Agios Nikolaos ton Xenon, Metropolis - Zakynthos

 

Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου των Ξένων στη Ζάκυνθο

του Νικολάου ΛιβανούΦιλολόγουΣε κεντρικό σημείο της πόλης της Ζακύνθου, κοντά στην πλατεία Αγίου Μάρκου, βρίσκεταιο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου των Ξένων. Αν και αρχιτεκτονικά δενσυγκεντρώνει το έντονο ενδιαφέρον των επισκεπτών, ούτε βρίσκεται σε περίοπτη θέση όπωςάλλοι ναοί, διαδραμάτισε διαχρονικά κεντρικό ρόλο στη λατρεία των ΟρθόδοξωνΧριστιανών του νησιού.Δε γνωρίζουμε πότε κτίσθηκε για πρώτη φορά ο ναός, ούτε από πότε φέρει τηνπροσωνυμία του. Στα έγγραφα* απαντά από τα πρώτα κιόλας χρόνια της βενετικήςκυριαρχίας στην ίδια πάντοτε τοποθεσία όπου βρίσκεται και σήμερα, στη συνοικία τηςπόλης της Ζακύνθου όπου διέμεναν οι περισσότερες αρχοντικές οικογένειες του νησιού. Ηπροσωνυμία των Ξένων (dei Forestieri) είναι πολύ πιθανό να είχε αποδοθεί πριν από τηνέλευση των Βενετών στο νησί το 1485, ήδη επί Τόκκων (1357

-

1479) ή και παλαιότερα, καιοφείλεται στο γεγονός ότι στην αυλή του ναού θάβονταν οι ξένοι ταξιδιώτες

 – 

κυρίως οιναυτικοί

 – 

καθώς και τα ορφανά που πέθαιναν στη Ζάκυνθο. Μία άλλη προσωνυμία με τηνοποία απαντά, αυτή του Αιγιαλού (della Marina), αναφέρεται στην τοποθεσία του στοπαράλιο μέρος της πόλης, τον Αιγιαλό, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι κατά ταπρώτα ακόμα χρόνια της βενετοκρατίας, η θάλασσα έφθανε σχεδόν μέχρι την αυλή τηςεκκλησίας.Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι το 1492, ο ευγενής Δημήτριος Αμιράλης ανακαίνισε τηνεκκλησία, η οποία έως τότε ήταν ερειπωμένη. Έτσι, ο ναός φαίνεται να αναβαθμίζεται στατέλη του 15ου αιώνα, χωρίς, όμως, να μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι από την εποχήαυτή λειτουργούσε ως ενοριακός ναός. Το 1504, φέρεται να ανήκε στον ιερέα ΛεόντιοΚατηλάνο (ή Κατηλιανό), ο οποίος το 1530 τον παραχώρησε στον επίσης ιερέα υιό του Ανδρέα, ενώ το 1567 πέρασε στα χέρια του ιερέα Γερμανού Χρυσολουρά. Τελευταίος ιδιοκτήτης καταγράφεται ο Ιωάννης Μακρής, μετά τον οποίο ο ναόςμετατρέπεται, με δουκικό βενετικό διάταγμα της 26ης Μαΐου 1621, σε τιμάριο τουεκάστοτε πρωτοπαπά της Ζακύνθου, και συνενώνεται με τη μονή του Αγίου ΙωάννουΠροδρόμου στο φρούριο, λαμβάνοντας την ονομασία Μονή της Μητροπόλεως των αγίωνΝικολάου και Ιωάννου. Η απόφαση αυτή των αρχών λήφθηκε μετά από αίτημα τηςκοινότητας των Ορθοδόξων του νησιού να αποτελέσει επίσημη έδρα του πρωτοπαπάΖακύνθου, η οποία διοικητικά ανήκε στον μητροπολίτη Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, μεέδρα την Κεφαλονιά. Η επιλογή του ναού ως έδρα της τοπικής Εκκλησίας δείχνει ξεκάθαραότι για το διάστημα από το 1495 μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα ο ναός καθιερώθηκε ωςκεντρικό σημείο αναφοράς στην ορθόδοξη λατρεία του νησιού, γεγονός που οφειλόταν καιστη δράση σημαντικών ιερωμένων που εφημέρευαν σε αυτόν, οι οποίοι ανήκαν κατά κύριολόγο στην τάξη των ευγενών. Το 1647, ο ναός ανακαινίσθηκε με δαπάνες του ιατρούΔημητρίου Κομούτου, ο οποίος φέρεται να χρηματοδότησε και την κατασκευή τουεπιχρυσωμένου ξύλινου τέμπλου, σύμφωνα με επιγραφή που αναφέρεται ότι υπήρχε σε αυτό. Το 1824, η Ζάκυνθος αποτέλεσε ξεχωριστή επισκοπή, με πρώτο επίσκοπο τον μέχρι τότεπρωτοπαπά του νησιού Γαβριήλ Γαρζώνη, και ο ναός αναβαθμίστηκε σε καθεδρικό. Ηαλλαγή αυτή δημιούργησε επίσης τις προϋποθέσεις για τον εξωραϊσμό του, ώστε να

 

ανταποκρίνεται στις ανάγκες της νέας επισκοπικής έδρας. Έτσι, το 1886, ο μητροπολίτηςΔιονύσιος Λάτας ανακαινίζει τον ναό με λευκό πεντελικό μάρμαρο, και στο δάπεδοτοποθετούνται πλάκες από τη Φερράρα, ενώ οι τοιχογραφίες και η ουρανία του ναούανατίθενται στον Ιταλό ζωγράφο S. Cerone. Η εκκλησία, ιδίως μετά την ανακαίνιση,εμπλουτίσθηκε με έργα σπουδαίων καλλιτεχνών που είτε μεταφέρθηκαν εκεί από άλλουςναούς του νησιού είτε φιλοτεχνήθηκαν κατά παραγγελία για αυτήν. Οι εικόνες του τέμπλουκαι ο Εσταυρωμένος ήταν έργα του επιφανούς Ζακυνθίου ζωγράφου Νικολάου Καντούνη

(1767-

1834), ενώ η εικόνα των Εισοδίων της Θεοτόκου, η οποία σώζεται σήμερα, ανήκεστον μεγάλο Κρητικό ζωγράφο του 15ου αιώνα Άγγελο Ακοτάντο (15ος αι.). Μεγάληςκαλλιτεχνικής αξίας ήταν και η εικόνα του Χριστού του Ηλία Μόσκου (17ος αι.), ενώφιλοξενούνταν και πολλά άλλα έργα τέχνης από διαφόρους άλλους περισσότερο ή λιγότερογνωστούς καλλιτέχνες.Ο αρχιερατικός θρόνος του ναού ο οποίος θεωρείτο αληθινόκαλλιτέχνημα, αποδιδόταν σε άγνωστο καλλιτέχνη του 14ου αιώνα.Βρισκόταν παλαιότερα στον ιδιωτικό ναό των Ταξιαρχών της οικογένειαςΦωσκάρδη, και κατά την ανακαίνιση του 1886, μετά από παράκληση τουΔιονυσίου Λάτα, δωρήθηκε στον ναό από την οικογένεια Γαήτα.Εξαιρετικού επίσης κάλλους θεωρείτο και ο επιτάφιος του ναού,φιλοτεχνημένος το 1801 από τον Νικολό Αθηνιώτη, καθώς και οπολυέλαιος, που ήταν έργο του Ζακύνθιου Διαμάντη Μπάφα. Το 1953, ο ναός καταστράφηκε από τη μεγάλη σεισμοπυρκαγιά που αφάνισεολοκληρωτικά την πρωτεύουσα του νησιού. Τον Αύγουστο του 1967 έγιναν τα εγκαίνια τουνέου ναού χάρη στις δωρεές Ζακυνθίων και ιδιαίτερα του επιχειρηματία ΕλευθερίουΜουζάκη, ο οποίος χρηματοδότησε αργότερα την ανέγερση του καμπαναριού.

