Δεξίλεως

 

Ὁ Δεξίλεως, γιὸς τοῦ Λυσανία

 

   Ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ σημαντικὰ ἀττικὰ ἐπιτύμβια μνημεῖα τῶν ἀρχῶν τοῦ 4ου αἰ. π.Χ. μὲ ἀνάγλυφη παράσταση. Ὁ δεκαεννιάχρονος Δεξίλεως, γιὸς πλούσιας οἰκογένειας ἀπὸ τὸν δῆμο τοῦ Θορικοῦ στὴ νοτιοανατολικὴ Ἀττική, εἶχε κληθεῖ νὰ ὑπηρετήσῃ στὸ ἀθηναϊκὸ ἱππικὸ καὶ σκοτώθηκε τὸ 394 π.Χ., κατὰ τὸν λεγόμενο Κορινθιακὸ Πόλεμο, σὲ μία μάχη κοντᾶ στὴν Κόρινθο μαζὶ μὲ ἄλλους τέσσερις ἱππεῖς. Σύμφωνα μὲ τὸν ἀθηναϊκὸ νόμο, οἱ νεκροὶ ἐνταφιάστηκαν στὸ δημόσιον σῆμα, δηλαδὴ στὸν χῶρο ταφῆς γιὰ τοὺς πεσόντες ὑπὲρ πατρίδος.

   Οἱ γονεῖς τοῦ Δεξίλεω ὅμως, θέλοντας νὰ προβάλουν καὶ νὰ τιμήσουν περισσότερο τὸν γιό τους, ἔστησαν ἕνα ἐπιτύμβιο ἀνάγλυφο μὲ τὴν εἰκόνα του σὲ ἕνα κενοτάφιο στὸ νεκροταφεῖο τοῦ Κεραμεικοῦ. Ὁ Δεξίλεως, ντυμένος μὲ κοντὸ χιτῶνα καὶ χλαμύδα, εἰκονίζεται νὰ ἱππεύει τὸ ἀνασηκωμένο στὰ πίσω πόδια ἄλογό του καὶ νὰ σκοτώνῃ μὲ τὸ δόρυ του ἕναν γυμνὸ ἀντίπαλο, ποὺ ἔχει καταρρεύσει στὸ ἔδαφος δίπλα στὴν ἀσπίδα του καὶ προσπαθεῖ νὰ ἀμυνθῇ μὲ τὸ ξίφος του. Ἡ παράσταση δὲν ἀποτυπώνει μία πραγματικὴ σκηνὴ μάχης (ὅπου ὁ Δεξίλεως εἶχε σκοτωθεῖ), ἀλλὰ ἐξιδανικεύει τὸν νεκρό, προβάλλοντάς τον ὡς νικητή. Ἡ ενδυμασία τοῦ Δεξίλεω, ποὺ δὲν εὶναι στρατιωτική, καὶ ἡ γύμνια τοῦ ἀντιπάλου του ὑπογραμμίζουν τὸν συμβολικὸ χαρακτῆρα τῆς σκηνῆς.

   Τεχνοτροπικὰ τὸ ἀνάγλυφο εἶναι πιὸ ἐξελιγμένο ὰπό ἐκείνα του τέλους του 5ου αἰ. π.Χ., κυρίως ὡς πρὸς τὸν σχεδιασμὸ τῶν μορφῶν: οἱ προοπτικὲς βραχύνσεις στὸν ἀριστερὸ ὧμο καὶ τὸν βραχίονα τοῦ Δεξίλεω καὶ στὸ λυγισμένο ἀριστερὸ σκέλος τοῦ ἀντιπάλου του δείχνουν τὴ δειλὴ ἀκόμη προσπάθεια τοῦ γλύπτη νὰ ἀποδώσῃ τὴ διάσταση τοῦ βάθους. Ἡ στήλη φέρει στὸ ἄνω μέρος ἀνθεμωτὴ ἐπίστεψη, στὴν ὁποία ἀναγράφονται τὰ ὀνόματα ὅλων τῶν ἐκλιπόντων τῆς μάχης.  Χαρακτηριστικὴ εἶναι ἡ ἀφιερωματικὴ ἐπιγραφή, στὴν ὁποία γιὰ πρώτη φορὰ ἀναφέρεται, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, τὸ ἔτος γεννήσεως καὶ θανάτου τοῦ νεκροῦ (ἐπὶ Τεισάνδρου καὶ Εὐβουλίδου ἄρχοντος ἀντίστοιχα).

 

«ΔΕΞΙΛΕΩΣ ΛΥΣΑΝΙΟ ΘΟΡΙΚΙΟΣ

ΕΓΕΝΕΤΟ ΕΠΙ ΤΕΙΣΑΝΔΡΟ ΑΡΧΟΝΤΟΣ

ΑΠΕΘΑΝΕΝ ΕΠ’ ΕΥΒΟΥΛΙΔΟ

Ε΄Γ΄ ΚΟΡΙΝΘΩΙ ΤΩΝ ΠΕΝΤΕ ΙΠΠΕΩΝ».

 

   Τὸ μνημεῖο τοῦ Δεξίλεω καθῶς καὶ ἐκεῖνα τῆς Ἠγησοῦς καὶ τοῦ Ταύρου, χαρακτηρίζονται ὡς τὰ ὡραιότερα μνημεῖα τοῦ Κεραμεικοῦ ποὺ φυλάσσονται στὸ ὁμώνυμο μουσεῖο. Ἐξἄλλου γνωστὸ εἶναι τὸ ὁμώνυμο ποίημα ποὺ συνέγραψε ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς:

Δεξίλεως (Κ. Παλαμᾶς)
Κι ἀπὸ τὸ πρῶτο μάρμαρο κι ἀπὸ τὸ πρῶτο μνῆμα
ἀκούω φωνὴ ποὺ χύνεται κι ἀκούω φωνὴ ποὺ λέει:
– Ἐμὲ Δεξίλεο μὲ λένε. Ἐγὼ εἶμαι τῆς Ἀθήνας
τὸ λατρεμένο τὸ παιδί, τ᾿ ἀγένειο παλληκάρι.
Μ᾿ ἀνάθρεψαν τὰ βροντερὰ τραγούδια τοῦ Τυρταίου
καὶ τάραξαν τὸν ὕπνο μου τὰ ὄνειρα τοῦ Αἰσχύλου.
Ἔξω στὸ δρόμο, στὴ δουλειά, στοῦ κάμπου τὸν ἀέρα
μούθρεψε ὁ ἥλιος τὸ κορμὶ καὶ τἄνοιξε σὰν ἄνθος
καὶ τὸ Γυμνάσιον ὁ θεὸς ποὺ τὰ βοηθάει τὰ νιάτα
μοῦ τόπλασεν ἁρμονικά, σφικτό, χυτὸ καὶ ὡραῖο.
Κ᾿ ἐγὼ καβάλα, φτερωτὸς μέσα στοὺς πρώτους πρῶτος
συντρόφεψα τὸ ἱερὸ τῆς Ἀθηνᾶς καράβι
κ᾿ ἔλεγα: βάλε μου, θεά, τρανὴ καρδιὰ στὰ στήθη,
δῶσε φτερὰ στὰ πόδια μου καὶ δύναμη στὰ χέρια
νὰ πάω, κ᾿ ἐγὼ ν᾿ ἀγωνιστῶ καὶ νικητὴς νὰ λάμψω
στὸ πήδημα, στὸ πάλεμα, στὸ δρόμο, στὸ λιθάρι,
γιατί δὲν εἶναι πιὸ ἀκριβῆ τιμὴ στὸ παλληκάρι
παρὰ καρδιὰ ἀπὸ σίδερο σὲ φτερωμένο σῶμα.
Κ᾿ ἐγὼ ὀνειρεύτηκα κ᾿ ἐγὼ τὴ χάρη τῆς ἀγάπης
καὶ σὲ τραπέζια χαρωπὰ ροδοστεφανωμένος
τοὺς στοίχους τοῦ Ἀνακρέοντα τραγούδησα, κ᾿ ἐμπρός μου
σπαρταριστὲς χορεύτριες μὲ λύρες καὶ φλογέρες
μ᾿ ἀποκοιμήσανε τρελὰ στῆς ἀγκαλιᾶς τὴ ζέστη
κ᾿ ἐγὼ ὀνειρεύτηκα κ᾿ ἐγὼ τῆς δόξας τὴ λαχτάρα,
ἄρχοντας, εἶπα νὰ ὑψωθῶ καὶ στρατηγὸς νὰ γίνω,
στὸ θέατρον ἄξιος ποιητὴς τὰ πλήθη νὰ μαγεύω,
κ᾿ ἐγὼ μιὰ μέρα ν᾿ ἀκουστῶ βροντόφωνα στὴν Πνύκα,
ἀστροπελέκι στοὺς κακούς, καὶ μὲ τοὺς φιλοσόφους,
ἐκεῖ ποὺ τρέχει ὁ Ἰλισσὸς γλυκὰ καὶ ποὺ ξαπλώνει
δροσάτον ἴσκιο ὁ πλάτανος κ᾿ ἐγὼ νὰ ξεδιαλύνω
καὶ τὰ σκοτάδια τῆς ψυχῆς καὶ τὰ κρυφὰ τῆς πλάσης.
Ἀλλ᾿ ἕνας ἀγαθὸς θεός, ποὺ καὶ ποτὲ τὰ μάτια
δὲ σήκωσε ἀπὸ πάνω μου καὶ πάντα μὲ φυλάγει,
αὐτὸς διώρισε γιὰ μὲ μία δόξα πιὸ μεγάλη:
Γιὰ τὴν πατρίδα ν᾿ ἀξιωθῶ, νὰ πάω νὰ πολεμήσω!
καὶ νά! σαλπίζει ἡ σάλπιγγα πολεμιστήριον ἦχο,
κ᾿ ἡ Ἀθήνα μὲ τὰ ὀνείρατα πλατωνικά, ἡ Ἀθήνα
ξυπνάει γοργά, ἀντρειεύεται καθὼς ἡ Ἀθηνᾶ της,
γαλήνια κόρη καὶ μαζὶ Πρόμαχος θεριεμένη.
Ἡ Σπάρτη ἡ ἀνυπόταχτη μᾶς φοβερίζει, ἡ Σπάρτη!
θυμήθηκα τὸν ὅρκο μου καὶ ἀρματωμένος τρέχω
σὲ κυματόπλαστο ἄλογο θεσσαλικὸ ποὺ ἔχει
χαρὰ τὸν πόλεμο καὶ σκάφτει, αὐτιάζεται, δὲ στέκει.
Στὸ χέρι μου ἀνυπόμονο κουνιέται τὸ κοντάρι,
θαρρῶ πὼς μέσα μου ἡ καρδιὰ βροντοχτυπάει τοῦ Κόδρου,
θαρρῶ, εἶναι σὰν τοῦ Αἴαντα ψηλὸ τὸ ἀνάστημά μου,
θαρῶ, τὸ δρόμο ἕνας θεός μου δείχνει καὶ κανένας,
ναί! καὶ κανένας δὲν μπορεῖ νὰ κόψη τὴν ὁρμή μου.
Μὲ τὸν πολέμιο σμίξαμε στὸν κάμπο τῆς Κορίνθου,
ἡλιοκαμένος καὶ τραχὺς κι ἀκράτητος Σπαρτιάτης,
βορριᾶς χυμάει ἐπάνω μου πελώριος Σπαρτιάτης.
Τὰ χρόνια μου τὰ εἴκοσι πυρώνονται καὶ βράζουν.
Τῆς Σπάρτης ἄντρας εἶσ᾿ ἐσύ, παιδὶ εἶμαι τῆς Ἀθήνας
βοηθᾶτε μέ, ἴσκιοι πατρικοὶ τῶν Μαραθωνομάχων!
σφιχτὰ κρατῶ μὲ τὸ ζερβὶ τὸ χαλινάρι, χύνω
σὰ φλόγα τἄλογο, πετῶ, σκύβω γοργά, τινάζω
τ᾿ ὁλόμακρο κοντάρι μου, κατάστηθα τὸν βρίσκω.
Στὰ πόδια ἐμπρὸς τοῦ ἀλόγου μου κατρακυλάει καὶ πέφτει,
πέφτει κ᾿ ἐκεῖ ποὺ τὸν πατῶ κρυφὰ τὸν καμαρώνω
χωρὶς νὰ χάση τὴν ὁρμή, χωρὶς μιλιὰ νὰ βγάλη,
πέφτει καὶ χάνεται καὶ σβεῖ καὶ φοβερίζει ἀκόμα.
Ἐμὲ Δεξίλεο μὲ λέν, παιδὶ εἶμαι τῆς Ἀθήνας,
πολέμησα καὶ νίκησα κ᾿ ἐγὼ γιὰ τὴν πατρίδα.
Σὲ λίγο ὁ θάνατος ὁρμάει κι ἀλύπητα κ᾿ ἐμένα
μὲ παίρνει ἀπὸ τὴν γῆν αὐτή, μὲ φέρνει σ᾿ ἄλλον κόσμο.
Δὲ μ᾿ ἔρριξε στὰ Τάρταρα, δὲ μ᾿ ἄφησε στὸν Ἅδη,
μακαρισμένο, ἀθάνατο, μ᾿ ἀνάστησε γιὰ πάντα
στὰ μαρμαρένια Ἠλύσια, στὰ Ἠλύσια της Τέχνης.
Ὁ κόσμος φεύγει, ἀλλάζει ἡ γῆ, περνοῦν λαοὶ καὶ κόσμοι
καὶ πέφτουν καὶ μαραίνονται σὰ φθινοπώρου φύλλα.
Κ᾿ ἐγὼ ἐδῶ πέρα ἀσάλευτος κι ἀμάραντος προβάλλω
καὶ τῆς πατρίδας τὸν ἐχθρὸ στὰ πόδια μου τὸν ἔχω.
Ὦ χάρη, ὦ νίκη τῆς ζωῆς, ἀνήκουστη εὐτυχία,
στὰ μαρμαρένια Ἠλύσια, στὰ Ἠλύσια της Τέχνης!

