Η 'χρυσή εποχή' του Ισλάμ

 

Προς τα τέλη της βασιλείας του Ηράκλειου Α΄ εμφανίστηκαν στο ιστορικό  προσκήνιο οι 'Aραβες, ως ένας νέος, καταλυτικός παράγοντας, που επρόκειτο να επηρεάσει τις τύχες όλων των λαών της Μεσογείου. Τα χρόνια που ο Ηράκλειος νικούσε τους Πέρσες, ο προφήτης Μωάμεθ έβαζε τα θεμέλια για τη θρησκευτική και πολιτική ένωση των Αράβων. Υπό την ηγεσία του οι σκορπισμένες φυλές της αραβικής χερσονήσου βρήκαν συνοχή και ξεχύθηκαν να υποτάξουν τους "απίστους". Πρώτος στόχος τους τα δύο μεγάλα γειτονικά κράτη, το περσικό και το βυζαντινό. Η Περσία κατακτήθηκε σχεδόν αμέσως, ενώ το Βυζάντιο έχασε μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια τις ανατολικές επαρχίες του, τη Συρία το 636, την Παλαιστίνη το 638 και το 640/2 την Αίγυπτο. Η εξάπλωση των Αράβων στη βόρεια Αφρική περιόρισε το βυζαντινό κράτος στη Μικρά Ασία, τα Βαλκάνια και τις ιταλικές του κτήσεις. Οι 'Aραβες μετά την κατάκτηση της Αφρικής στράφηκαν εναντίον των ευρωπαϊκών εδαφών. Το 711 πέρασαν στην Ισπανία από το Γιβραλτάρ και άρχισαν να κατακτούν το βησιγοτθικό κράτος. Στη συνέχεια επιτέθηκαν στο κράτος των Φράγκων, η επέλασή τους όμως σταμάτησε όταν νικήθηκαν από τους Φράγκους, με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλλο στη μάχη του Πουατιέ (ή μάχη της Τουρ) το 732. Η μάχη αυτή αποτελεί ορόσημο για την ευρωπαϊκή ιστορία γιατι σταμάτησε την αραβική επέλαση στην Ευρώπη. 

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΣΤΟΝ  ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ

Η 'χρυσή εποχή' του Ισλάμ >> Έτσι χαρακτηρίζονται οι αιώνες αμέσως μετά τις Αραβικές κατακτήσεις, κατά τους οποίους στα αραβικά χαλιφάτα αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα οι επιστήμες και η φιλοσοφία, αξιοποιώντας σε μεγάλο βαθμό τα κείμενα της Ελληνικής αρχαιότητας που συνέλεγαν και μετέφραζαν συστηματικά. Η πολιτιστική αυτή άκμή ξεκινά  τον 7ο αιώνα. Το τέλος της 'χρυσής εποχής' τοποθετείται από κάποιους ιστορικούς το 1258 (Άλωση και καταστροφή της Βαγδάτης από τους Μογγόλους) ενώ από άλλους το 1492 (έτος που ολοκληρώνεται η χριστιανική ανάκτηση της Ισπανίας).

  
Στον κόσμο του Ισλάμ, μετά τον όγδοο αιώνα, παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων

• Επίκεντρο : Οι μεγάλες πόλεις (Βαγδάτη, Κόρδοβα κ.ά.) .
• Ιδρύονται βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια

• Συλλέγονται και μεταφράζονται έργα Περσών, Ινδών και Ελλήνων συγγραφέων
•  Γράφονται πολλά σημαντικά έργα λογοτεχνίας και ποίησης 
• Στις μεγάλες πόλεις υπήρχαν βιβλιοπωλεία για το ευρύ κοινό

O Oίκος της Σοφίας   Ο Οίκος της Σοφίας ήταν βιβλιοθήκη, πανεπιστήμιο και ερευνητικό κέντρο στη Βαγδάτη. Ιδρύθηκε τον 9ο αιώνα από τον χαλίφη Χαρούν αλ Ρασίντ και τον γιο του Αλ Μαμούν και λειτούργησε ως τον 13ο αιώνα.   Ήταν ένα ασυναγώνιστο κέντρο μελέτης ανθρωπιστικών σπουδών, μαθηματικών, αστρονομίας, ιατρικής, χημείας, ζωολογίας και γεωγραφίας.   Είχε πολύ σημαντικό ρόλο στο κίνημα μεταφράσεων αρχαίων ελληνικών και περσικών κειμένων στα αραβικά, και θεωρείται ότι ήταν ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα διανόησης κατά τη χρυσή εποχή του Ισλάμ.      Η Βαγδάτη ήταν γνωστή ως η πιο πλούσια πόλη του κόσμου και το σπουδαιότερο κέντρο πνευματικής δραστηριότητας της εποχής, με πληθυσμό πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους, τον μεγαλύτερο στον κόσμο.

Λόγιοι στη βιβλιοθήκη του Οίκου της Σοφίας, 13ος αι.

Η ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας στον ισλαμικό κόσμο

Λέξεις όπως άλγεβρα, αλγόριθμος, αλχημεία, αλκοόλ και δεκάδες άλλες προέρχονται από την αραβική γλώσσα και την αραβική επιστημονική παράδοση. Η κατανόηση από μέρους των Αράβων της σημασίας της ιατρικής και της πρακτικής εφαρμογής της, καθώς και οι εκτενείς αστρονομικές παρατηρήσεις, η εξέλιξη της χαρτογραφίας και των μαθηματικών (όπως και της εξάπλωσης του δεκαδικού συστήματος) άλλαξαν τον κόσμο και έδωσαν τα εργαλεία στους Ευρωπαίους για να δημιουργήσουν την Αναγέννηση.

Προσωπικότητες και επιτεύγματα...

Ο Αμπού Αμπντουλάχ Μοχάμεντ Ιμπν Μουσά Αλ Χουαρίζμι ήταν Πέρσης μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος, του 9ου αιώνα, κορυφαίος λόγιος στον Οίκο της Σοφίας στην Βαγδάτη.    Η συστηματική του προσέγγιση στην επίλυση γραμμικών και δευτεροβάθμιων εξισώσεων οδήγησε στην λέξη άλγεβρα η οποία προέρχεται από τον τίτλο του βιβλίου του «Συνοπτικό Βιβλίο για τον Υπολογισμό με Μεταφορά και Απλοποίηση» (Αλ-Κιταμπ  Αλ-γκιαμπρ)    Το βιβλίο του Υπολογισμός με Ινδικούς Αριθμούς, γραμμένο περίπου το 825, ήταν υπεύθυνο για την διάδοση του Ινδικού αριθμητικού συστήματος σε όλη την Μέση Ανατολή και την Ευρώπη. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα Λατινικά ως Algoritmi de numero Indorum. To Αλ Χουαρίζμι αποδόθηκε στα Λατινικά ως Algoritmi το οποίο οδήγησε στο Αλγόριθμος. Στην τριγωνομετρία, ο Αλ Χουαρίζμι έφτιαξε πίνακες ημίτονων και συνημίτονων για τις τριγωνομετρικές συναρτήσεις, μαζί με τον πρώτο πίνακα για την εφαπτομένη. Υπήρξε, επίσης, πρωτοπόρος στη σφαιρική τριγωνομετρία και έγραψε μια πραγματεία σχετικά με το θέμα.    Το τρίτο μεγάλο έργο του Αλ Χουaρίζμι (833) ήταν το Kitāb Surat του al-Ard,  «Βιβλίο σχετικά με την εμφάνιση της Γης» ή «Η εικόνα της Γης», το οποίο μεταφράστηκε ως Γεωγραφία. Πρόκειται για μια αναθεωρημένη και ολοκληρωμένη έκδοση της «Γεωγραφίας» του Πτολεμαίου, το οποίο αποτελείται από έναν κατάλογο συντεταγμένων 2402 πόλεων και άλλων γεωγραφιων χαρακτηριστικών. Βοήθησε επίσης στον  καθορισμό της περιμέτρου της Γης και στη σύνταξη ενός παγκόσμιου χάρτη για τoν χαλίφη al-Ma'mun, επιβλέποντας 70 γεωγράφους.

Σελίδες από πραγματείες άλγεβρας και γεωγραφίας του Αλ Χουαρίζμι

Ο Al Zahrawi και σελίδα χειρογράφου της πραγματείας του όπου περιγράφονται και παριστάνονται χειρουργικά εργαλεία

Η ιατρική αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στον μεσαιωνικό ισλαμικό κόσμο, ως θεωρία και ως πρακτική εφαρμογή.    Η οφθαλμολογία έχει περιγραφεί ως ο πιο επιτυχημένος κλάδος της ιατρικής αυτής της εποχής, με τα έργα του Ιμπν Αλ Χαϊδάμ (ή Αλχάζεν) να έχουν κύρος μέχρι την πρώιμη σύγχρονη εποχή. Ο Ibn al-Nafis το 1242, σε ηλικία 29 περίπου ετών, δημοσίευσε το πλέον διάσημο έργο του, το ‘’Σχολιασμός της Ανατομίας του Αβικέννα’’, το οποίο περιείχε πολλές νέες ανακαλύψεις, κυρίως αυτή της πνευμονικής και της στεφανιαίας κυκλοφορίας. Ο μεγάλος Ανδαλουσιανός χειρουργός AI-Zahrawi έζησε μεταξύ του τέλους του 10ου και της αρχής του 11ου αιώνα, στην πόλη της al-Zahra, λίγα μίλια μακριά από την Κόρδοβα. Η εγκυκλοπαίδειά του, το ‘’Al-Tasrif’’, αποτελείται από τριάντα βιβλία (30), το τελευταίο αποκλειστικά για τις χειρουργικές επεμβάσεις.

Υδραυλικές αντλίες Το ρολόι-ελέφαντας

Εφευρέτης, σπουδαίος μηχανικός και μαθηματικός (12ος-13ος αιώνας). Πειραματίστηκε πολύ στην υδροδυναμική και στην κατασκευή και λειτουργία αυτόματων συσκευών που να διευκολύνουν την καθημερινότητα.    Το σημαντικότερο βιβλίο του όπου βρίσκουμε και σχέδια όλων των εξαιρετικών του ΄μηχανών΄είναι 'Το βιβλίο της γνώσης ιδιοφυών μηχανικών επινοήσεων' που γράφτηκε το 1206. Περιέχει σχέδια περισσότερων από 100 μηχανικών, αυτόματων συσκευών και οδηγίες για την κατασκευή τους.    Εκτός από ρολόγια, αντλίες νερού και άλλες ιδιοφυείς εφευρέσεις περιγράφει και την κατασκευή ανθρωπόμορφων 'αυτόματων' (όπως θα λέγαμε σήμερα ρομπότ), όπως μια μηχανική αυτόματη υπηρέτρια που κερνούσε ποτά, ή μία άλλη που πρόσφερε νερό για να πλύνεις τα χέρια σου!... 'Αυτόματη' υπηρέτρια που κερνά ποτά 'Αυτόματο' που προσφέρει νερό για το πλύσιμο των χεριών

Η μεγαλύτερη προσφορά όμως των Αράβων είναι αναμφίβολα η εφεύρεση και εξέλιξη της ίδιας της επιστημονικής μεθόδου. Ο Ιμπν Αλ-Χαϊδάμ (ή Αλχάζεν) εξέδωσε το βιβλίο του «Οπτική» το 1021, όπου μελετάει τη φύση του φωτός και απέδειξε ότι οι ακτίνες ταξιδεύουν σε ευθείες, εξήγησε πώς δουλεύουν οι καθρέπτες και περιέγραψε πώς οι ακτίνες φωτός κάμπτονται όταν διαπερνούν διαφορετικά υλικά, όπως το νερό. Δεν αρκέστηκε όμως στο να καταδείξει τις θεωρίες του αλλά θέλησε να δείξει πώς έφτασε στα συμπεράσματά του. Όποιος διάβαζε το βιβλίο του θα έβρισκε σε αυτό οδηγίες για να επαναλάβει κάθε ένα από τα πειράματά του. Ήταν σαν να λέει «Μη με πιστεύεις. Δες το και μόνος σου». Πρόδρομος του σκεπτικισμού και της κριτικής σκέψης, θεωρούσε τη δυσπιστία οδηγό για την αναζήτηση της γνώσης και την ομότιμη αναθεώρηση αναγκαία συνθήκη για την αναγνώριση της εγκυρότητας κάθε επιστημονικής θέσης.

Ibn al-Haytham

Στη φιλοσοφία με βάση τον Αριστοτέλη, αναπτύσσεται φιλοσοφικό ρεύμα μεγάλης διάρκειας με πέντε βασικούς πρωταγωνιστές: τον Αβικέννα, τον Αβερρόη, τον αλ-Κίντι, τον αλ-Γκαζάλι και τον αλ-Φαραμπί. Όλοι αυτοί είναι πανεπιστήμονες. Ασχολούνται όχι μόνο με τη φιλοσοφία, αλλά και με την αστρονομία, τη χημεία, τα μαθηματικά, την ιατρική, την ποίηση. Το σημαντικό είναι, όπως παρατηρεί ο Μπροντέλ, ότι η ελληνική επίδραση είναι αυτή που προσδίδει εσωτερική ενότητα στη μουσουλμανική φιλοσοφία. Ο Αβερρόης σημειώνει στο βιβλίο του Περί φυσικής ακροάσεως ότι ο Αριστοτέλης είναι αυτός που θεμελίωσε τη Λογική, τη Φυσική και τη Μεταφυσική.

Σελίδες ιατρικής κι ανατομίας Το ανθρώπινο μάτι σε χειρόγραφο του Αβικέννα

Ο Αβικένας ή ιμπν Σίνα ήταν  μουσουλμάνος φιλόσοφος περσικής καταγωγής του 11ου αιώνα. 'Εγραψε περίπου 450 έργα, από τα οποία διασώθηκαν περίπου τα 240. Από τα επιζώντα έργα του 150 είναι φιλοσοφικά, ενώ 40 είναι αφιερωμένα στην ιατρική. Έγραψε επίσης έργα για την ψυχολογία, τη γεωλογία, τα μαθηματικά, την αστρονομία και τη λογική. Η σημαντικότερη εργασία του όσον αφορά στα μαθηματικά είναι το εκτενές εγκυκλοπαιδικό έργο του, το Kitab Al- shifa (το βιβλίο της θεραπείας). Ένα από τα τέσσερα μέρη αυτού του έργου είναι αφιερωμένο στα μαθηματικά και περιλαμβάνονται η αστρονομία και η μουσική ως κλάδοι των μαθηματικών. Στην πραγματικότητα διαίρεσε τα μαθηματικά σε τέσσερις κλάδους, τη γεωμετρία, την αστρονομία, την αριθμητική και τη μουσική, και υποδιαίρεσε έπειτα κάθε μία θεματική ενότητα χωριστά.    Ο ιμπν Σίνα έκανε αστρονομικές παρατηρήσεις και κατέληξε σε διάφορα ορθά συμπεράσματα . Για παράδειγμα παρατήρησε την Αφροδίτη ως σημείο έναντι της επιφανείας του Ηλίου και συμπέρανε ότι η Αφροδίτη πρέπει να είναι πλησιέστερα στη γη από τον ήλιο. Καθώς θεωρούσε τη μουσική ως έναν από τους κλάδους των μαθηματικών ασχολήθηκε με τα τονικά διαστήματα, τα ρυθμικά πρότυπα και τα μουσικά όργανα. Η μηχανική ήταν επίσης ένα θέμα που ο Αβικέννας ταξινόμησε κάτω από τα μαθηματικά, πολύ πριν ο συγκεκριμένος κλάδος περιγραφεί με μαθηματικούς όρους από δυτικούς επιστήμονες. Στο έργο του Mi'yar al-'aqul καθορίζει απλές μηχανές και τους συνδυασμούς τους, στους όποιους περιλαμβάνει τους κυλίνδρους, τους μοχλούς, τα βαρούλκα, τις τροχαλίες και πολλά άλλα.    Ο Αβικέννας θεωρείται ο συστηματικότερος εκπρόσωπος της ισλαμικής φιλοσοφίας. Συνθέτοντας στο έρ­γο του συχνά αριστοτελικές ιδέες με πλατωνικές θεωρίες, δημιουργεί ένα πολύ αξιόλογο σύστημα που εντυπωσιάζει με τον πλούτο των εννοιών του.

Tα τελευταία χρόνια μία έκθεση με τίτλο '1001 εφευρέσεις : ανακαλύψτε τη μουσουλμανική κληρονομιά στον κόσμο μας' έχει φιλοξενηθεί σε πολλά μουσεία του κόσμου. Σκοπός της είναι να αναδείξει την προσφορά των Αράβων στην επιστήμη τα χρόνια του Μεσαίωνα. Διαβάστε το παρακάτω άρθρο που παρουσιάζει την έκθεση αυτή και επισκεφθείτε τον ιστότοπο και το πλούσιο ψηφιακό υλικό που τη συνοδεύει.

... Αυτό που γίνεται τώρα πιο προφανές, κυρίως για τη Δύση, είναι ότι κατά τη διάρκεια των σκοτεινών χρόνων της Μεσαιωνικής Ευρώπης, ο μουσουλμανικός κόσμος σημείωνε εκπληκτική επιστημονική πρόοδο. Ιδιοφυΐες στη Βαγδάτη, το Κάιρο, τη Δαμασκό και την Κόρδοβα πήραν τις μελέτες της αρχαίας Αιγύπτου, της Μεσοποταμίας, της Περσίας, της Ελλάδας, της Ινδίας και της Κίνας για να αναπτύξουν αυτό που σήμερα αποκαλούμε «μοντέρνα» επιστήμη.
Εμφανίστηκαν νέοι επιστημονικοί κλάδοι, όπως η άλγεβρα, η τριγωνομετρία και η χημεία ενώ σημειώθηκε τεράστια πρόοδος στην ιατρική, την αστρονομία, τη μηχανική και τη γεωργία. Τα αραβικά κείμενα συμπλήρωσαν τα ελληνικά ως πηγές σοφίας, συνεισφέροντας στην επιστημονική επανάσταση της Αναγέννησης. Αυτό που διατύπωσαν με σαφήνεια οι μεσαιωνικοί επιστήμονες του μουσουλμανικού κόσμου ήταν ότι η επιστήμη είναι παγκόσμια, η κοινή γλώσσα του ανθρώπινου είδους. Στο Επιστημονικό Μουσείο του Λονδίνου, η έκθεση «1001 εφευρέσεις» αφηγείται μερικές από τις ιστορίες αυτής της περασμένης εποχής. Ακολουθούν τα έξι κορυφαία εκθέματα:
1. Το ρολόι ελέφαντας
Αυτό το κεντρικό έκθεμα είναι ένα αντίγραφο ενός ρολογιού νερού του πρώιμου 13ου αι. και ένα από τα θαύματα της μηχανικής του μεσαιωνικού κόσμου. Δημιουργήθηκε από τον al-Jazari και δίνει φυσική μορφή στην αντίληψη του πολυπολιτισμού. Φέρει έναν ινδικό ελέφαντα, κινέζικους δράκους, έναν ελληνικό μηχανισμό νερού, έναν αιγυπτιακό φοίνικα (μυθικό πουλί) και ξύλινα ρομπότ με την παραδοσιακή αραβική ένδυση. Ο μηχανισμός μέτρησης του χρόνου βασίζεται σε έναν κρυμμένο κουβά με νερό στο εσωτερικό του ελέφαντα.
2. Η κάμερα obscura
Ο σπουδαιότερος επιστήμονας του μεσαιωνικού κόσμου ήταν ο Άραβας του 10ου αι. με το όνομα Ibn al-Haytham. Μεταξύ των πολλών σημαντικών έργων του που συνείσφεραν στην επιστήμη της οπτικής ήταν η ορθή διατύπωση της λειτουργίας της όρασης. Χρησιμοποίησε την κινεζική εφεύρεση της camera obscura (ή κάμερα με τρύπα) για να δείξει πώς το φως ταξιδεύει σε ίσιες ευθείες από το αντικείμενο για να σχηματίσει μια αντεστραμμένη εικόνα στον αμφιβληστροειδή.
3. Ο παγκόσμιος χάρτης του Al-Idrisi
Η αναπαράσταση ύψους τριών μέτρων του διάσημου χάρτη του 12ου αι., του Ανδαλουσιανού χαρτογράφου Al-Idrisi (1100-1166) δημιουργήθηκε στην Σικελία και αποτελεί την πιο διεξοδική και πλήρη περιγραφή του κόσμου που έγινε τον Μεσαίωνα. Χρησιμοποιήθηκε ευρέως από ταξιδιώτες για αρκετούς αιώνες και περιείχε λεπτομερείς περιγραφές για το χριστιανικό βορρά όπως και για τον ισλαμικό κόσμο, την Αφρική και την Άπω Ανατολή.
4. Οι «πολυμήχανες» συσκευές των αδερφών Banu Musa
Τα τρία αδέρφια ήταν γνωστοί μαθηματικοί και μηχανικοί στη Βαγδάτη του 9ου αι.. Το Βιβλίο των Πολυμήχανων Συσκευών τους, που κυκλοφόρησε το 850 μΧ, ήταν ένα μεγάλο βιβλίο με εικονογράφηση μηχανικών συσκευών που περιελάμβανε ρομπότ, παζλ και μαγικά κόλπα κ.α.
5. Τα χειρουργικά εργαλεία του Al-Zahrawi
Μια σειρά παράξενων και υπέροχων συσκευών δείχνει τι είδους εργαλεία χρησιμοποιούσε ο χειρούργος του 10ου αι. al-Zahrawi, ο οποίος ασκούσε την επιστήμη του στην Κόρδοβα. Η δουλειά του επηρέασε σημαντικά την Ευρώπη και πολλά από τα εργαλεία του παραμένουν σε χρήση μέχρι και σήμερα. Μερικές από τις γνωστότερες εφευρέσεις του είναι η σύριγγα, η χειρουργική λαβίδα, ο χειρουργικός γάντζος και η βελόνα, το πριόνι για τη γνάθο και το όργανο της λιθοθρυψίας.
6. Η συσκευή πτήσης του Ibn Firnas
Ο θρυλικός εφευρέτης του 9ου αι., ο οποίος θεωρείται ο Da Vinci του ισλαμικού κόσμου, έχει αποτυπωθεί σε γραμματόσημα ενώ υπάρχει ένας κρατήρας στη Σελήνη με το όνομά του. Σε ηλικία 65 ετών έκανε την διάσημη απόπειρά του για ελεγχόμενη πτήση. Χρησιμοποίησε ένα υποτυπώδες ανεμόπτερο και απογειώθηκε από μια πλαγιά βουνιού. Σύμφωνα με αναφορές, έμεινε για λίγα λεπτά στον αέρα προτού προσγειωθεί ανώμαλα και τραυματιστεί στην πλάτη.

Πηγή: The Guardian/ Jim Al-Khalili
08 Φεβ. 2010

Αναπαράσταση της πτητικής μηχανής του Αbbas Ibn Firnas και ισπανικό γραμματόσημο με τη μορφή του. Ο σπουδαίος αυτός εφευρέτης ήταν άραβας της Ανδαλουσίας και έζησε τον 9ο αιώνα

Ο 'παγκόσμιος χάρτης' που έφτιαξε ο Al-Idrisi το 1154 για τον Νορμανδό βασιλιά της Σικελίας Ρογήρο Β'. Παρατηρήστε ότι ο βορράς έχει τοποθετηθεί στο κάτω μέρος του χάρτη εν ο νότος