Τα γεγονότα του 1943 στη χώρα αλλά και στα παγκόσμια πεδία των μαχών ήταν καταιγιστικά. Στην Ελλάδα, αφού η αγροτική εξέγερση πλαισιωμένη από την πολιτική και οργανωτική κινητοποίηση του ΕΑΜ οδήγησε στη μεταμόρφωση του ΕΛΑΣ από άθροισμα αντάρτικων ομάδων σε έναν εντυπωσιακό στρατό άνω των 20.000 μαχητών, ήρθε η συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβριο του 1943, ο εξοπλισμός του ΕΛΑΣ με ιταλικά όπλα και η
συνειδητοποίηση των Γερμανών ότι έπρεπε να ξανακατακτήσουν το μεγάλο μέρος της χώρας, που άφηναν οι πρώην σύμμαχοί τους και που τώρα ήταν υπό την κυριαρχία της Αντίστασης, ένα κράτος εν κράτει.
Η τρίτη και τελευταία κατοχική κυβέρνηση, αυτή του Ιωάννη Ράλλη, που συγκροτήθηκε τον Απρίλιο του 1943, αποτέλεσε και τη θεσμική μορφή ανάδυσης «ενός ενιαίου «εθνικόφρονος» χώρου, που περιλαμβάνει τόσο τους επίσημους εκφραστές της «Ελληνικής Πολιτείας» όσο και μεγάλο μέρος των μη ΕΑΜικών αντιστασιακών οργανώσεων». Αυτό που προείχε πια ήταν η καταπολέμηση του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ. Αυτό που ήθελαν δηλαδή και οι Γερμανοί χωρίς να υποστούν ιδιαίτερες απώλειες. Το φθινόπωρο του 1943, όλες οι υπηρεσίες ασφαλείας της χώρας υπάγονται πλέον στον Γερμανό «Αρχηγό των SS και της Αστυνομίας στην Ελλάδα» , φυσικά και τα Τάγματα Ασφαλείας που συγκρότησε η κυβέρνηση Ράλλη.
Την αρχική συγκρότηση δύο ευζωνικών ταγμάτων στην Αθήνα ακολούθησε η συγκρότηση ταγμάτων προς αποστολή τους στην επαρχία, ένα είδος εκστρατείας από την πρωτεύουσα προς την ύπαιθρο.
Στα τέλη του 1943 σε μια πρώτη φάση και την άνοιξη του 1944 σε μια δεύτερη, είχε έρθει η σειρά της Εύβοιας.
Από τα μέσα Νοεμβρίου 1943 κυκλοφορούσαν στη Χαλκίδα φήμες για τον ερχομό μεγάλης γερμανικής δύναμης και για τη συγκρότηση στην Αθήνα Ταγμάτων Ασφαλείας με προορισμό την Εύβοια. Μια απόπειρα αρπαγής όπλων από κάποια αποθήκη του ΕΛΑΣ έξω από την Αρτάκη, στην περιοχή «Γαϊδουροσταθμός» και η συνακόλουθη μικροσυμπλοκή οδήγησε στην ανακάλυψη ομάδας που θεωρήθηκε πρόδρομος του Τάγματος. Πράγματι επρόκειτο για ομάδα του απόστρατου στρατηγού Δημήτρη Λιάκου1, ο οποίος, σύμφωνα με το λοχαγό Χρήστο Λέρτα , μέλος τότε του ΕΔΕΣ, είχε μυηθεί στην οργάνωση «Εθνική Δράσις». Στις 9 Οκτωβρίου 1943 ο Λιάκος με άλλους τρεις προσπάθησαν να κλέψουν οπλισμό από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ Νέας Αρτάκης, αλλά απέτυχαν. Οι δύο εκτελέστηκαν ενώ ο Λιάκος φαίνεται να φυγαδεύτηκε στην Αθήνα από τον τοπικό ΕΔΕΣ, ο οποίος του έδωσε πρακτικό ορκομωσίας και έγγραφο προς την Κεντρική Επιτροπή του ΕΔΕΣ στην Αθήνα. Ο ΕΔΕΣ όμως στην Αθήνα είχε ήδη διασπαστεί.
Η συγκρότηση των Ταγμάτων στην Εύβοια εκπορεύτηκε από την Αθήνα, τόσο από την κατοχική κυβέρνηση όσο και από το τμήμα του ΕΔΕΣ που συνεργάστηκε μαζί της, με την ενεργή ανάμιξη των Γερμανών, και ενισχύθηκε επίμονα μέχρι να αποκτήσει τοπική βάση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ειδεχθούς δράσης των Ταγματασφαλιτών, ντόπιων και άλλων μαζί με Γερμανούς ήταν και η επιδρομή στις 24 Ιουλίου 1944 στη Λίμνη Ευβοίας. Η δύναμη υπό τον Παπαθανασόπουλο ξεπερνούσε τους 500 Γερμανούς, Tαγματασφαλίτες από Χαλκίδα, Βάθεια, Ψαχνά καθώς και άνδρες της Ειδικής Ασφάλειας . Επρόκειτο για κανονική πειρατική επιχείρηση που διήρκεσε ως τις 8 Αυγούστου για να λεηλατηθούν πάνω από 500 σπίτια και να φορτωθούν τα κλοπιμαία σε καΐκια και από κει στη Χαλκίδα και τη Βάθεια.
Ο ΕΔΕΣ Αθηνών και τα Τάγματα
Οι συνταγματάρχες Παπαγεωργίου και Παπαθανασόπουλος του ΕΔΕΣ πέρασαν ένα διάστημα κρατούμενοι των κατοχικών δυνάμεων το 1943 και μετά την αποφυλάκισή τους τάχθηκαν οριστικά ενάντια στην αντιστασιακή δράση και στράφηκαν, μαζί με το δικηγόρο Ηλία Σταματόπουλο, προς την πολιτική κατεύθυνση της αντιμετώπισης του κομμουνισμού ως κύριου κινδύνου εν όψει των μεταπολεμικών εξελίξεων και συνεργάζονταν πλέον ανοικτά με την κατοχική κυβέρνηση και τους Πάγκαλο – Γονατά για τη δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Σύμφωνα με την κατάθεση του Διονυσίου Παρασκευόπουλου, συγγενή του γαμπρού του Παπαθανασόπουλου, Θάνου Οικονομόπουλου, ο Παπαθανασόπουλος από τις 2 Οκτωβρίου 1943 και για 3μιση μήνες φιλοξενήθηκε στο σπίτι του, στην οδό Πραξιτέλους 8. Σε αυτόν παρουσιάστηκε ως αρχηγός του ΕΔΕΣ και δεχόταν στο σπίτι διάφορους αξιωματικούς και ιδιώτες όπως οι Χαρ. Βουζουναράς, Χαρ. Αντωνάτος, Μάνος Πασβάντης, ο υπασπιστής του Γ. Πολιτάκης, ο Γ. Γκενεράλης, ταγματάρχης Χωροφυλακής, ο δικηγόρος Μαυρίκος Μαυρίκης, ο ανώτερος αξιωματικός Διάμεσης, ο στρατηγός Λιάκος, ο μετέπειτα γαμπρός του Παρασκευόπουλου και πολιτικός σύμβουλος των Λιάκου και Παπαθανασόπουλου Αλ. Οικονομίδης, κ.ά. Κάθε Τετάρτη δειπνούσε με τον Ιωάννη Βουλπιώτη και Γερμανούς αξιωματικούς, όπως του έλεγε ο ίδιος. Είχε δε σχέσεις με τον Ιωάννη Ράλλη με σύνδεσμο τον Βουζουναρά. Μέσω αυτού συγκέντρωσε 500 εκατομμύρια δραχμές από το Ράλλη στα τέλη Νοεμβρίου 1943.
Ανάλογη δράση φαίνεται ότι ανέπτυξε ο δικηγόρος Μαυρίκος Μαυρίκης. Σε επιστολή του προς τον Ηρακλή Πετιμεζά του ΕΔΕΣ στις 27.10.1944 ο Γεώργιος Φαφούτης του απαντά:
« Μου εζητήσατε να σας πω τι γνωρίζω περί του Δικηγόρου Μαυρίκη […]. Κατά το μήνα Οκτώβριον 1943 επέστρεψα από το τελευταίο μου ταξίδι από την Σμύρνην, και συνάντησα τον παλαιόν γνωστόν μου Δημ. Παπαπροκοπίου έφεδρον ανθυπολοχαγόν, ο οποίος μου είπε ότι θα έπρεπε να γνωρίσω τον δικηγόρον Μαυρίκην ο οποίος είναι καλός πατριώτης και αντιπρόσωπος του Στρατηγού Ζέρβα και ότι θα έπρεπε να διευκολύνω και αυτόν διότι κάνει και αυτός (ο Μαυρίκης) πατριωτικόν αγώνα. […] Κατά την συνάντησιν μας αυτήν ο Μαυρίκης με παρεκάλεσε να τον βοηθήσω εις το να φύγει ο υιός του στην Σμύρνη δια να συναντήσει τους Άγγλους δια να τους πείσει να του στείλουν χρήματα, ιματισμόν και πολεμοφόδια διότι ετοιμάζει εδώ σώματα προς καταπολέμησιν των Κομμουνιστών και των Γερμανών. Του απήντησα ότι μπορώ μόνον να βοηθήσω τον υιόν του να φύγει, αλλά είχα αμφιβολίας αν ο υιός του θα κατώρθωνε να πείσει τους Άγγλους να τον βοηθήσουν. […]
Εις την συνάντησιν μας στου Ζαχαράτου μου είπε μεταξύ άλλων να του βρω μερικά παιδιά δια τα σώματα τα οποία ετοίμαζε.
Πράγματι του ευρήκα 18 παιδιά δια τα οποία έλεγε ότι θα τα εγγράψη στα σώματα και με παρεκάλεσε να φροντίσω δια την τροφοδοσίαν των, πράγμα το οποίον έκαμα, αλλά τον λογαριασμόν του εστιατορίου δεν τον επλήρωσε ποτέ, οπότε τα παιδιά διέρευσαν και κατετάγησαν μόνα των εις τα τάγματα ασφαλείας.»
Από πολλές πλευρές φαίνεται η διαπλοκή του ΕΔΕΣ Αθηνών, της κυβέρνησης Ράλλη και των Γερμανών μέσω των άμεσων συνεργατών τους καθώς και άλλων πολιτικών παραγόντων, ο καθένας για τους δικούς του σκοπούς και όλοι μαζί εναντίον της οργανωμένης Αντίστασης του ελληνικού λαού. Άλλωστε αυτό δεν το κρύβει τουλάχιστον ο Παπαθανασόπουλος στην απολογία του στο Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων, υποστηρίζοντας φαιδρά ότι παραπλανούσε τους Γερμανούς ενώ ενεργούσε υπό το Συμμαχικό Στρατηγείο, το οποίο ήθελε να αναγνωρίζει στο πρόσωπο του αμφιλεγόμενου Στοτ.
Πιο ενδιαφέρουσα είναι μια έκθεση του με τίτλο «Δια τας ενεργείας μας εν Ευβοία εναντίον του Κομμουνισμού» με ημερομηνία 2 Ιουνίου 1944 που συνυπογράφεται από το Διοικητή του γερμανικού μηχανοκίνητου τάγματος Westphal, αποσπάσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 170 της εφημερίδας «Ελευθερία». Σε αυτή ο Παπαθανασόπουλος αναφέρει καθαρά ότι ζήτησε τη βοήθεια των Γερμανών μέσω του Βουλπιώτη για την εκστρατεία του στην Εύβοια και ανέλαβε δράση μετά την υπόσχεση τους για παροχή όπλων.4
Σαφές είναι και ένα κείμενο προς τους Λιάκο-Παπαθανασόπουλο με οδηγίες για τη δράση τους στην Εύβοια. Γίνεται σαφές ότι ο οπλισμός θα σταλεί από την Αθήνα, στην οποία θα πρέπει να αναφέρονται οι Λιάκος-Παπαθανασόπουλος κάθε 48ωρο με δελτία πληροφοριών. Επίσης σαφής είναι η στάση απέναντι στα στρατεύματα Κατοχής, αφού απαγορεύεται επί ποινή θανάτου κάθε ενέργεια στρεφόμενη εναντίον τους.
Η αρχική ιδέα ήταν η στρατολόγηση πολιτοφυλάκων από την γύρω περιοχή, Χαλκίδα και περίχωρα από Ψαχνά έως Βάθεια λόγω οικονομικής αδυναμίας στρατολόγησης Αθηναίων. Μέχρι όμως να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, θα χρειαστεί δύο φορές να σταλεί δύναμη από Αθήνα.. Οι πολιτοφύλακες αυτοί θα εμφανίζονταν ως Ελληνικός Στρατός με ανάλογο ειδικό σήμα. Αποστολή τους η εκκαθάριση της νήσου από τα αναρχικά στοιχεία και η επαναφορά των νομίμων, δηλαδή των κατοχικών ή στην καλύτερη περίπτωση των μεταξικών, Κοινοτικών και Δημοτικών Αρχών. Παράλληλα ο Λιάκος, ενώ θα εμφανίζεται ως εκπρόσωπος της κυβέρνησης, θα προχωρά στην τοποθέτηση πολιτικών εκπροσώπων του ΕΔΕΣ Αθηνών για την Βόρεια, την Κεντρική και τη Νότια Εύβοια καθώς και τριμελών ή πενταμελών επιτροπών σε κάθε πόλη ή χωριό, την εγγραφή μελών και τη στρατολόγηση πολιτοφυλάκων. Τέλος, ο Λιάκος έπρεπε να οργανώσει υπηρεσία για την τροφοδοσία και τη μισθοδοσία των πολιτοφυλάκων.
Εκστρατεία στην Εύβοια
Ο στρατηγός Δ. Λιάκος κατέφθασε ως νέος νομάρχης Ευβοίας, διορισμένος από την κυβέρνηση Ράλλη μαζί με απόσπασμα από 70 περίπου χωροφύλακες, από την Αθήνα. Μαζί του κατέφθασε και ο Α. Οικονομίδης, ως σύμβουλος και διερμηνέας. Τον Ιανουάριο του 1944 ο Λιάκος συγκρότησε «Εθνική Πολιτοφυλακή» με λόχους στα Ψαχνά, στην Αρτάκη, στο Δοκό και στο Βασιλικό.5
Στις 9 Ιανουαρίου, ο Παπαθανασόπουλος, που βρίσκεται ακόμη στην Αθήνα, στέλνει μια ενθαρρυντική επιστολή στον Οικονομίδη:
«Αγαπητέ Αλέκο, […] Επισπεύσατε την συγκρότησιν των τμημάτων για το κτύπημα των αναρχικών ανταρτικών ομάδων και επισπεύσατε επίσης την συλλογήν χρημάτων δια την τροφοδοσίαν των τμημάτων μας. […]‘Όλοι οι γνωστοί φίλοι σας εύχονται επιτυχίαν. Ελπίζω να έλθω και εγώ μέχρι τέλους της εβδομάδος ως Λειβαδίτης. Να τηρηθή απολύτως μυστικόν. […] Μη λησμονείτε ότι πρέπει να μου στέλλετε δελτία κάθε δύο ημέρες, τα ζητούν οπωσδήποτε οι άλλοι .
Με αγάπην, Μπάμπης.»
Για την συντήρηση των Σωμάτων αυτών ο Λιάκος επιτάσσει τρόφιμα από την επιτροπή συσσιτίων, την ένωση συνεταιρισμών, την Αγροτική Τράπεζα και φορολογεί τα πάντα, από τρόφιμα έως εισιτήρια. Επίσης διενεργείται και η πρώτη τοπική επιστράτευση της κλάσης του ‘32 και δημιουργούνται λόχοι στη Χαλκίδα.
ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΕΥΒΟΙΑΣ
Αριθμ. 1409
Χαλκίς 21 Φεβρουαρίου 1944
ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΔΙΑΤΑΓΗ
Προκειμένου να ενεργηθή επίταξις διαφόρων ειδών δια τας ανάγκας των Ταγμάτων Ασφαλείας η Αστυνομική Αρχή εντέλλεται όπως ενισχύει την Επιτροπήν εις τας εν γένει ενεργείας της. Το Αστυνομικόν Τμήμα Χαλκίδος να διαταξη τον Διοικητήν της Αγορανομίας όπως εις τας προσκλήσεις του Προέδρου της Επιτροπής Ταγματάρχην Γαλάνην Δημήτριον προσέρχεται εις ενίσχυσιν. Η δια της υπ' αριθμ. 1326 έ.έ. Διαταγής μου επιτροπή επιτάξεως να προβή εις την επίταξιν ειδών εστιάσεως εν γένει.
Ο Νομάρχης Δημ. Λιάκος
Παραλήπται
Ταγματάρχην Γαλάνην Δημήτριον - Αστυνομικόν Τμήμα Χαλκίδος - Αγορανομία Χαλκίδος - Επιμελητεία Τμημάτων Ασφαλείας
Οι επιδρομές στην Εύβοια
Με τη δύναμη που συγκέντρωσε ο Λιάκος στη Χαλκίδα. άρχισε τις επιδρομές στην υπόλοιπη Εύβοια με σκοπό τη διάλυση των εαμικών οργανώσεων και του αντάρτικου και την εγκατάσταση σταθμών σε σημαντικά κέντρα όπως σε Βάθεια, Ερέτρια, Αλιβέρι και Κύμη. Με αναφορές του προς το Υπουργείο Εσωτερικών, ο Λιάκος δηλώνει ότι έχει εκκαθαρίσει την ευρύτερη περιοχή της Χαλκίδας μέσα στον Ιανουάριο αλλά ζητά την ίδρυση έκτακτου Στρατοδικείου καθώς πολλοί συλληφθέντες απολύονται, πράγμα που αντίκειται «προς την εθνικήν συνείδησιν του λαού».
Στις αρχές Φεβρουαρίου οι νεοσχηματισμένοι λόχοι των Ταγμάτων στη Χαλκίδα τίθενται στη διάθεση των Γερμανών στις εκκαθαριστικές τους επιχειρήσεις στην Κεντρική Εύβοια. Με τις δυνάμεις που εγκαθίστανται στις φρουρές, οι Γερμανοί ελέγχουν τον άξονα Χαλκίδας-Κύμης και την περιοχή των Ψαχνών.
Στις 25 Φεβρουαρίου ο Λιάκος διενεργεί στρατολογία σε 5 κλάσεις μέρους του τέως Δήμου Μεσαπίων. Τυχόν ανυπότακτοι θεωρούνται μέλη ανατρεπτικών ομάδων και υποψήφιοι προς εκτόπιση μαζί με τις οικογένειες τους. Παρ’ όλα αυτά, η επιστράτευση παρουσιάζει προβλήματα. Από την Αρτάκη μέχρι τα μέσα Μαρτίου παρουσιάζονται μονάχα 3 από τους 44 κληθέντες.
Μπροστά σε αυτή την κατάσταση και μετά από αίτηση του Δημήτρη Λιάκου, η κυβέρνηση Ράλλη στέλνει για ενίσχυση το 2ο Τάγμα Ευζώνων Αθηνών αλλά και οι Γερμανοί στέλνουν ένα λόχο και θέτουν όλες τις δυνάμεις υπό τις διαταγές του λοχαγού Μπάγιερ. Δύο μέρες πριν είχε φτάσει στην Εύβοια και ο Παπαθανασόπουλος «αυτοβούλως» καθώς λέει.6
Τα σώματα αυτά, μαζί με τα ήδη υπάρχοντα, χωρίζονται σε δύο φάλαγγες, η μία για τη Βόρεια Εύβοια υπό τη διοίκηση Λιάκου – Παπαθανασόπουλου και η άλλη για την Κεντρική και Νότια Εύβοια υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη Χρήστου Γερακίνη . Με μια σειρά επιδρομών ''χτένισμα'' της Εύβοιας, τα σώματα αυτά προκαλούν μεγάλες δυσκολίες στο όχι πολύ ισχυρό αντάρτικο της περιοχής, ενώ επιστρατεύονται και ντόπιοι, ειδικά σε Αγία Άννα, Ερέτρια και Βάθεια (Αμάρυνθο). Οι τελευταίοι, αρχίζουν να εξοπλίζονται από τις 25 Ιανουαρίου και αργότερα συγκροτούν τον 6ο λόχο του 2ου ανεξάρτητου Τάγματος Ευζώνων και συμμετέχουν στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας των Λιάκου-Παπαθανασόπουλου προς τη βόρεια Εύβοια, η νομαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ αποφάσισε να αντιδράσει και να οργανώσει επίθεση στο Ξηροχώρι (Ιστιαία). Η επίθεση εκδηλώθηκε την 1η Απριλίου 1944 αλλά απέτυχε καθώς δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν την άφιξη γερμανικής δύναμης από την κοντινή οχυρή θέση Γούβες. Στη μάχη σκοτώθηκε ο Λιάκος από Ιταλό αυτόμολο, ενώ ως αντίποινα ο λοχαγός Μπουρλίδης εκτέλεσε επι τόπου με το περίστροφό του 18 ντόπιους νέους. Τρεις μέρες αργότερα, στις 4 του μηνός έγινε η μάχη στο Θεολόγο, απ’ όπου σώζεται και το περίφημο τηλεγράφημα του συνταγματάρχη Χρήστου Γερακίνη:
«απώλειαι εκ των ημετέρων εις Γερμανός τραυματίας».
Μετά το θάνατο του Λιάκου, τον Απρίλιο του 1944 σταμάτησε η πρώτη εκστρατεία προς την ύπαιθρο της Εύβοιας και οι μονάδες επανήλθαν στις θέσεις τους. Εν τω μεταξύ, στην Αθήνα ο Παπαγεωργίου υπέβαλε την παραίτηση του, όπως και του Παπαθανασόπουλου από τη διοίκηση του ΕΔΕΣ Αθηνών, σε μια εσωτερική κρίση, που ενέπλεξε την κυβέρνηση Ράλλη και τον πολιτικό κόσμο της Αθήνας.7
Ο Παπαθανασόπουλος, που είχε επιστρέψει στην Αθήνα, προήχθη σε υποστράτηγο και διοικητή της τότε συσταθείσας Ανωτέρας Στρατιωτικής Διοικήσεως των Ταγμάτων Ασφαλείας Ευβοίας, από τον Ιωάννη Ράλλη, «με πάσαν εξουσίαν επί της νήσου προς εκπλήρωσιν της αποστολής του»,
Στις 2 Απριλίου 1944, σε προκήρυξη του προς τους κατοίκους της Ιστιαίας, αναφέρει:
''Το Κράτος είναι αποφασισμένον να επιβάλη οπωσδήποτε και δι’ οιουδήποτε μέσου την θέλησιν του και την τάξιν εις ολόκληρον την Εύβοιαν.''
Στις 19 Απριλίου έστειλε μια επιστολή στον Α. Οικονομίδη που είχε μείνει στη Χαλκίδα και προαλειφόταν για νομάρχης:
«Αγαπητέ Αλέκο,
Χριστός Ανέστη. Εύχομαι εις όλους ευτυχέστερες ημέρες. […] Όπως έγραφα χθες στον Χρήστο, ιδρύονται εν Ευβοία 3 Τάγματα εις τα οποία εξιωματικοί και οπλίται εξομοιούνται ως προς τας αποδοχάς με τα Τάγματα Ευζώνων. […] Εγώ διωρίσθην Ανώτατος Στρατιωτικός Διοικητής Ευβοίας με δικτατορικά δικαιώματα […] Τώρα εκτός αυτών που μου ετοιμάζει η Κυβέρνησις, μου ετοιμάζουν και οι Γερμανοί τον οπλισμόν που εζήτησα και αν είνε έτοιμος προς αποστολήν θα έλθω αμέσως γιατί κουράσθηκα εδώ με τα τρεχάματα.
Παρέλειψα να σου γράψω ότι η Κυβέρνησις μου ανεγνώρισε τον βαθμό του Υποστρατήγου και τώρα πλέον είμαι γνήσιος Στρατηγός. [….]
Σε φιλώ, με αγάπη, Μπάμπης »8
Στις 30 Απριλίου 1944, σε εγκύκλιό του προς όλες τις αρχές της Εύβοιας, αναφέρει:
«Την 6ην ώραν έφθασαν επ' αυτοκινήτου εις Ιστιαίαν τμήμα 40 ανδρών της γερμανικής φρουράς του παρά το χωρίον Γούβες οχυρού. Οι αξιωματικοί του οχυρού αντιληφθέντες την μάχην έσπευσαν αμέσως εις ενίσχυσίν μου. Η συγκίνησίς μου ήτο απερίγραπτος διά την προθυμίαν των Γερμανών συναδέλφων οίτινες έσπευσαν μετά πραγματικής ταχύτητας προς ενίσχυσίν μου.
Ετυφέκισα εις Ιστιαίαν 22 εξ ων 8 αντάρτας. Επίσης ετυφέκισα εις Γούβες 18 και εις Χαλκίδα 24. Απέστειλα εις τας φυλακάς Αθηνών και Χαϊδαρίου 350 άνδρας και 20 γυναίκας. Ενέκλεισα εις τας φυλακάς Χαλκίδος 430 άνδρας και 135 γυναίκας. Την 12ην Απριλίου επέστρεψα εις Χαλκίδα κατά διαταγήν της Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως.
Ο Ανωτ. Στρατ. Διοικητής Εύβοιας
Χ. Παπαθανασόπουλος Υποστράτηγος»9
Η δεύτερη περίοδος
Το Μάιο του 1944 συγκροτήθηκαν το 1ο και το 2ο Ανεξάρτητο Τάγμα Ευζώνων ενώ υπήρχε και το 3ο Τάγμα στη γερμανική βάση στις Γούβες. Ιδρύθηκε επίσης το 1ο Τάγμα Ευζώνων με τους Γ. Τσιρίνη ταγματάρχη, Ν. Αναστασίου, ταγματάρχη , Στ. Καλιγά λοχαγό. Συστάθηκαν τέσσερις λόχοι με διοικητές αντίστοιχα στον 1ο λόχο Χαλκίδας το λοχαγό Χ . Μπιλάλη, του 2ου λόχου Ψαχνών το λοχαγό Χ. Λέρτα, του 3ου λόχου Ψαχνών το λοχαγό Διαμαντή και του 4ου λόχου Βασιλικού το λοχαγό Μπουρλίδη. Τη Στρατιωτική Διοίκηση Ψαχνών αποτελούσαν οι ταγματάρχες Κ. Λασκαρίδης και Στ. Κουτσάγιας. Το 2ο τάγμα είχε για διοικητή τον ταγματάρχη Α. Οικονόμου και υποδιοικητή τον ταγματάρχη Κ. Πηλιχό και αποτελούνταν από τον 5ο λόχο Χαλκίδος με διοικητή τον ταγματάρχη Α. Ορφανάκο, τον 6ο λόχο Αμαρύνθου με διοικητή τον Παλαιοδημόπουλο, τον 7ο λόχο Αλιβερίου με διοικητή το λοχαγό Γ. Αργύρη. Τέλος το 3ο τάγμα με διοικητή τον ταγματάρχη Λινάρδο και τον 8ο λόχο Γουβών με διοικητή το λοχαγό Δ. Δημητρόπουλο.
Την 1η Μαΐου, ο Παπαθανασόπουλος, με δύο προκηρύξεις, διενέργησε τόσο στρατολόγηση με βάση το στρατολογικό νόμο, όσο και πρόσκληση για εθελοντική κατάταξη: Κάλεσε τους στρατεύσιμους της κλάσης 1940 που διέμεναν στο Δήμο Χαλκιδέων να παρουσιαστούν από 2 έως 4 Μαΐου για τη συγκρότηση Ανεξάρτητου Τάγματος Ευζώνων. Όσοι δεν παρουσιάζονταν, θεωρούνταν όχι απλώς ανυπότακτοι, αλλά «ως ανήκοντες εις ανατρεπτικάς οργανώσεις» και ως τέτοιοι θα «διωχθώσιν αυτοί τε και τα μέλη των οικογενειών των». Επίσης προσκάλεσε εθελοντές για ετήσια στρατιωτική υποχρέωση ως υπαξιωματικούς ή στρατιώτες με δέλεαρ μισθό «λίαν ικανοποιητικό» «ανάλογα με την διακύμανσιν του τιμαρίθμου της ζωής», δωρεάν οικογενειακή ιατρική εξέταση, μηνιαία άδεια μετ’ αποδοχών και μετά το τέλος των υποχρεώσεων τους κατάληψη κατά προτίμηση κενών δημοσίων θέσεων «άνευ διαγωνισμού». Την επομένη πάντως, ο ταγματάρχης Όμπερμάιερ εκ μέρους της Φελντ Κομμαντατούρ έσπευσε να διευκρινίσει ότι εργάτες και υπάλληλοι απαραίτητοι σε εργοστάσια Γερμανικών συμφερόντων θα επιστρατεύονταν μόνον κατόπιν άδειάς της. Ο Παπαθανασόπουλος, μετά απ’ αυτό, ζήτησε να εφοδιάζονται με σημείωμα ώστε να απαλλάσσονται.
Στις 4 Μαϊου 1944 στέλνει στη Νομαρχία της Εύβοιας διαταγή με την οποία ζητά την είσπραξη φόρων επί προϊόντων προς όφελος των Ταγμάτων:
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΑΝΩΤΕΡΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΕΥΒΟΙΑΣ
Χαλκίς τη 4 Μαΐου 1944
Προς Την Νομαρχίαν Ευβοίας
Εν συνεχεία προς την υπ' αριθμ. 1410 έ.έ. διαταγήν της Νομαρχίας Ευβοίας προς τον κ. Δήμαρχον Χαλκιδέων, έχομεν την τιμήν να παρακαλέσωμεν όπως διατάξητε την καθ' υμάς υπηρεσίαν ίνα εισπράττη υπέρ των Ταγμάτων Ασφαλείας τα εξής ποσά κατά την έκδοσιν αδειών εξαγωγής ανεξαρτήτως του εισπραττομένου υπό της φοροτεχνικής υπηρεσίας του Δήμου ποσοστού επί του φόρου εγχωρίων προϊόντων.
1) Επί του Ελαίου ΔΡΧ. 20.000 κατ' οκάν
2) Επί του μέλιτος 10.000
3) Επί του σίτου 5.000
4) Επί του Αραβοσίτου 4.000
5) Επί των Γεωμήλων 5.000
6) Επί των Φασολιών 6.000
7) Επί των Ρεβιθίων 6.000
8 ) Επί του Τυριού 15.000
9) Επί του Κεφαλοτυρίου 20.000
10) Επί του Βουτύρου 30.000
11) Επί των Αλιπάστων 8.000
12) Επί του Ντοματοπελτέ 20.000
13) Επί των Σύκων 5.000
14) Επί των Καρυδιών 8.000
15) Επί των Αμυγδάλων 10.000
16) Επί των Λαχανικών 2.000
17) Επί των Κρομμύων 2.000
18) Επί των Ξυλανθράκων 3.000
19) Επί του Πυρήνα 3.000
20) Επί του Οίνου 10.000
21) Επί των Ελαιών 5.000
22) Επί του Ούζου και σούμας 20.000
23) Επί των Τουρσιών 3.000
24) Επί των Ιχθύων 3.000
25) Επί του Κρέατος 15.000
26) Επί του Τερεβινθελαίου 5.000
27) Επί των Πανικών 40.000
28) Επί των μικρών ζώων 10.000
29) Επί των Μεγάλων ζώων 20.000
Την είσπραξιν των ποσών τούτων δέον να αναθέσητε εις ειδικόν κατά την κρίσιν σας υπάλληλον, όστις θα είναι υπεύθυνος δια την ακρίβειαν της εισπράξεως και δια την ανά πενθήμερον το πολύ καταθεσιν των εισπραττομένων ποσών εις την διαχείρισιν χρηματικού των τμημάτων Ασφαλείας. Εις τον υπάλληλον τούτον ή και εις άλλους υπαλλήλους ασχολούμενους περί την είσπραξιν δύνασθε να χορηγείτε ποσοστά μέχρις 1% άτινα θα κατανέμωνται εις τους δικαιούχους δι' υμετέρας αποφάσεως.
Ο Ανώτερος Στρατιωτικός Διοικητής Ευβοίας
Υπογραφή
Χ. Παπαθανασόπουλος, Υποστράτηγος
Στις 4 Μαϊου ο Νομάρχης Ευβοίας προβαίνει σε κατάσχεση χρημάτων της Αγροτικής:
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΕΥΒΟΙΑΣ
Αριθ. Πρωτ. 5301
Εν Χαλκίδι τη 4η Μαΐου 1944
Ό ΝΟΜΑΡΧΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ
Έχοντες υπ' όψει τας υφισταμένας ανυπέρβλητους ανάγκας δια την διατροφήν του ενταύθα Τμήματος του Τάγματος Ευζώνων προβαίνομεν εις κατάσχεσιν πεντήκοντα εκατομμυρίων δραχμών του ενταύθα Υποκαταστήματος της Αγροτικής Τραπέζης επί επιστροφή.
Η παρούσα κοινοποιηθήτω εις το Υποκατάστημα Αγροτικής Τραπέζης ενταύθα.
Ο Νομάρχης Αλ. Οικονομίδης
Στις 5 Μαϊου 1944 με άλλη διαταγή προς τη Νομαρχία ζητά να εκδοθεί απόφαση για επιβολή φόρου στα εισητίρια των ταξί και λεωφορείων, καθ'ως και στις φορτωτικές:
ΑΝΩΤΕΡΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΕΥΒΟΙΑΣ
Αριθμ. Πρωτοκολ. 18
Εν Χαλκίδι τη 5 Μαΐου 1944
ΠΡΟΣ
Την Νομαρχίαν Εύβοιας
ΕΝΤΑΥΘΑ
Έχομεν την τιμήν να παρακαλέσωμεν υμάς όπως προσέλθητε εις την έκδοσιν σχετικής αποφάσεως δια την επιβολήν φόρου υπέρ των Ταγμάτων Ασφαλείας επί της δια των Πρακτορείων των Αυτοκινήτων της πόλεως Χαλκίδος ενεργούμενης μεταφοράς προσώπων και εμπορευμάτων καθορίζοντες τούτον κατά τα εξής ποσοστά:
1) 5% επί των εισιτηρίων των μετακινουμένων επιβατών δια ταξί.
2) 4% επί των τοιούτων δια λεωφορείων.
3) 2% επί των εκδιδομένων φορτωτικών και δι' αμφοτέρας τας κατηγορίας αυτοκινήτων.
Προς τούτοις γνωρίζομεν υμίν ότι δύνασθε να διορίσητε έμπιστον και κατάλληλον πρόσωπον υπεύθυνον δια την είσπραξιν των εν λόγω ποσών και δια την εν γένει παρακολούθησιν και όργάνωσιν της λειτουργίας των πρακτορείων, της αμοιβής τούτων δυναμένης να καθορισθή εις ποσοστόν 1% επί των ενεργούμενων εισπράξεων του επιβληθησομένου φόρου υπέρ των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Ο ΑΝΩΤΕΡΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ
Υπογραφή
Για τις ανάγκες των Ταγμάτων ανάλογη διαταγή λαμβάνει και ο πρόεδρος της Κοινότητας Ιστιαίας από τον ταγματάρχη Λινάρδη:
Αριθμ. Πρωτοκόλ. Δ.Υ.
Προς Τον Κύριον Πρόεδρον Κοινότητος Ιστιαίας
Εις Ιστιαίαν
Την 14ην τρέχοντος ημέραν Παρασκευήν εντέλλομεν υμάς όπως συγκεντρώσητε και αποστείλητε εις Γούβες τά κάτωθι τρόφιμα δια τας ανάγκας του εδώ Τάγματος, ήτοι:
1) 200 οκάδες σιτάρι.
2) 10 αρνιά γερά.
3) 10 οκάδες Τυρί.
4) 25 οκάδες ελιές.
5) 20 οκάδες Λάδι.
6) 300 αυγά.
7) 200 οκάδες κρασί.
8 ) 50 οκάδες Ρεβίθια.
9) 300 Μαρούλια.
10) 15 Πορτοκάλια ή Μήλα.
11) 10 πήχεις Κάμποτ.
12) Χίλια (1.000) Κρομμυδάκια.
13) 10 οκάδες Μέλι.
14) 100 οκάδες Κρεμμύδια ξερά.
15) 50 οκάδες Αλάτι.
Οφείλετε δε ανά διήμερσν ή τριήμερον να επικοινωνήτε μεθ' ημών ίνα λαμβάνετε τας Διαταγάς μου.
Γούβες 10-4-1944
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Βορείου Ευβοίας
Υπογραφή
Γ. Λινάρδης Ταγματάρχης
Στις 28 Μαΐου διενεργήθηκε νέα ευρύτερη στρατολόγηση στις κλάσεις από 1935 έως 1939 σε μια σειρά κοινότητες για την επάνδρωση του 2ου Ανεξάρτητου Τάγματος Ευζώνων Ευβοίας. Μέσα στο Μάϊο συντελέστηκε η επάνδρωση και η εκπαίδευση των Ταγμάτων και από τις 3 Ιουνίου άρχισε η νέα αιματηρή εξόρμησή τους στην ύπαιθρο της Εύβοιας7 που δεν θα τερματιστεί παρά με την επεισοδιακή παράδοση τους στην Απελευθέρωση. Προς κατάταξη κλήθηκαν οι κλάσεις 1935 και 1936 του Δήμου Χαλκιδέων για το 2ο Ανεξάρτητο Τάγμα στις 9 Σεπτεμβρίου 1944.
Αριθμ. ΑΠ. 11
Πλατάνα 6-6-44, 'Ώρα 10.30'.
Προς
Τον Διοικητήν Τμήματος Τριάδος
Λοχαγόν Καρδουλάκην
ΤΡΙΑΔΑ
Άμα λήψει παρούσης αποστείλατε συνοδεία τους συλληφθέντας υπευθύνους και εφεδρικούς ΕΛΑΣ εις Ψαχνά μεθ' ο επιστρέψη η συνοδεία εντός της σήμερον εις Τριάδα.
Οι συνοδοί θα ώσιν εκ των παρ' υμίν ανδρών της Χωροφυλακής ενισχυομένων δια στρατιωτικών τινών επικεφαλής δε ο Υπενωμοτάρχης. Δι' ένα έκαστον των αποσταλησομένων υπευθύνων εις τας παρατηρήσεις να αναγράφηται η αιτία δι' ης επιβαρύνονται περιληπτικώς. Ομοίως εις Ψαχνά ν' αποσταλώσι είδη τροφίμων και παν άλλο είδος κινητής περιουσίας των υπευθύνων συντάσσοντες, κατάστασιν εις διπλούν και αναγράφοντες εν λεπτομέρεια το είδος και την ποσότητα εξ ενός εκάστου. Εκ των τροφίμων των κατεχομένων θα κρατηθή ποσότης τις δια την συμπλήρωσιν του συσσιτίου των ανδρών. Εφιστάται η προσοχή σας επί του ζητήματος τούτου ίνα γίνη καλή χρήσις προς όφελος των ανδρών του τμήματος σας.
ΤΣΙΡΙΝΗΣ
ΑΝΩΤ. ΣΤΡΑΤ. ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΕΥΒΟΙΑΣ Δ/ΣΙΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΙΑΣ
Αριθ. Πρωτ. 292
Στρατ. Διοίκησιν Βορείου Ευβοίας
εις Γούβες
Συγκροτώ επιτροπήν εκ των
1) Ταγματ. Λινάρδου
2) Γαγαλή Γεωργ.
3) Τζούχα Νικολ.
Υπό την άμεσον εποπτείαν του Κου Έπαρχου Ιστιαίας.
Σκοπός της Επιτροπής ταύτης θα είναι ή διαθεσις των κατασχομένων περιουσιών (τροφίμων, ειδών ιματισμού κλπ.) των ανταρτών, υπευθύνων και εν γένει των αναμεμειγμένων εις τας εγκληματικάς οργανώσεις Ε.Α.Μ., Ε.Λ.Α.Σ., Ε.Π.Ο.Ν.
Παν κατασχόμενον ως άνω είδος θα καταγράφεται λεπτομερώς και θα παραδίδεται εις την ανωτέρω επιτροπήν, συντασσομένου κανονικού πρωτοκόλλου, αντί-γραφον του οποίου θα υποβάλλεται και ημίν.
Η διαθεσις των κατασχομένων τροφίμων θα γίνεται δια τον 8ον Λόχον, δια τους Αξιωματικούς, δια τους απόρους κατοίκους Γουβών και ιδία των οικογενειών των απόρων στρατιωτών μας και δια τους εξ άλλων χωρίων καταφυγόντας εις Γούβες καταδιωκομένους υπό των ληστοσυμμοριτών.
Η διαθεσις των ειδών ιματισμού θα γίνεται αποκλειστικώς εις τους τελευταίους, οίτινες κατεστράφησαν υπό των ληστοσυμμοριτών.
Δι' εκάστην διαθεσιν τροφίμων ή άλλων ειδών θα συντάσσεται υπό της Επιτροπής κατάστασις υποβαλλομένη ημίν.
Η Επιτροπή θα τηρή βιβλία εισαγωγών και διανομών.
Χαλκίς τη 11 Ιουλίου 1944
Ο Ανωτ. Στρατ. Διοικητής Ευβοίας
Χ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Παραλήπται:
Τάγμα Πεζ. Λινάρδος Γαγαλής Γεωργ.
Τάγμ. Τζούχας Νικολ.-Κον Έπαρχον Ιστιαίας
Κοινοποίησις Δ/σιν Επιμελητείας
Παρεβλήθη Ε.Α
Δια την ακρίβειαν Η Δ/σις Επιμελητείας
Η δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Εύβοια ήταν λοιπόν αποτέλεσμα πολιτικής απόφασης και πεδίο συνεύρεσης της κατοχικής κυβέρνησης και τουλάχιστον του ΕΔΕΣ Αθηνών με την ενθάρρυνση και βοήθεια του στρατού Κατοχής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αν και δεν επιτεύχθηκε ο στόχος της διάλυσης του αντάρτικου και των αντιστασιακών οργανώσεων, κατορθώθηκε εντέλει η δημιουργία μιας εντόπιας ένοπλης δύναμης, που ο ΕΛΑΣ την υπολόγιζε το Σεπτέμβριο του 1944 σε 2.000 άνδρες τραυματίζοντας βαθιά την τοπική κοινωνία. Οι εκατοντάδες καταγγελίες και μηνύσεις για κάθε είδους έγκλημα που κατέκλυσαν μεταπολεμικά το τοπικό Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων το μαρτυρούν. Η αθώωση σε συντριπτικό ποσοστό των κατηγορουμένων για αυτά υπήρξε το σκηνικό της επόμενης τραγικής περιόδου.
Ο ΕΛΑΣ στην Εύβοια
Οι πρώτοι αντάρτες του ΕΛΑΣ εμφανίζονται στην Εύβοια, στα μέσα Ιουνίου 1943, όταν με εντολή του Γ. Στρατηγείου διαπεραιώνεται στη Β. Εύβοια, στο χωριό Αγιόκαμπος, μικρό ένοπλο τμήμα ανταρτών με επικεφαλής τον Ευβοέα μόνιμο ανθ/γό Πεζικού Ευάγγελο Χείλαρη (Εύριπος) και τους Γιώργο Δουατζή (Όθρυς) ως πολιτικό και Γιάννη Καψάλη (Βουρλιάς) ως καπετάνιο.
Νωρίτερα, εκτός από τους ντόπιους μεμονομένους αντάρτες στις 10 Ιουνίου1943 είχε περάσει στην Εύβοια από το Υπαρχηγείο Πελασγίας εξαμελής ομάδα με επικεφαλής τον Χρίστο Γεωργακόπουλο (Μωριάς), καθώς και άλλη ομάδα από τους Μελά και Όλμο. Στο χωριό Καστανιώτισα της Β. Εύβοιας, ο Εύριπος ανταμώνει με την ομάδα του Μωριά που εντάσσεται στο τμήμα του, ενώ η ομάδα του Μελά-Όλμου επιστρέφει στην Στερεά. Έτσι συγκροτείται το Αρχηγείο Ανταρτών Εύβοιας με δύναμη 29 άνδρες, μαζί με τους ντόπιους αντάρτες. Ο οπλισμός του αρχηγείου την περίοδο αυτή αποτελείται από 2 ιταλικά οπλοπολυβόλα, 2 ατομικά σκουριασμένα αυτόματα, και από ιταλικά και ελληνικά ατομικά όπλα (γκράδες) με ελάχιστα πυρομαχικά. Το αρχηγείο αυτό χτυπάει τους Ιταλούς στις 23 Ιουλίου 1943 στο χωριό Αμέλαντες και στις 23 Αυγούστου 1943 στην Κακή Σκάλα, κοντά στο Αλιβέρι, προξενώντας σ’ αυτούς απώλειες σε νεκρούς, αιχμαλώτους και τραυματίες και κυριεύοντας όπλα.
Αφού το πρώτο αντάρτικο της Εύβοιας πέρασε κρίσιμες δυσκολίες – παραλίγο να εξοντωθεί στο χωριό Μύστρο – κατορθώνει να πάρει απάνω του με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και τον αφοπλισμό των Ιταλών του νησιού. Η αρχή γίνεται με τη μάχη της Στενής, όπου κινητοποιήθηκαν και οι εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις και παίρνουν μέρος εθελοντικά και πολλοί κάτοικοι του χωριού. Ακολουθούν και άλλα οργανωμένα χτυπήματα των ανταρτών με την υποστήριξη λαού και οργανώσεων, που πετυχαίνουν να αφοπλίσουν όλες σχεδόν τις ιταλικές φρουρές εκτός από εκείνες στο χωριό Γούβες και Άγιος, όπου είχαν εγκατασταθεί από πριν και Γερμανοί.
Τόσος είναι ο ενθουσιασμός, ύστερα από τον αφοπλισμό που ενθουσιώδεις εφεδροελασίτες επιχειρούν να καταλάβουν το οχυρό του Αγίου (Δερβένι – Καμαρίτσα), αλλά η προσπάθεια αυτή αναχαιτίζεται από τους βομβαρδισμούς της γερμανικής αεροπορίας, απ’ τους οποίους σκοτώνονται 7 πατριώτες στα χωριά Σπαθάρι και Αγία Άννα.
Ο αφοπλισμός των Ιταλών πάντως αποτελεί σταθμό στην πορεία του απελευθερωτικού αντάρτικου κινήματος στην Εύβοια. Το αντιστασιακό πνεύμα φουντώνει και εκφράζεται με την αθρόα προσέλκυση εθελοντών στον ΕΛΑΣ απ’ όλη την Εύβοια καθώς και από την Αθήνα και άλλα μέρη.
Πάνω από 2.500 εθελοντές προσήλθαν τότε για να καταταγούν στον ΕΛΑΣ. Ανάμεσά τους και πολλοί έφεδροι αξιωματικοί.
Οι Γερμανοί κατακτητές που αντικαθιστούν τις ιταλικές φρουρές προσπαθούν να εξοντώσουν τους νέους αντάρτικους σχηματισμούς της Εύβοιας, που ιδρύθηκαν μετά τον αφοπλισμό. Αλλά οι αντάρτες, πότε δίνοντας μάχες και πότε ακολουθώντας ευέλικτη τακτική, κατορθώνουν να αποσυγκεντρωθούν και να ανακατανεμηθούν σ’ όλο το νησί.
Ύστερα από την αποτυχία αυτή των Γερμανών προς τα τέλη Σεπτεμβρίου 1943 συγκροτείται και οργανώνεται η νέα διοίκηση του 7ου Συντάγματος με στρατιωτικό διοικητή τον Δημ. Κασάνδρα (Ξενοφώντα) με πολιτικό τον Όθρυ και καπετάνιο τον Βουρλιά. Μαζί με το στρατιωτικό διοικητή είχαν φτάσει και οι μόνιμοι αξιωματικοί Παντελής Τσίχλας (Χατζηχρήστος) λοχαγός, Αλέξανδρος Μικράκης ανθ/γός και ο εύελπις Νικ. Τσοχαντάρης.
Επειδή δεν υπάρχουν δυνατότητες να κρατηθούν όλοι οι εθελοντές, αποφασίζεται να συγκροτηθούν τρία τάγματα με συνολική δύναμη 800 ανδρών, που δρουν σε όλες τις περιοχές της Εύβοιας. Αρχίζει η εντατική στρατιωτική εκπαίδευση εν όψει εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, που προετοιμάζουν οι Γερμανοί.
Στο έργο της εντατικής οργάνωσης και εκπαίδευσης του αντάρτικου της Εύβοιας, μετέχει και ο μόνιμος λοχαγός, γνωστός αντιφασίστας προοδευτικός αξιωματικός Γιάννης Παλάσκας που στέλνεται εκεί από την ΚΕ του ΕΛΑΣ για να αναλάβει στην αρχή διοικητής του 3ου Τάγματος της Νοτιοκεντρικής Εύβοιας και ύστερα προσωρινός διοικητής του 7ου Συντάγματος σε αντικατάσταση του συνταγματάρχη Κασάνδρα που μετατέθηκε στο Μωριά και αναλαμβάνει εκεί τη διοίκηση μεγάλης μονάδας του ΕΛΑΣ.
Στις 2 Δεκεμβρίου 1943 φτάνει στην Εύβοια με εντολή της ΚΕ του ΕΛΑΣ από το 34ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Αττικοβοιωτίας, ο μόνιμος Ταγματάρχης Πεζικού Γιάννης Σταματάκης, ο θρυλικός πολέμαρχος καπετάν Λακιώτης, ο ήρωας και ηγέτης της μάχης των Δερβινοχωρίων και της Κάζας που αναλαμβάνει οριστικά και ως το τέλος τη Διοίκηση του 7ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Ευβοίας.
Στο μεταξύ, οι Γερμανοί έχουν ολοκληρώσει την εγκατάσταση ισχυρών μόνιμων φρουρών σε όλα τα καίρια σημεία του νησιού (Χαλκίδα, Δερβένι, Άγιος, οχυρό Γούβες, Ωραιούς, Αιδηψό, Μπούρτζι, Αλιβέρι, Κάραβο, Κύμη, Κάρυστο) και άλλες νευραλγικές θέσεις, περιπολούν με εξοπλισμένα σκάφη τον Ευβοϊκό, κάνοντας αποκλεισμό με την άλλη Ελλάδα και ετοιμάζονται να χτυπήσουν με μεγάλες δυνάμεις τους αντάρτες.
Κακιά Σκάλα
Στις 15 Ιανουαρίου 1944 στη μία μετά το μεσημέρι η Γερμανική μηχανοκίνητη φάλαγγα από 15 αυτοκίνητα με αυτόματα όπλα , πολυβόλα , αντιαρματικά πυροβόλα κι από 120 – 150 άντρες φτάνει στις οργανωμένες θέσεις των ανταρτικών τμημάτων .
Η διάταξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ , που διαθέτει τρία πολυβόλα Σαϊντετιέν και ατομικό οπλισμό χωρίς ολμίδια καμπύλης τροχιάς ( είχαν σταλεί στη Στερεά Ελλάδα για τις εκεί ανάγκες ) , ήταν η ακόλουθη : στη δεξιά πτέρυγα ( από την πλευρά προς τη Χαλκίδα ) είχε στηθεί το ένα πολυβόλο που το χειριζότανε ο αντάρτης Κώστας Κυριαζής ( Καραϊσκάκης ) από το χωριό Πολιτικά . Στην αριστερή πτέρυγα ( από την πλευρά προς το Αλιβέρι ) όπου είχε αναπτυχθεί το υπό τον Παναγιώτη Μαμά ( Φιλόλαος ) τμήμα , είχε στηθεί το δεύτερο πολυβόλο με χειριστή τον αντάρτη Σπύρο Κουρόζο από το χωριό Πάλιουρα . Επικεφαλής της διμοιρίας που είχε ταχθεί εκεί ήταν ο λοχίας Θανάσης Καρλατήρας ( Μαυροβουνιώτης ) από τους Στρόπωνες. Προς το τέλος της αριστερής πτέρυγας ήταν μία μικρή γέφυρα που είχε « υπονομευτεί » με εκρηκτικές ύλες για να ανατιναχθεί μόλις η γερμανική φάλαγγα θα βρισκόταν στη « ζώνη » ώστε να εγκλωβιστεί μέσα στο χώρο . Η « υπονόμευση » είχε ανατεθεί στο Δημ. Μπιλίρη που είχε παρόμοιες εμπειρίες από τα οχυρά της Μακεδονίας πριν από την Κατοχή . Οι άντρες του ΕΛΑΣ που είχαν στήσει ενέδρα εκεί , περίμεναν επτά εικοσιτετράωρα τον ερχομό των Γερμανών.
Όταν η γερμανική φάλαγγα πλησιάζει μπροστά από τις θέσεις της δεξιάς πτέρυγας, άρχισε να χτυπά το πολυβόλο Καραϊσκάκη εναντίον της , καθώς επίσης το πολυβόλο του Κουρόζου και η άλλη δύναμη των ανταρτών με ομαδικά πυρά . Τα πρώτα γερμανικά αυτοκίνητα κινήθηκαν να βγουν από τη ζώνη του δρόμου που εβαλόταν , πέρασαν τη γέφυρα, που δεν ανατινάχτηκε και οι Γερμανοί έστησαν το πρώτο αντιαρματικό πυροβόλο. Τα άλλα αυτοκίνητα με το άλλο αντιαρματικό έμειναν έξω από τη βαλλόμενη ζώνη και οι Γερμανοί έστησαν το άλλο τους πυροβόλο που κι αυτό άρχισε να βάλλει κατά των δυνάμεων του ΕΛΑΣ . Η μάχη κράτησε από τη μία το μεσημέρι μέχρι το βράδυ . Κατά τις νυχτερινές ώρες οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχώρησαν προς το μοναστήρι Αγιάς και τη Σέττα.
Η μαρτυρία του ΕΛΑΣίτη ''Τηλέμαχου'
Τον Σεπτέμβριο 1943 η διοίκηση του συντάγματος ήταν στην άνω Στενή στους πρόποδες ορεινού συγκροτήματος.10 Εκεί ο Διοικητής του συν/γματος Σταυραϊτός – Μπαλάσκας είχε ιδρύσει ουλαμό υπαξιωματικών, στον οποίο ήμουν κι εγώ. Ήταν λοχαγός του στρατού.
Στις 10 Γενάρη 1944 ο ουλαμός όλος, καμιά δεκαριά ήμασταν όλοι, όταν σουρούπωσε ξεκινήσαμε μαζί με τον συν/ρχη προς τον δημόσιο δρόμο, από την Βάθεια προς το Αλιβέρι. Επειδή μας έλεγε πως σε λίγο καιρό θα έφευγε για να πάει απέναντι στην Ηπειρωτική Ελλάδα, ήθελε να δώσει μια μάχη στην Εύβοια πριν φύγει, καταλάβαμε πως η κίνηση αυτή απέβλεπε στην επιλογή τοποθεσίας προσφερόμενης για ενέδρα. Και όπως φάνηκε με τη δική του κρίση επέλεξε την τοποθεσία, που λέγεται Κακιά Σκάλα, που είναι λίγα χιλιόμετρα δυτικά του Αλιβεριού.
Στις 12 του Γενάρη 1944 ήμασταν - βραδινή ώρα - στην Κακιά Σκάλα. Είχαν έρθει και άλλοι με τον διμοιρίτη Φιλόλαο - έφεδρο ανθυπολοχαγό του στρατού – και τον διμοιρίτη Μαυροβουνιώτη – λοχία του Αλβανικού μετώπου.
Ο καιρός ήταν καλός. Ο ουρανός καταξάστερος. Τη νύχτα είχε φεγγάρι και το φεγγάρι μας βοηθούσε να φκιάσουμε τις θέσεις. Την ημέρα ακινησία.
Κάτω στην άκρη της θάλασσας ήταν μια βρυσούλα 20-30 εκατοστά πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Κάπως περίεργο, το νερό, που έβγαινε από πέτρα τόσο κοντά στη θάλασσα, 2 μέτρα, δεν ήταν γλυφό, όπως νομίζαμε. Ήταν καλό!