Στήλη του Δεξίλεω (περιοδικό Εστία, 1894) (wikipedia)

 

Πληροφορίες ἀπό:

Τα επιτύμβια και τα αναθηματικά ανάγλυφα από την Αττική

Ναϊσκόμορφο επιτύμβιο μνημείο λευκού μαρμάρου

http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Stele_of_Deksileos.aspx

https://archive.org/details/hestia00gregoog  σελ. 316

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kwsths_palamas/poihmata.htm#ΔΕΞΙΛΕΩΣ

Σύντομος σύνδεσμος -shortlink- ἄρθρου: http://wp.me/p2VN9U-Io

Με πολύ μεράκι αλλά και υπομονή συνεχίζουμε την προσπάθεια μας .Αθόρυβα …σιγά σιγά με πολύ   υπομονή αλλά και διάθεση προχωράμε 

Στόχος μας παραμένει να αρθρογραφούν οι πολίτες σε αθρα με   θέματα πολιτισμού   που  επιλέξουν

Το όνομα και επώνυμο αλλά η ευπρέπεια των άρθρων είναι απαραίτητα .Η διεύθυνση μας για επιστολές Άρθρα είναι   zantedanias@gmail.com 

Όπως έχουμε από την αρχή της προσπάθεια μας αναφέρει θα αναρτώνται μετά από έγκριση μας

Σας ευχαριστούμε από καρδιας

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους ο οποίος φέρει και την ευθύνη των γραφομένων και δε συμπίπτουν κατ’ ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας

https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang