμοιες και άλλοτε διαφορετικές, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις συνυπάρχουν με περόνες. Σύμφωνα με μία πρώτη στατιστική ανάλυση, κατά την ΥπΠΓ ΙΙ και ΙΙΙ περίοδο τα χάλκινα κτερίσματα φαίνεται να υπερτερούν των σιδερένιων.

Η παρουσία όπλων στις καύσεις χρονολογείται από την ΥπΠΓ ΙΙ περίοδο και συνεχίζει έως τα αρχαϊκά χρόνια. Τα όπλα, κατασκευασμένα αποκλειστικά από σίδερο, είναι: ξίφη στον τύπο του Naue II, φυλλόσχημες αιχμές δοράτων, εγχειρίδια και μάχαιρες. Στα αρχαϊκά χρόνια συναντάται συνδυασμός όλων των τύπων των όπλων μέσα στις ταφές/καύσεις (ξίφος, μάχαιρα, αιχμή και εγχειρίδιο), ενώ στις προηγούμενες περιόδους (ΥπΠΓ ΙΙ και ΙΙΙ), οι τύποι των όπλων απαντώνται μεμονωμένα (ξίφος με εγχειρίδιο ή ξίφος ή αιχμή δόρατος ή εγχειρίδιο). Θανάτωση όπλων διαπιστώθηκε σε τρεις περιπτώσεις. Στα αρχαϊκά χρόνια, χρονολογείται τελετουργική εναπόθεση όπλων πάνω και κάτω από τράπεζα προσφορών. Η παρουσία όπλων και μάλιστα πολλών σε ταφές/καύσεις, ιδιαίτερα στην Αρχαϊκή Εποχή, επιτρέπει την υπόθεση για επίδειξη κοινωνικού γοήτρου, πλούτου και επιθυμία προβολής του νεκρού ως ικανού πολεμιστή.

Τα σιδερένια εγχειρίδια συνιστούν μια ιδιαίτερη κατηγορία σε σχέση με τα όπλα και απαντώνται συχνά σε όλη την περίοδο χρήσης του τύμβου, όπου συνυπάρχουν με όλες τις κατηγορίες κτέρισης δηλώνοντας μάλλον χρηστικό χαρακτήρα. Όταν συνδυάζονται όμως με ξίφη ή μάχαιρες, ίσως τονίζεται συμπληρωματικός ρόλος στην πολεμική εξάρτυση, ενώ η συχνή τους παρουσία σε ανδρικές και γυναικείες ταφές/καύσεις έχει ενδεχομένως και συμβολικό χαρακτήρα.

 

Αντικείμενα πολυτελείας βρέθηκαν σε τρεις ταφές/καύσεις. Η μία της ΥΓ περιείχε ελεφαντοστέινη σφραγίδα με εγχάρακτη παράσταση ιππέα, οστέινα εγχάρακτα πλακίδια, ένα χάλκινο φάλαρο και τμήμα χάλκινου ειδωλίου αλόγου. Δύο καύσεις της Αρχαϊκής Εποχής κτερίζονταν με σιδερένια όπλα, αγγεία, δύο σιδερένιες φιάλες και τριποδικό αγγείο καλυμμένα με λεπτό στρώμα χαλκού, που περιείχε μεγάλο ποσοστό κασσιτέρου, ώστε να φαίνονται σαν ασημένια. Τα παραπάνω αντικείμενα αποτελούσαν ίσως προϊόντα εισαγωγής και η απόκτησή τους δήλωνε επένδυση πλούτου και διαπραγμάτευση κοινωνικού γοήτρου .

Με πολύ μεράκι αλλά και υπομονή συνεχίζουμε την προσπάθεια μας .Αθόρυβα …σιγά σιγά με πολύ   υπομονή αλλά και διάθεση προχωράμε 

Στόχος μας παραμένει να αρθρογραφούν οι πολίτες σε αθρα με   θέματα πολιτισμού   που  επιλέξουν

Το όνομα και επώνυμο αλλά η ευπρέπεια των άρθρων είναι απαραίτητα .Η διεύθυνση μας για επιστολές Άρθρα είναι   zantedanias@gmail.com 

Όπως έχουμε από την αρχή της προσπάθεια μας αναφέρει θα αναρτώνται μετά από έγκριση μας

Σας ευχαριστούμε από καρδιας

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους ο οποίος φέρει και την ευθύνη των γραφομένων και δε συμπίπτουν κατ’ ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας

https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang