Σάββατο 2 Οκτωβρίου 2021

Η Αικατερίνη Κορνάρο

 


Στο μυαλό μας τα παλάτια προφανώς δεν είναι έτσι. Η Αικατερίνη Κορνάρο όμως, η τελευταία βασίλισσα της Κύπρου, ήταν, ίσως, ταπεινή. Και κάποιες ιστορικές αναφορές την θέλουν να παραθερίζει στην Ποταμιά. Σε μια αγρέπαυλη, που έμεινε για χρόνια εγκαταλελειμμένη και σήμερα μέρος της αναστηλώθηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων και θα χρησιμοποιείται από το πανεπιστήμιο.

Στην αγρέπαυλη της Ποταμιάς καταγράφεται η ιστορία της Κύπρου από τον μεσαίωνα και έπειτα. Ανεγέρθηκε το 1380 από τους Λουζινιανούς, καταστράφηκε το 1426 από τους Μαμελούκους, ανοικοδομήθηκε από τους Φράγκους κι έπειτα από τους Βενετούς, περιήλθε στα χέρια των Οθωμανών και έπειτα των ντόπιων, άλλαξε χρήσεις και υλικά και έμεινε για χρόνια να καταρρέει. Παρά τις προσπάθειες που έγιναν και στο παρελθόν για αναστήλωση της, μόνο πρόσφατα επιτεύχθηκε ή έστω και μερική αποκατάσταση της και πλέον ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο. Η αγρέπαυλη έχει παραχωρηθεί από το Τμήμα Αρχαιοτήτων στο πανεπιστήμιο Κύπρου, για περίοδο 10 χρόνων και θα χρησιμοποιείται από το Τμήμα Βιολογικών Επιστημών και συγκεκριμένα από το νεοσυσταθέν Κέντρο Βιοποικιλότητας. Η χρήση αυτή δεν είναι άσχετη με την ιστορία της, αφού αρχικά στην εύφορη πεδιάδα όπου βρίσκεται, με τον ποταμό Γυαλιά να περνά στα 200 μέτρα, γίνονταν πολλές καλλιέργειες: Βαμβάκι, σιτηρά, ζαχαροκάλαμο, ελιές, καλαμπόκι, εσπεριδοειδή και άλλα. Ιστορικές αναφορές ωστόσο, θέλουν την αγρέπαυλη να αποτελεί παλάτι της Αικατερίνης Κορνάρο. 

Αρκετές πηγές ταυτίζουν την αγρέπαυλη με τη βασιλική οικία των Λουζινιανών που οικοδομήθηκε από τον βασιλιά Πέτρο Β΄ μεταξύ των ετών 1369-1382. Σύμφωνα με τον Λεόντιο Μαχαιρά, η έπαυλη σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Περότ, ο οποίος έκανε ένα απλήκιν με μια στρογγυλή εκκλησία, που περιβαλλόταν από ένα όμορφο περιβόλι. Σύμφωνα όμως με τους Στέφανο Λουζινιανό και αρχιμανδρίτη Κυπριανό, η έπαυλη κτίστηκε από τον διάδοχο του Πέτρου Β’, τον βασιλιά Ιάκωβο Α’ (1382-1398). Κατά τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό, το 1390 ο βασιλιάς Ιάκωβος Α’ κάλεσε πίσω στο νησί τους εξόριστους, με σκοπό να φτιάξει «οικοδομάς και προπύργια». Στα πλαίσια αυτά κτίστηκε και η βασιλική οικία στην Ποταμιά ανάμεσα σε περιβόλια.


Ο Nicollo Ill D’Este, μαρκήσιος της Φερράρας και της Μόντενας, έφθασε στο νησί το 1412 και φιλοξενήθηκε από τον βασιλιά Ιανό διάδοχο του βασιλιά Ιάκωβου Α’, οπότε και επισκέφθηκε την έπαυλη. Ο γραμματέας του, Luchino dal Campo, στην αφήγηση της παραμονής τους εκεί, περιγράφει την έπαυλη ως bel vedere, δηλαδή έπαυλη με ωραία θέα, βασιλικούς κήπους και συντριβάνια. 

​Ο βασιλιάς Ιανός φαίνεται να χρησιμοποιούσε συχνά την έπαυλη. Σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό, το 1405 όταν στο νησί ήλθε θανατικόν (πιθανότατα πανώλη) ο βασιλιάς κατέφυγε στην Ποταμιά για να προστατευθεί. Το 1426 κάηκε από τους Μαμελούκους. Στη συνέχεια η ιδιοκτησία πέρασε στους Ενετούς οι οποίοι την επισκεύασαν και πρόσθεσαν αρδευτικά έργα και δύο μύλους. Μετά την κατάληψη του νησιού από τους Οθωμανούς η έπαυλη πέρασε στην ιδιοκτησία του Ibrahim Menteschoglou, μετά τον γάμο του με την χήρα Ποταμιαλή, στην οποία ανήκε πλέον η έπαυλη. Κατά την περίοδο αυτή μετατράπηκε σε τσιφλίκι ενώ μέρος του οικοδομικού της υλικού χρησιμοποιήθηκε κατά τον 17ο και 18ο αιώνα για οικοδόμηση χαμάμ στον χώρο καθώς και για την ανέγερση της εκκλησίας της Φανερωμένης στη Λευκωσία. 

