Παρασκευή 21 Οκτωβρίου 2022

Οι τελευταίοι Πτολεμαίοι

Οι τελευταίοι Πτολεμαίοι
Όταν ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα αυτοκτόνησαν το 30 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια, κάτω από τις δραματικές συνθήκες που ιστόρησαν ο Πλούταρχος και ο Δίων Κάσσιος και απαθανάτισαν ο Σαίξπηρ και ο Καβάφης, τα δυο τους δίδυμα, ο Αλέξανδρος Ήλιος και η Κλεοπάτρα Σελήνη, ήταν 10 χρονών. Ο Οκταβιανός, αφού έβγαλε από τη μέση τον Καισαρίωνα, γιο της Κλεοπάτρας από τον Καίσαρα, πήρε τα δυο ορφανά στη Ρώμη και τα εμπιστεύθηκε στην αδελφή του Οκταβία, πρώην γυναίκα του Αντώνιου - πριν αυτός υποκύψει στα θέλγητρα της Αιγυπτίας και την χωρίσει. Την ίδια εποχή, στον οίκο του Οκταβιανού μεγάλωνε ο Ιούβας, γιος του τελευταίου ομώνυμου βασιλιά της Νουμιδίας, ο οποίος αυτοκτόνησε μετά την ήττα του από τους Ρωμαίους το 46 π.Χ. Το παιδί το είχε φέρει μωρό στην πόλη ο Καίσαρ για να κοσμήσει τον θρίαμβό του μετά τον Αφρικανικό πόλεμο: «τότε καὶ Ἰόβας, υἱὸς ὢν ἐκείνου κομιδῇ νήπιος, ἐν τῷ θριάμβῳ παρήχθη» (1), μετά δε τη δολοφονία του Καίσαρα, το 44 π.Χ., πέρασε στα χέρια του ανιψιού και κληρονόμου του Οκταβιανού. Στο μεγάλο αυτό σπίτι ο Ιούβας είχε τους καλύτερους δασκάλους της εποχής και, καθώς είχε κλίση για τα γράμματα, εξελίχθηκε σε σημαντικό λόγιο και συγγραφέα, έτσι που ειπώθηκε ότι … τον ωφέλησε η αιχμαλωσία!: «… μακαριωτάτην ἁλοὺς ἅλωσιν, ἐκ βαρβάρου καὶ Νομάδος Ἑλλήνων τοῖς πολυμαθεστάτοις ἐναρίθμιος γενέσθαι συγγραφεῦσι» (2). Αργότερα, όταν ο Αύγουστος χρειάστηκε ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης για να του αναθέσει την ταραχώδη επαρχία της βόρειας Αφρικής, ο Ιούβας, φίλος των Ρωμαίων, με ρίζες και με κληρονομικούς τίτλους στην περιοχή, ήταν ο ιδανικός υποψήφιος. Έτσι ο Αύγουστος, το 25 π.Χ., τον όρισε βασιλιά της Νουμιδίας και της Μαυριτανίας (φωτο 4): «νυνὶ δ᾽ εἰς Ἰούβαν περιέστηκεν ἥ τε Μαυρουσία καὶ πολλὰ μέρη τῆς ἄλλης Λιβύης διὰ τὴν πρὸς Ῥωμαίους εὔνοιάν τε καὶ φιλίαν» (3), και λίγο αργότερα, το 19 π.Χ., του έδωσε για γυναίκα την Κλεοπάτρα Σελήνη: «ἥ τε Κλεοπάτρα Ἰούβᾳ τῷ τοῦ Ἰούβου παιδὶ συνῴκησε: τούτῳ γὰρ ὁ Καῖσαρ [= Αύγουστος] τραφέντι τε ἐν τῇ Ἰταλίᾳ καὶ συστρατευσαμένῳ οἱ [=αυτῷ] ταύτην τε καὶ τὴν βασιλείαν τὴν πατρῴαν ἔδωκε» (4). Για τον βασιλικό γάμο συνέθεσε επίγραμμα ο Κριναγόρας από τη Μυτιλήνη, ελάσσων ποιητής της Ελληνιστικής εποχής, που όμως δεν στερείται χαρίτων. Στο επίγραμμα, το οποίο, μαζί με τα υπόλοιπα ποιήματα του Κριναγόρα, μετέφερε στα νέα Ελληνικά ο επίσης ΜυτιληνιόςΟδυσσέας Ελύτης (5), υμνείται η ένωση της Αιγύπτου και της Λιβύης (Μαυριτανίας):