Η παρακείμενη μονή

 Το 1495, παραχωρήθηκε από τον Βενετό Α. Grimani κτήμα 352 ποδών δίπλαστον ναό του Αγίου Νικολάου, στο οποίο το 1507 κτίσθηκε μοναστήρι. Δεν είναι γνωστόμέχρι πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις λειτούργησε το μοναστήρι, διότι το 1675αποφασίσθηκε εκ νέου η ίδρυση γυναικείας μονής δίπλα στον ναό. Για τον σκοπό αυτό, οΣτέφανος Φωσκάρδης δώρισε το ποσό των 4.000 ρεαλίων, ενώ και άλλοι ευγενείς τουνησιού προσέφεραν διάφορα χρηματικά ποσά. Το μοναστήρι του αγίου Νικολάου υπήρξεαίτημα της αριστοκρατίας της Ζακύνθου, και δεχόταν νεαρές κοπέλες είτε ως μοναχές είτεως οικοτρόφους. Ως μοναστήρι

-

παρθεναγωγείο λειτούργησε μέχρι τις αρχές του 20ουαιώνα, ενώ στη συνέχεια, μέχρι την καταστροφή του το 1953, λειτούργησε ως γηροκομείο. Έκτοτε δεν ξαναχτίστηκε.

* Μετά τη σεισμοπυρκαγιά του 1953 δεν σώζονται τα αρχειακά έγγραφα από τη Ζάκυνθο που αφορούν τονναό ώστε να γίνει μια εκτενέστερη έρευνα. Ό,τι γνωρίζουμε σήμερα, το οφείλουμε στον μητροπολίτηΖακύνθου Διονύσιο Λάτα (1835

-

1894), ο οποίος εξέδωσε μεγάλο μέρος των εγγράφων αυτών, καθώς και στιςπαλαιότερες μελέτες των ιστοριοδιφών Λεωνίδα Ζώη και Ντίνου Κονόμου

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

 Λ.Ζ

ΩΗΣ

,

Ιστορία της Ζακύνθου

, Αθήνα 1955 (αναστατική έκδοση Ζάκυνθος 2005). Λ.Ζ

ΩΗΣ

,

 Λεξικόν ιστορικόν και λαογραφικόν Ζακύνθου

, τ. 1, Αθήνα 1963.Ν.Κ 

ΟΝΟΜΟΣ

,

Ζάκυνθος 

- 

Πεντακόσια Χρόνια (1478 

-1978)

, τ. 1:

Καστρόλοφος 

- 

Αιγιαλός 

, Αθήνα 1987.Ν.Κ 

ΟΝΟΜΟΣ

, Ο Μητροπολιτικός ναός της Ζακύνθου (Ο Άγιος Νικόλαος των Ξένων), εφημ.

Ο Ταχυδρόμος της Ζακύνθου

αρ. φ. 459/23

-9-

1967, σ. 1

-

2 (αναδημοσίευση στο: Ν.Κ 

ΟΝΟΜΟΣ

,

 Διάφορα δημοσιεύματα 1935 

- 1990

, τ. 3, Ζάκυνθος 2000, 194

-196).

Ν.Κ 

ΟΝΟΜΟΣ

,

 Εκκλησίες και μοναστήρια στη Ζάκυνθο

, Αθήνα 1967.Δ.Λ

 ΑΤΑΣ

,

 Επίσημα έγγραφα αφορώντα εις τον εν Ζακύνθω ναόν της Μητροπόλεως και την αυτώ παρακειμένην γυναικείαν μονήν 

, Αθήνα 1891.

D.Q

UINN

, Των τελευταίων αιώνων επιγραφαί ζακυνθιακαί,

 Αρμονία 

3/10 (1902), 553-600.

Βρίσκεται δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα τουΚέντρου Μελετών Ιονίου

Με πολύ μεράκι αλλά και υπομονή συνεχίζουμε την προσπάθεια μας .Αθόρυβα …σιγά σιγά με πολύ   υπομονή αλλά και διάθεση προχωράμε 

Στόχος μας παραμένει να αρθρογραφούν οι πολίτες σε αθρα με   θέματα πολιτισμού   που  επιλέξουν

Το όνομα και επώνυμο αλλά η ευπρέπεια των άρθρων είναι απαραίτητα .Η διεύθυνση μας για επιστολές Άρθρα είναι   zantedanias@gmail.com 

Όπως έχουμε από την αρχή της προσπάθεια μας αναφέρει θα αναρτώνται μετά από έγκριση μας

Σας ευχαριστούμε από καρδιας

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους ο οποίος φέρει και την ευθύνη των γραφομένων και δε συμπίπτουν κατ’ ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας

https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang