Η Κάλυμνος με τους μικρούς φόρους

Η Κάλυμνος είναι από τα πιο άγονα νησιά της Δωδεκανήσου. Παράλληλα όμως, είναι και ένα νησί, του οποίου οι κάτοικοι έχουν βαθύτατο το αίσθημα της δημοκρατίας, της πίστης στα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν έχουν μάθει να ζουν κάτω από οποιασδήποτε μορφής τυραννία.

Ανήκει στο Βόρειο συγκρότημα της Δωδεκανήσου και μέχρι την ενσωμάτωσή της στην Ελλάδα το 1947, έπεσε στην κυριαρχία πολλών και διαφόρων κατακτητών.

Δωριείς την καταγωγή οι Καλύμνιοι, αναφέρονται στον Τρωικό πόλεμο από τον Όμηρο, διότι έστειλαν ενίσχυση στην εκστρατεία, 20 πλοία.

Από τότε, πολύ νερό κύλησε στον μύλο της Ιστορίας και πάτησαν τα άγονα βουνά της Πέρσες, Ρωμαίοι, Ενετοί, οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη, Τούρκοι και Ιταλοί. Εναντίον όλων αυτών, οι Καλύμνιοι έκαναν αντίσταση και γι’ αυτό ήταν από τα ελάχιστα μέρη της Ελλάδος, που είχε πετύχει σημαντικά προνόμια ανεξαρτησίας από αυτούς.

Η Τουρκία, όταν κατέλαβε τα Δωδεκάνησα το 1523, δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για να αλλάξει το καθεστώς που είχε η Κάλυμνος. Είχε αρκεστεί στο να εισπράττει τους φόρους, που η Κάλυμνος πλήρωνε στους Βυζαντινούς και τους Ενετούς. Κατά τα άλλα άφησε τους Καλύμνιους ελεύθερους να κυβερνώνται μόνοι τους. Η πολιτική, διοικητική, οικονομική, εκπαιδευτική και δικαστική διαχείριση ήταν στα χέρια των Καλύμνιων. Η ελευθερία αυτή που κατοχυρώθηκε με τα «Σουλτανικά Φιρμάνια» έγινε αφορμή το νησί να προοδεύσει στα γράμματα, το εμπόριο και τη ναυτιλία.

Όσο πέρναγαν τα χρόνια, και ειδικά από τις αρχές του 19ου αιώνα, η Κάλυμνος με τους μικρούς φόρους τους οποίους πλήρωνε, προόδευε συνεχώς. Αυτό έκανε μερικούς από τους προύχοντες του νησιού να ενοχλούνται, επειδή ήθελαν τον λαό αγράμματο για να τον εκμεταλλεύονται. Το περίεργο είναι, ότι και ο Μητροπολίτης της εποχής εκείνης (1838-1841) που ήταν όργανο των προυχόντων, έλεγε στον Καλυμνιακό λαό «Τι θέλουμε τα γράμματα! Αυτά μας βλάπτουν, μ’ αυτά χανόμαστε! Ας πολιτευόμαστε με το σφουγγάρι, όπως οι πρόγονοι μας…». Όμως οι νησιώτες και σ’ αυτόν αντιστάθηκαν και τον έδιωξαν από το νησί.

Προηγουμένως όμως κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, οι Καλύμνιοι μάζεψαν χρήματα για την ενίσχυση του αγώνα, εξοπλίστηκαν και ύψωσαν τη σημαία του αγώνα, χωρίς αιματοχυσία, διότι οι ελάχιστοι Τούρκοι που ζούσαν στο νησί κλείστηκαν στο κάστρο της Χώρας. Γνωστή είναι και η παρακολούθηση από το βουνό του Προφήτη Ηλία της Ναυμαχίας του Γέροντα και το παραλήρημα της χαράς από τη νίκη των ηρώων του 1824. Επίσης, ιστορική θα μείνει και η υποδοχή των νικηφόρων πληρωμάτων υπό την αρχηγία του ναυάρχου Μιαούλη, που ξεκουράστηκαν στο νησί μετά τον θρίαμβο τους επί του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου.

Είδαν τότε τα οράματά τους να παίρνουν σάρκα και οστά και περίμεναν την ενωσή τους με τη μητέρα Ελλάδα. Ατυχώς όμως. Δωδεκάνησα και Κρήτη έμειναν υπό την Κατοχή της Τουρκίας.

Το 1869, ο Τουρκικός στόλος επιστρέφοντας από την Κρήτη, αγκυροβόλησε στο λιμάνι της Καλύμνου και ο Τούρκος Πασάς κάλεσε τους προύχοντες στη ναυαρχίδα του για να τους ανακοινώσει την άρση των προνομίων που ανέκαθεν είχαν. Οι προύχοντες αρνούνται και στέλνουν επιτροπές στην Αθήνα, Αγγλία και Γαλλία για να λάβουν οδηγίες. Η Κάλυμνος πολιορκείται από τα Τουρκικά στρατεύματα επί 35 ημέρες. Η πόλη είναι εντελώς άδεια, διότι οι κάτοικοι κατέφυγαν στα βουνά και στις σπηλιές. Η αντίσταση ήταν απόλυτη και ο Πασάς αναγκάστηκε να φύγει χωρίς να μπορέσει να επιβάλει τους όρους του. Και αυτός ο «κλεφτοπόλεμος» κράτησε μέχρι το 1912 αλλά ποτέ τα προνόμια δεν καταργήθηκαν.

Κάτω από αυτόνομο πολίτευμα η Κάλυμνος, προόδευσε σημαντικά στα γράμματα και την κοινωνική πολιτική, που χαρακτηρίζεται σαν «πιλότος» για όλα τα άλλα Δωδεκάνησα. Σχολές Αρρένων και Θηλέων λειτουργούσαν στο νησί και μια Σχολή Ανωτέρα, στην οποία διδάσκονταν οι κλασικοί συγγραφείς και ποιητές υπερέβαλε και αυτά τα γυμνάσια της ελεύθερης Ελλάδος. Οι νέοι του νησιού διδασκόντουσαν τις ανώτατες ιδέες των αρχαίων Ελλήνων, την Ιστορία μας χωρίς κανένα ίχνος Τουρκικής δεσποτείας. Η Κάλυμνος, την εποχή εκείνη υπήρξε η κορυφή των υπόλοιπων νησιών από απόψεως μόρφωσης και κοινωνικής πολιτικής. Όλοι οι γιατροί της εμισθοδοτούντο από το Δημοτικό Ταμείο. Υπήρχε Δημοτικό Φαρμακείο από το οποίο έπαιρναν φάρμακα όλοι εντελώς δωρεάν, ακόμα και οι περαστικοί ξένοι. Χρήματα υπήρχαν πολλά στο νησί, διότι το Τουρκικό Τελωνείο, λόγω του αυτόνομου καθεστώτος της Καλύμνου, ήταν στα χέρια του Δήμου, ο οποίος φρόντιζε για την Παιδεία, την υγειονομική περίθαλψη, την σπογγαλιεία, την καθαριότητα, την γεωργία, την δικαιοσύνη και ό,τι χρειαζόταν για την πρόοδο και ευημερία του νησιού.

Όμως από τις αρχές του 20ού αιώνα οι Νεότουρκοι, άρχισαν τα εξοντωτικά τους προγράμματα με επικεφαλής την τριανδρία Εμβέρ, Ταλαάτ και Τζεμάλ, που είχαν σκοπό το ξεκλήρισμα των χριστιανών της Μ. Ασίας και μόνο τότε κινδύνεψε η Κάλυμνος. Με το κινημάτων Νεοτούρκωντο 1909, τότε κινδύνεψαν τα προνόμια. Ευτυχώς όμως μεσολάβησε ο Ιταλοτουρκικός πόλεμος (1911-1912) και δεν πρόλαβαν οι Νεότουρκοι να επιβάλουν τα σχέδιά τους.

Ο πόλεμος αυτός έδωσε τα Δωδεκάνησα στους Ιταλούς…

Οι Καλύμνιοι και γενικά οι Δωδεκανήσιοι δέχτηκαν τους Ιταλούς σαν ελευθερωτές. Τους επεφύλαξαν ενθουσιώδεις υποδοχές και δοξολογίες. Οι ναύαρχοι και οι στρατηγοί της Ιταλίας τους διαβεβαίωναν εν ονόματι του βασιλέα τους, ότι ήρθαν σαν ελευθερωτές και είναι πλέον ελεύθεροι να κυβερνώνται μόνοι τους. Παρόλα αυτά, η Ιταλία αρνήθηκε τις γραπτές και προφορικές δηλώσεις της. Το 1919 και το 1920 υπέγραφε τη Συνθήκη των Σεβρών, μεταξύ Βενιζέλου και Τιτόνι, με την οποία υποσχότανε την παράδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Όμως, με κάθε ευκαιρία κωλυσιεργούσε και κατήγγειλε τη συνθήκη. Στις διαμαρτυρίες των νησιωτών απαντούσε με βίαια μέσα, φυλακίζοντας, εξορίζοντας ακόμα και σκοτώνοντας τους πατριώτες.

Οι πολιτικές ραδιουργίες και η βοήθεια σε πολεμοφόδια της προφασιστικής Ιταλίας προς την Κεμαλική Τουρκία, οι εσωτερικές διχόνοιες, οι διαιρέσεις του Ελληνισμού και τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων, ενώθηκαν, δυστυχώς, εναντίον μας. Ήταν τόσο εχθρική η στάση της Ιταλίας απέναντι της Ελλάδος, ώστε ματαίωσε την παραχώρηση της Βορείου Ηπείρου στην Ελλάδα και υποστήριζε την διέξοδο της Βουλγαρίας στο Αιγαίο. Ο Ιταλικός τύπος έγραψε: «Ουδέποτε η Ιταλία θα δεχθεί Μεγάλη Ελλάδα, διότι Μεγάλη Ελλάς, αντίκειται στα συμφέροντα και τας βλέψεις της Ιταλίας».

Τα πράγματα όμως χειροτέρεψαν όταν στις 28 Οκτωβρίου 1922 κατέλαβε στην Ιταλία την εξουσία ο φασισμός. Από την ημερομηνία εκείνη μπαίνει σε εφαρμογή το μεγαλεπήβολο και εγκληματικό πρόγραμμα του Μουσολίνι, για τη δημιουργία της 2ης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Από την εποχή εκείνη αποφασίστηκε ο «θάνατος» της Δωδεκανήσου.

Η αντίσταση της Καλύμνου απέναντι στους Ιταλούς ξεκίνησε το 1926, όταν τη χρονιά εκείνη, με το περίφημο «σχολικό διάταγμα» που απέβλεπε στον εξιταλισμό των σχολείων της Δωδεκανήσου. Με το διάταγμα αυτό, διορίστηκε Ιταλός Επιθεωρητής και αντικαταστάθηκε η ελληνική με την ιταλική γλώσσα. Οι δημοτικές αρχές της Καλύμνου αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν το διάταγμα και δεν δέχθηκαν τον επιθεωρητή. Δημιουργείται μεγάλος σάλος και αναβρασμός. Στα σπίτια και στα δημοτικά κτίρια ζωγραφίζονται ελληνικές σημαίες και φράσεις όπως «ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΣ», «ΚΑΤΩ Η ΙΤΑΛΙΑ», «ΖΗΤΩ Η ΕΝΩΣΙΣ» κ.λπ. Αποτέλεσμα αυτών των εκδηλώσεων ήταν η κατάργηση της Δημαρχίας, ο διορισμός του Ιταλού κομισάριου Podesta στη θέση του δημάρχου, το κλείσιμο των σχολείων, η εξορία του δημάρχου Μιχ. Καλαβρού και των δημοτικών συμβούλων Μιχ. Αλαχούζου, Δρόσου Ταυλάριου, Αχιλλέα Κουτρούλλη, Θεόφιλου Κωλλέτη. Ταυτόχρονα, συνελήφθησαν ο γυμνασιάρχης Γιάννης Ζερβός, πολλοί καθηγητές, δάσκαλοι και πολίτες.

Στο μεταξύ φτάνουν στο λιμάνι της Καλύμνου ιταλικά πολεμικά πλοία και αποβιβάζουν ομάδες φασιστών και καραμπινιέρων, οι οποίοι συλλαμβάνουν, ξυλοκοπούν και ποτίζουν με ρετσινόλαδο πολίτες, ενώ κηρύσσουν τον στρατιωτικό νόμο και τον αποκλεισμό του νησιού. Η Εθνική Αντίσταση όμως των Καλυμνίων συνεχίστηκε ζωηρή όλα τα επόμενα χρόνια. Οι γονείς δεν έστελναν τα παιδιά στο σχολείο και αυτά τα λίγα που πήγαιναν, δεν έδειχναν καμιά επιμέλεια. Προτιμούσαν τα παιδιά τους να μη μάθουν γράμματα, παρά να μάθουν ιταλικά.