«Γειτονικές απέραντες του κόσμου ετούτ/ου χώρες που ο Νείλος τις χωρίζει κατ/εβαίνοντας με ορμή από κει που ζούνε/ οι μαύροι Αιθίοπες, ιδού που με τον β/ασιλέων σας τους γάμους επιτέλους σμίξ/ατε κι έγιναν ένα κράτος η Λιβύη κι η/ Αίγυπτος ھ Άμποτε και των βασιλέω/ν τα παιδιά κι εκείνα πάντα κάτω απ’/ το σκήπτρο τους τις δύο αυτές ηπείρο/υς ενωμένες να κρατούν» (6).
Το ζεύγος εγκαταστάθηκε στην παραλιακή πόλη της Βόρειας Αφρικής Ιώλ, που μετονομάσθηκε σε Καισάρεια (σημερινό Cherchel) προς τιμήν του Αυγούστου: «Ἦν δ’ἐν τῇ παραλίᾳ ταύτῃ πόλις Ἰὼλ ὄνομα, ἣν ἐπικτίσας Ἰούβας … μετωνόμασε Καισάρειαν» (7) και την κατέστησε πρωτεύουσα του βασιλείου και κέντρο του Ελληνισμού στη δυτική Μεσόγειο. Τον τόνο έδινε ο ίδιος ο Ιούβας, πολυγραφότατος συγγραφέας με εκτεταμένο και πολυσχιδές έργο, γραμμένο στα Ελληνικά. Ο F. Jacoby, που συγκέντρωσε τα αποσπάσματα των Ελλήνων Ιστορικών, μνημονεύει τουλάχιστον δέκα τίτλους έργων του, μεταξύ των οποίων: «Περί Αραβίας», «Περί Ασσυρίων», «Περί Λιβύης», «Ρωμαϊκή Ιστορία», «Ομοιότητες», «Θεατρική Ιστορία», «Περί ζωγράφων», «Θηριακός», καθώς και άλλα, των οποίων χάθηκαν οι τίτλοι {8). Στα έργα του παραπέμπουν συχνά οι συγγραφείς της εποχής, μεταξύ των οποίων ο Πλούταρχος, που τον αποκαλεί «χαριέστατον βασιλέων» και «πάντων ἱστορικώτον βασιλέων» (9), ο Πολύβιος, ο Στράβων, ο Τάκιτος, ο Λίβιος κ.ά. Στον Ιούβα επίσης αποδίδεται και σκωπτικό επίγραμμα για κάποιον τραγωδό Λεοντέα, ο οποίος ερμήνευσε άθλια την Υψιπύλη του Ευριπίδη αφού είχε χάσει τη φωνή του από τις κραιπάλες και το πολύ φαί: (Προχείρως):
«Μη ζητάς όταν κοιτάς τον Λεοντέα, σκιά αγκιναροφάγου / ηθοποιού, στη δύστυχη ψυχή της Υψιπύλης να εισχωρήσεις. / Ήμουνα κάποτε του Βάκχου φίλος, και άλλη καμιά / φωνή όσο τη δική μου δεν αγάπησαν τα αυτιά του / τα χρυσόλοβα. Τώρα όμως ψησταριές και τηγανιές / χάλασαν τη φωνή μου, τι έκανα τα χατίρια της κοιλιάς μου» (10).
Η Κλεοπάτρα Σελήνη, που την ψυχή της είχε σφραγίσει ανεξίτηλα η μοίρα και η προσωπικότητα της μητέρας της, ήταν κάτοχος ασφαλώς ελληνικής παιδείας, όπως εκείνη. Πράγματι, η Κλεοπάτρα Ζ΄ ήταν πεπαιδευμένη και πολύγλωσση. Όπως λέει ο Πλούταρχος, ήταν η πρώτη στη μακρά σειρά των Πτολεμαίων που μιλούσε, εκτός από τη μητρική της ελληνική, τα αιγυπτιακά, καθώς και άλλες γλώσσες, έτσι ώστε συνδιαλεγόταν χωρίς διερμηνέα με τους πρέσβεις των ξένων χωρών: «ὀλίγοις παντάπασι δι’ ἑρμηνέως ἐνετύγχανε βαρβάροις, τοῖς δὲ πλείστοις αὐτὴ δἰ αὑτῆς ἀπεδίδου τὰς ἀποκρίσεις ….. πολλῶν δὲ λέγεται καὶ ἄλλων ἐκμαθεῖν γλώττας, τῶν πρὸ αὐτῆς βασιλέων οὐδὲ τὴν Αἰγυπτίαν ἀνασχομένων παραλαβεῖν διάλεκτον» (11). Ένα δε από τα «εγκλήματα» που ο Αύγουστος και οι περί αυτόν προσήπταν στον Αντώνιο ήταν και ότι χάρισε στην Κλεοπάτρα, ικανοποιώντας προφανώς πόθο της, την βιβλιοθήκη της Περγάμου, που αριθμούσε 200.000 τόμους: «Καλουΐσιος δὲ Καίσαρος [=Αυγούστου] ἑταῖρος ἔτι καὶ ταῦτα τῶν εἰς Κλεοπάτραν ἐγκλημάτων Ἀντωνίῳ προὔφερε: χαρίσασθαι μὲν αὐτῇ τὰς ἐκ Περγάμου βιβλιοθήκας, ἐν αἷς εἴκοσι μυριάδες βιβλίων ἁπλῶν ἦσαν» (12). Έτσι η Κλεοπάτρα Σελήνη κράτησε καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας της, περήφανα και αδιαπραγμάτευτα, την ελληνική της ταυτότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα νομίσματά τους φέρουν στη μία όψη το πορτραίτο του Ιούβα και τον τίτλο του στα λατινικά «REX JUBA», ενώ στην άλλη έχουν σύμβολα της Αιγύπτου ή το πορτραίτο της Κλεοπάτρας και τον τίτλο της, που είναι πάντα στα Ελληνικά: «ΒΑCIΛΙCCA ΚΛЄΟΠΑΤΡΑ» (βλ. φωτο 1a, 1b και 2).
Την εκδημία της, το 5 π.Χ., απαθανάτισε και πάλι ο Κριναγόρας με επίγραμμα, στο οποίο παρουσιάζει την ουράνια Σελήνη να πενθεί το θάνατο της γήινης συνονόματής της:
«Κι από μόνου της έβλεπες την ώρα π/ου βραδιάζει σκοτεινή να ξεμυτά η σελ/ήνη περιβλημένη τα πένθη της νυχτ/ός που την άλλη συνονόματή της παν/έμορφη Σελήνη να κατεβαίνει ξέπνοη θωρούσε στο ζοφερό τον Άδη ھ ’Κεί /νη της είχε αλήθεια ζώντας δώσει το / φως της ομορφιάς και πεθαίνοντας π/άλι ’κείνη τη σκοτεινή αχλύ της έφε/ρε να την καλύψει» (13), (14).
Μετά τον θάνατο του Ιούβα, το 23/24 μ.Χ., τον θρόνο πήρε ο γιός τους, ο Πτολεμαίος: «Ἰούβας μὲν οὖν νεωστὶ ἐτελεύτα τὸν βίον, διαδέδεκται δὲ τὴν ἀρχὴν υἱὸς Πτολεμαῖος γεγονὼς ἐξ Ἀντωνίου θυγατρὸς καὶ Κλεοπάτρας» (15). Βασίλεψε 17 περίπου χρόνια, αλλά οι πληροφορίες των αρχαίων πηγών γι’ αυτόν είναι λιγοστές, και αυτές ως επί το πλείστον ανεκδοτολογικού χαρακτήρα (16). Φαίνεται πάντως ότι πέρασε από την Αθήνα, ίσως μάλιστα σπούδασε εκεί, αφού οι Αθηναίοι τον τίμησαν με ανάθημα στο Γυμνάσιο του Πτολεμαίου (ερίζεται αν είναι του Γ΄ ή του ΣΤ΄), με αναφορά στην καταγωγή του από τον ένδοξο μακεδονικό οίκο, όπως προκύπτει από ενεπίγραφη βάση που βρέθηκε στον χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς: « Ὁ δῆμος | βασιλ[έ]α Πτολεμαῖον, βασιλέως | Ἰούβα ὑιόν, βασιλέως Πτολεμαίου ἔκγονον, ἀρετῆς ἕνεκεν καὶ εὐνοίας τῆς εἰς ἑαυ | τόν» (17). Την μακεδονική καταγωγή του φαίνεται να τονίζει και νόμισμά του, στον οπισθότυπο του οποίου εικονίζεται ρόπαλο του Ηρακλή, γενάρχη της βασιλικής οικογένειας των Μακεδόνων (φωτο 3). Πέθανε άδοξα όταν ο διαταραγμένος Καλιγούλας, που τον κάλεσε στην αυλή του δήθεν φιλόφρονα, έβαλε να τον δολοφονήσουν από φθόνο, καθώς λένε, για τον πλούτο του: «Γάιος δὲ [=Καλιγούλας] ἐν τούτῳ τόν τε Πτολεμαῖον τὸν τοῦ Ἰούβα παῖδα μεταπέμψας, καὶ μαθὼν ὅτι πλουτεῖ, ἀπέκτεινε» (18). Έτσι έσβησε ο τελευταίος των Πτολεμαίων: «The sobriquet is usually attached to his grandmother, but Ptolemaios of Mauretania was truly the last of the Ptolemies» (19).
1. Πλούταρχος, Καίσαρ, 55.3
2. Πλούταρχος, ό.π.
3. Στράβων, 6.4.2. Η Μαυριτανία εκτεινόταν από το σημερινό Μαρόκο μέχρι την Κυρηναϊκή (Στράβων 6.4.2. Βλ. και Cambr. Anc. Hist. X2, 1996, p. 592).
4. Δίων Κάσσιος, 51.15.6-7, Πλούταρχ., Αντώνιος 87.1
5. Οδ. Ελύτης, Κριναγόρας, Ύψιλον 1987, σελ. 114-15.
6. «Ἄγχουροι μεγάλαι κόσμου χθόνες, ἃς διὰ Νεῖλος / πιμπλάμενος μελάνων τέμνει ἀπ᾽ Αἰθιόπων / ἀμφότεραι βασιλῆας ἐκοινώσασθε γάμοισιν, / ἓν γένος Αἰγύπτου καὶ Λιβύης θέμεναι. / ἐκ πατέρων εἴη παισὶν πάλι τοῖσιν ἀνάκτων / ἔμπεδον ἠπείροις σκῆπτρον ἐπ᾽ ἀμφοτέραις» (Παλατ. Ανθολ., ΙΧ.235).
7. Στράβων, 17.3.12.
8. Fr. Gr. Hist., … §275 s. Βλ. αναλυτικά: Duane W. Roller, The World of Juba II and Kleopatra Selene: Royal Scholarship on Rome’s African Frontier, Routledge 2003, σελ. 163 επόμ.
9. Πλούταρχος, Αντώνιος 87.1 και Σερτώριος 9.10, αντίστοιχα.
10. «Μή με Λεοντῆος τραγικοῦ κιναρηφάγου ἦχος/ λεύσσων Ὑψιπύλης ἐς κακὸν ἦτορ ὅρα./ ἤμην γάρ ποτ᾽ ἐγὼ Βάκχῳ φίλος, οὐδὲ τιν᾽ ὧδε/ γῆρυν χρυσολόβοις οὔασιν ἠγάσατο./ νῦν δέ με χυτρόποδες κέραμοι καὶ ξηρὰ τάγηνα/ χήρωσαν φωνῆς, γαστρὶ χαριζόμενον» (Αθήναιος, Δειπνοσοφ. Η΄ 31, D. Page, Further Hellenistic Epigrams, CUP 1981, repr. 2008, p.65-67).
11. Αντώνιος, 27, 4-5.
12. Ibid., 58.9.
13. Ελύτης, Κριναγόρας, ό.π., σελ. 68.
14. Καὶ αὐτὴ ἤχλυσεν ἀκρέσπερος ἀντέλλουσα
Μήνη, πένθος ἑὸν νυκτὶ καλυψαμένη,
οὕνεκα τὴν χαρίεσσαν ὁμώνυμον εἶδε Σελήνην
ἄπνουν εἰς ζοφερὸν δυομένην ἀίδην.
κείνῃ γὰρ καὶ κάλλος ἑοῦ κοινώσατο φωτὸς,
καὶ θάνατον κείνης μίξεν ἑῷ κνέφεϊ.
(Παλατ. Ανθολ. VII.633).
15. Στράβων, 17.3.1.
16. Duane W. Roller, ό.π. σημ. 8, σελ. 252-56.
17. OGIS (Orientis Graeci Inscriptiones Selectae), W. Dittenberger, Lipsiae MDCCCCIII, αριθ. 197.
18. Δίων Κάσσιος, 59.25.1 (Loeb, τ. VII, σελ. 336). Κατά τον Σουητώνιο, λόγω του ότι εμφανίστηκε με πορφυρή τόγα (Γάιος, 35).
19. Duane W. Roller, ό.π. σημ. 8, σελ. 255.

1a. MAURETANIA. JUBA II and Cleopatra Selene. C. 25 BC - 24 AD. AR denarius (3.08 g), Caesarea mint. Obv. REX IVBA; head with tainia r. (Rev: see 1b). Cf. Mazard 335 v; FLM III, S. 108, 89.


1b. MAURETANIA. JUBA II and Cleopatra Selene. C. 25 BC - 24 AD. AR denarius (3.08 g), Caesarea mint. (Obv.: see 1a). Rev.: KΛCOΠΑΤΡΑ ΒΑCIΛΙCCA; Headdress of Isis over crescent. Cf. Mazard 335 v; FLM III, S. 108, 89.




2. MAURETANIA. JUBA II and Cleopatra Selene. AR Denarius (18mm, 3.29 g, 7h). Caesarea mint. Struck circa AD 11-23. Obv. Diademed head of Juba right; REX JUBA to the right. Rev. Head of Kleopatra Selene right; ΒΑCΙΛΙ – ΚΛЄΟΠΑΤΡΑ. . Mazard 369/370; cf. MAA 107; SNG Copenhagen


3. MAURETANIA. PTOLEMY, AD 24-40. 449. AR Denarius (15 mm, 1.85 g, 1 h), Caesarea Mauretaniae, RY 17 = 36/7. Obv. [R]EX PTOLEMA[EVS]; Diademed head of Ptolemy to right. Rev. R[A] – XVII; Club within wreath. MAA -. Mazard -. SNG Copenhagen -.

συντάκτης  θεοδωροσ  αραβανησ






phgh 

Angeliki Kottaridi




Με πολύ μεράκι αλλά και υπομονή συνεχίζουμε την προσπάθεια μας .Αθόρυβα …σιγά σιγά με πολύ   υπομονή αλλά και διάθεση προχωράμε 
Στόχος μας παραμένει να αρθρογραφούν οι πολίτες σε αθρα με   θέματα πολιτισμού   που  επιλέξουν
Το όνομα και επώνυμο αλλά η ευπρέπεια των άρθρων είναι απαραίτητα .Η διεύθυνση μας για επιστολές Άρθρα είναι   zantedanias@gmail.com 
Όπως έχουμε από την αρχή της προσπάθεια μας αναφέρει θα αναρτώνται μετά από έγκριση μας
Σας ευχαριστούμε από καρδιας
Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους ο οποίος φέρει και την ευθύνη των γραφομένων και δε συμπίπτουν κατ’ ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας
https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang


 

Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only