​​

​Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα - αρχές του 20ου άλλαξε και πάλι χέρια με τελική κατάληξη να περιέλθει σε κάποια οικογένεια Ε/κ (οικογένεια Δημητρίου). Μετά τις δικοινοτικές ταραχές εγκαταλείφθηκε και χρησιμοποιείτο ως στάβλος και αποθήκη για τους κατοίκους του χωριού, ενώ μετά την εισβολή του 1974 χρησιμοποιείτο από την Εθνική Φρουρά. Την περίοδο αυτή υπέστη καταστροφικές επεμβάσεις. Το 1988 η οικογένεια Δημητρίου δώρισε μέρος της στο Τμήμα Αρχαιοτήτων. Παρότι το σύμπλεγμα υπέστη μεγάλες καταστροφές και αλλοιώσεις διατηρήθηκαν αρκετά διώροφα κατάλοιπα και διασώθηκε ένα μεγάλο μέρος της κεντρικής κατοικίας. Με τον σεισμό του 1996 κατέρρευσαν αρκετά τμήματα του ερειπωμένου μνημείου. Ευτυχώς είχε προηγηθεί η σχεδιαστική και φωτογραφική τεκμηρίωση της έπαυλης από ομάδα μελετητών με συντονίστρια την αρχιτέκτονα Σεβίνα Ζησίμου Φλωρίδου.

​Από το 2000 μέχρι και το 2004 στον χώρο της έπαυλης διεξήχθη αρχαιολογική έρευνα από τη Γαλλική Σχολή Αθηνών, το πανεπιστήμιο Κύπρου και το Aix en Provence. Το 2005 με πρωτοβουλία του πανεπιστημίου Κύπρου έγινε αποτύπωση.

Στη σημερινή της μορφή είναι ένα σύνθετο κτίριο που καλύπτει έκταση 5500 τμ. Η μορφή της αυτή είναι αποτέλεσμα πολλών οικοδομικών φάσεων που ξεκινούν από τα μεσαιωνικά χρόνια και φτάνουν μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια των πέντε αιώνων ζωής, γνώρισε πολλαπλές προσθήκες, μετατροπές, ανοικοδομήσεις και κατακερματισμό σε διάφορες ιδιοκτησίες αλλά και καταστροφές.

​Το συγκρότημα χωρίζεται σε δύο βασικά τμήματα, το ανατολικό που βρίσκεται σε κατάσταση ερειπίου και αναπτύσσεται γύρω από δύο αυλές και το δυτικό το οποίο έχει αποκατασταθεί από το Τμήμα Αρχαιοτήτων και αναπτύσσεται γύρω από άλλες δύο αυλές. Στον χώρο ενδιάμεσα υπάρχει μια άλλη αυλή με δεξαμενές και πηγάδι. Την ευθύνη της αποκατάστασης είχε εκ μέρους του Τμήματος Αρχαιοτήτων η λειτουργός Εύη Φιούρη. 

​Η αγρέπαυλη αποτέλεσε πριν δύο χρόνια αντικείμενο μελέτης από φοιτητές του πανεπιστημίου Κύπρου, στα πλαίσιο διατμηματικού προγράμματος για συντήρηση και αποκατάσταση ιστορικών κτηρίων και συνόλων. Η εργασία βοήθησε τους φοιτητές να αποκτήσουν πολύτιμα εφόδια για τη μεθοδολογία ανάλυσης και διατύπωσης προτάσεων συντήρησης και αποκατάστασης ιστορικών κτηρίων. Με την ολοκλήρωση της μελέτης οι φοιτητές έκαναν προτάσεις για αξιοποίηση του κτιρίου. Επικρατέστερη ήταν η δημιουργία εκεί Κέντρου Μεσαιωνικής Κληρονομιάς, καθώς το συγκρότημα διαθέτει ένα πλούσιο μεσαιωνικό παρελθόν ή εκπαιδευτικό  κέντρο με δυνατότητα διαμονής φοιτητών που ασχολούνται με θέματα συντήρησης και αποκατάστασης ή ανασκαφικής έρευνας. 

​Τη μελέτη συντόνισαν οι καθηγητές Ιωάννης Ιωάννου, Τμήμα πολιτικών μηχανικών και μηχανικών περιβάλλοντος, Μαρία Φιλοκύπρου, Τμήμα αρχιτεκτονικής και Γιώργος Παπασάββας Τμήμα ιστορίας και αρχαιολογίας. Οι φοιτητές είχαν επίσης επίβλεψη και καθοδήγηση από ομάδα επιστημόνων από διάφορα πεδία. 

Στη μελέτη, από όπου αντλήσαμε και τα στοιχεία για το ρεπορτάζ, έλαβαν μέρος οι μεταπτυχιακοί φοιτητές Ελίνα Βαρνάβα, Μάριος Γεωργίου, Μαλβίνα Γιάπα, Κωνσταντίνος Γκάβαλης, Ιωάννα Ηλία, Νατάσα Κοτσώνη, Μικαέλλα Κουνναπή, Ιωάννα Πέτρου, Μαρία Σολωμού, Θεοδώρα Χατζηπέτρου, Στέλιος Χατζης.

​​

Φιλελεύθερα, 5.9.2021.





Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only