Μέχρι το 1934 κράτησε αυτή η κατάσταση και τότε η Ιταλική διοίκηση, με τους 3 Μητροπολίτες Δωδεκανήσου ζήτησαν από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως να γίνει αυτοκέφαλη η εκκλησία της Δωδεκανήσου. Δηλαδή, με λίγα λόγια, να γίνει πλήρης εξιταλισμός. Το Πατριαρχείο όμως, πάντα συνεπές στις παραδόσεις δεν δίνει τη συγκατάθεσή του. Τότε ιδρύουν στα Δωδεκάνησα καθολικούς ναούς, σχολές καλογραιών και προσπαθούσαν με κάθε τρόπο για τον εκπαπισμό των νησιωτών. Στην Κάλυμνο, δεν τόλμησαν να κάνουν τέτοιες κινήσεις…

Ο λαός, ο κλήρος και οι δάσκαλοι κράτησαν ψηλά το λάβαρο του αγώνα. Οι Ιταλοί, με τη σύμφωνη γνώμη του Μητροπολίτη Καλύμνου Αποστόλου, έκλεισαν τις εκκλησίες και τότε ο λαός τον έδιωξε από την Κάλυμνο και εγκαταστάθηκε στη Λέρο, απ’ όπου έβριζε και καταριόταν το πρώην ποίμνιο του! Και όταν ο ήρωας παπα-Τσουγκράνης άνοιξε την Παναγιά του Χωριού για να λειτουργήσει, μπήκαν στρατιώτες για να τον συλλάβουν. Τότε, με επικεφαλής τις γυναίκες άρχισε η εξέγερση του νησιού. Απελευθέρωσαν τον παπά και οχυρώθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους που βρισκόταν σε ένα ύψωμα και με πέτρες και ξύλα δεν επέτρεψαν στους Ιταλούς να πάρουν τον παπά τους, τον οποίο η Εθνική Οργάνωση Καλύμνου, πέρασε με βάρκα μια νύχτα στις απέναντι τουρκικές ακτές μαζί με τη γυναίκα του και από εκεί προωθήθηκε στην ελεύθερη Ελλάδα.

Ομως, οι Ιταλοί βρήκαν δυο ιερείς για να πραγματοποιήσουν τα βάρβαρα σχέδιά τους και άνοιξαν την εκκλησία της μητρόπολης για να την λειτουργήσουν σύμφωνα με τις προδιαγραφές των κατακτητών. Κανείς όμως δεν πήγαινε στις λειτουργίες, εκτός από 5-6 άτομα, τα οποία είχαν λιποτακτήσει προς την «από κει» πλευρά. Ο λαός τους γιουχάιζε, τους λιθοβολούσε και η κατάσταση ήταν πολύ έκρυθμη. Και ήρθε η 5η Απριλίου του 1935, μέρα Παρασκευή, όταν οι δύο αποστάτες ιερείς θέλησαν να τελέσουν τη λειτουργία του Ακάθιστου Ύμνου.

Γυναίκες και παιδιά κατέβηκαν στην πλατεία του νησιού απ’ όλες τις γειτονιές και με πέτρες και ξύλα προσπάθησαν να μην ανοίξει η εκκλησία. Ποτέ η Κάλυμνος δεν είχε δει τόσο πολύ κόσμο μαζεμένο. Οι στρατιώτες χτυπούν το πλήθος αλύπητα. Και κάποια στιγμή καταφέρνουν να το διαλύσουν. Τις επόμενες δύο μέρες όμως, τα πράγματα γίνονται πολύ δύσκολα για τους Ιταλούς κατακτητές. Περισσότεροι από 2.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά μαζεύονται στα υψώματα γύρω από την πόλη της Καλύμνου και κατεβαίνουν με σκοπό να χτυπήσουν. Ο Ιταλός διοικητής όμως είχε τηλεγραφήσει ότι η Κάλυμνος επαναστάτησε. Και τα πλοία έφτασαν από την Λέρο γεμάτα στρατό, με σκοπό να καταστείλουν την εξέγερση. Αποβιβάζονται στο λιμάνι και προχωρούν προς την κεντρική πλατεία, όταν πάνω από τα κεφάλια τους, από το ύψωμα, δέχονται καταιγισμό από πέτρες. Οπισθοχωρούν. Καλύπτονται και πυροβολούν. Στις σφαίρες δέχονται σωρούς από πέτρες. Αλλοι γυρίζουν στα πλοία και άλλοι συνεχίζουν να πυροβολούν. Η μάχη κράτησε πάνω από 2 ώρες. Μέχρι που ένα παλληκάρι, ο νεαρός βοσκός Μανώλης Καζώνης πέφτει νεκρός.

Η κηδεία του ήταν λαϊκό προσκύνημα. Όλη η Κάλυμνος πέρασε από το άψυχο κορμί του. Ο στρατιωτικός νόμος διαλύει τα πλήθη τη νύχτα. Παίρνουν βίαια τον νεκρό και τον θάβουν μυστικά για να προλάβουν τα χειρότερα στην κηδεία.

Οι Καλύμνιοι όμως δεν κάμπτονται και εξακολουθούν με πείσμα να ανθίστανται στους κατακτητές. Κακοποιούν Ιταλούς πολίτες, λιθοβολούν τα σπίτια τους και κρεμούν μαύρα υφάσματα στις πόρτες των κλειστών εκκλησιών σε ένδειξη διαμαρτυρίας και πένθους.

Ο αγώνας συνεχίζεται σκληρός. Η Κάλυμνος βαδίζει τον δρόμο του μαρτυρίου, αλλά και της τιμής. Μια ομάδα Καλυμνίων φοιτητών και εργατών της Χώρας, έφτιαξαν ένα ομοίωμα του ενός αποστάτη ιερέα και ήθελαν να το κρεμάσουν στο καμπαναριό της Παναγίας του Χωριού την Μεγάλη Παρασκευή. Έτσι, όπως πάντα κρέμαζαν τον Ιούδα. Το εγχείρημά τους ήταν επικίνδυνο. Όμως, παρά την ιταλική περίπολο και τον στρατιωτικό νόμο ο «Ιούδας» κρεμάστηκε και το πρωί όλοι οι κάτοικοι θαύμαζαν τον κρεμασμένο παπα-Ιούδα. Οι Ιταλοί στρατιώτες διέταξαν έναν να κατεβάσει το ομοίωμα και αυτός δεν το έκανε. Τότε, αυτός και ο αδελφός του, που θεωρήθηκαν και οι δράστες οδηγήθηκαν στο Τμήμα και υπέστησαν φοβερά βασανιστήρια.

Μαρτυρικές μέρες πέρασε η Κάλυμνος στη συνέχεια. Το 1938 έκλεισε το Γυμνάσιο και το 1940 τα Δημοτικά ελλείψει… μαθητών.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκει τους Καλύμνιους στην πρώτη γραμμή. Επανδρώνοντας το Δωδεκανησιακό Σύνταγμα Εθελοντών, στα βουνά της Βορείου Ηπείρου και στην Πίνδο, γράφουν νέες χρυσές σελίδες δόξας.

Και η 7η Μαρτίου του 1947 τους βρίσκει νικητές και δικαιωμένους! Ήταν η μέρα της Ενσωμάτωσης στην Μητέρα Ελλάδα. Η μέρα που περίμενε ο κάθε Καλύμνιος κι η κάθε Καλύμνια. Η μέρα που θα έκλεινε τις πληγές της επί τόσους αιώνες αναμονής.

Κανένα τζαμί δεν χτίστηκε στην Κάλυμνο. Καμιά καθολική εκκλησία δεν δημιουργήθηκε. Κανένας κατακτητής δεν στέριωσε στο νησί. Οι δωρικές ρίζες των Καλυμνίων στάθηκαν ικανές να αποτρέψουν τον αφελληνισμό.

Πενήντα πέντε χρόνια τώρα, η Κάλυμνος μαζί με τα άλλα Δωδεκάνησα, βαδίζουν αγκαλιασμένα με την υπόλοιπη μητροπολιτική Ελλάδα. Στον δρόμο της προόδου και της δημοκρατίας. Στον δρόμο της οικονομικής ανάπτυξης. Και συμβάλλει σημαντικά στην πανανθρώπινη ιδέα της Ελευθερίας και δικαιούται να υπερηφανεύεται ότι ποτέ δεν έσκυψε το κεφάλι υποθηκεύοντας για το μέλλον τις αποδείξεις του παρελθόντος