Απ’αυτήν τη βρυσούλα, κάθε πρωί, στα χαράματα, πηγαίναμε και παίρναμε νερό με μια βαρελίτσα και περνάγαμε όλη την ημέρα.Οι θέσεις μας ήταν φκιασμένες μ’όλη μας την άνεση, με καμουφλάρισμα από κλωνάρια θάμνων απ΄τα κέδρα, που ήταν χαμηλά και πυκνά.Τη νύχτα, επειδή έκανε τσουχτερό κρύο, κοιμόμασταν δύο-δύο με τα κορμιά μας κολλημένα, για να ζεσταινόμαστε.
Τρία μερόνυχτα αναμονή. Ο δρόμος καμία κίνηση ούτε μέρα ούτε νύχτα. Μόνο την 1η ημέρα πέρασε ένας χωροφύλακας. Ερχόταν από το Αλιβέρι πεζός. Αυτόν τον χωροφύλακα, μόλις τον είδε το παρατηρητήριο, έστειλαν δύο αντάρτες και τον συνέλαβαν. Τον έφεραν στις θέσεις μας. Την ημέρα κουβεντιάζαμε και ξεθάρρεψε. Τη νύχτα ήταν υπό τη φρούρηση σκοπού. Κουβεντιάζοντας γι’ αυτόν, πολλών οι απόψεις ήταν αρνητικές για τη σύλληψή του. Αλλά πώς να γίνει; Στους πολέμους δεν γίνεται δημοψήφισμα. Δεν γνωρίζω τι απέγινε.
Ο διμοιρίτης Μαυροβουνιώτης, με τον οποίο είχα ιδιαίτερες φιλικές σχέσεις, μου είχε πει την παραμονή της μάχης 14 του Γενάρη, εκεί προς τα ξημερώματα της 15ης, ότι ο συνταγματάρχης είχε σύνδεση με παραπλήσια πολιτική οργάνωση – Ερέτρειας ή Βάθειας – τηλεφωνική. Είχε κανονιστεί, όταν θα μας πληροφορούσαν, το Γερμανό αξιωματικό να μας τον ονομάσουν χασάπη, τους στρατιώτες γίδια, τα αυτοκίνητα αγελάδες και τυχόν ρυμουλκούμενα πυροβόλα μοσχάρια.
Έτσι το πρωί της 15ης του Γενάρη μάθαμε, ότι χασάπης ξεκίνησε απ’τη Χαλκίδα με 140 γίδια, 7 αγελάδες, και 2 μοσχάρια.
Ήταν μεσημέρι, πριν ακόμα εμφανιστούν τα αυτοκίνητα που περιμέναμε, ακούσαμε τον θόρυβο και στα γρήγορα πήγαμε στις θέσεις μας και τα δάκτυλά μας στη σκανδάλη.
Εγώ στη μάχη αυτή ήμουν γεμιστής οπλοπολυβόλου, με οπλοπολυβολητή τον Κατσαντώνη. Ο Κατσαντώνης, δεν ξέρω αν ζει, ήταν ένας μικρόσωμος μαχητής αλλά γενναίος, ευκίνητος και αποφασιστικός. Είχε πολεμήσει στο μέτωπο της Αλβανίας ως οπλοπολυβολητής. Η θέση μας ήταν πολύ κοντά στο δρόμο, περίπου 20 μέτρα. Πίσω μας ήταν ανηφόρα 20 μέτρα μέχρι την κορυφογραμμή, όπου είχαν ακροβολιστεί οι άλλοι.
Και εγώ και ο Κατσαντώνης, απ’ την ημέρα που μας τοποθέτησαν σ’ αυτή τη θέση, καταλάβαμε ότι για να συμπτυχθούμε ήταν πολύ δύσκολο, για να μην πω ακατόρθωτο, και το είπαμε στο διμοιρίτη Μαυροβουνιώτη. Και η απάντηση ήταν: Εδώ προβλέπεται ολοκληρωτικό ξολόθρεμα των Γερμανών και εμείς, που ήμασταν τόσο κοντά στο δρόμο, αποστολή μας ήταν να νεκρώσουμε και την τελευταία κίνηση για να ακολουθήσει η λαφυραγώγηση. Έτσι καθησυχάσαμε. Αλλά η μάχη, όπως θα δούμε δεν εξελίχθηκε όπως προβλεπόταν.
Όλοι μας ήμασταν περίπου 30. Οπλισμός μας δύο Ιταλικά πολυβόλα και δύο οπλοπολυβόλα και ανάλογα ατομικά τουφέκια. Σκοπευτής στο ένα πολυβόλο ήταν ο Καραϊσκάκης – Κυριαζής – από το χωριό Πολιτικά της Εύβοιας. Στο άλλο ο Μουργιάς από το χωριό Τσέργες (σήμερα Γλυφάδα). Στο δεύτερο οπλοπολυβόλο σκοπευτής ήταν ο Κορωναίος, που τραυματίστηκε ελαφρά στο πόδι.
Εδώ θέλω να πω λίγα λόγια για τον Καραϊσκάκη – Κυριαζή. Ήταν ένα παλικάρι με άριστη σωματική διάπλαση, λεπτό, ψηλό, όμορφο πρόσωπο, ξανθά και κατσαρά μαλλιά και με φωνή που την χαρακτήριζε ανδρισμός. Οι Γερμανοί επεσήμαναν τη θέση του κι αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να δεχθεί καταιγισμό πυρών. Ο Καραϊσκάκης σε μια διακοπή, που έκανε για να γυρίσει το ρυθμιστήρα των αερίων – αυτό γίνεται όταν η κάνη του πολυβόλου απ’ τις σφαίρες τις πολλές, που ρίχνει διαστέλλεται – δύο βόλια των Γερμανών τον χτύπησαν κάτω απ’ την ωμοπλάτη και καταματωμένος συνέχιζε... δεν δέχθηκε να τον αντικαταστήσει κανείς. Σκοτώθηκε στον Εμφύλιο πόλεμο. Η διοίκηση του επιφανούς στρατηλάτη – Διαμαντή – Αλέξανδρου – στη Ρούμελη για τους ηρωισμούς του τον ονόμασε Υπολοχαγό Πεζικού του Δημοκρατικού Στρατού.
Τώρα είμαστε όλοι στις θέσεις μας και από λίγο έως πολύ αισθανόμαστε αγωνία και καρδιοκτύπι, γι’ αυτό που θα γίνει σε λίγα λεπτά.
Τα πρώτα Γερμανικά αυτοκίνητα μπαίνουν στο χώρο της ενέδρας και εκεί στις αγωνιώδικες αυτές στιγμές, κάπως περίεργα και αναπάντεχα ακούσαμε τη φωνή του Συνταγματάρχη. – 'Να μη βάλει κανείς' – και ακολουθεί σιγή. Τα αυτοκίνητα προχωρούν σχεδόν χωρίς αποστάσεις.
Ακούγοντας τη φωνή, 'να μη βάλει κανείς', αισθανθήκαμε πικρία και θλίψη. Ξαφνιαστήκαμε. Εγώ και ο Κατσαντώνης σιγοκουβεντιάζοντας δώσαμε την εξήγηση: θα είναι μεγάλη η φάλαγγα και η πληροφορία ότι ήταν επτά αυτοκίνητα, θα ήταν λαθεμένη και ανακριβής.
Και κει που πέρναγαν απ’ το μυαλό μας αυτές οι σκέψεις, δύο αυτοκίνητα βγήκαν από τον χώρο της ενέδρας με κατεύθυνση προς το Αλιβέρι. Τα υπόλοιπα σταμάτησαν μέσα στο χώρο της ενέδρας και οι Γερμανοί κατέβηκαν απ΄ τα αυτοκίνητα. Φαίνεται, ότι κάποιο μάτι κάτι είδε , παρά το αυστηρό καμουφλάρισμα, που είχαν οι θέσεις μας. Και τότε, κάπως αργοπορημένα, αντήχησε η δυνατή και ηχηρή φωνή του συνταγματάρχη: 'Φωτιά' ….! Η μάχη αρχίζει. Πρέπει να προσθέσω, ότι τώρα πια δεν μιλάμε για ενέδρα αλλά για παραταξιακή μάχη. Τα πολυβόλα και τα οπλοπολυβόλα δεν γάζωσαν Γερμανούς πριν προλάβουν να κατεβούν μερικοί από τα αυτοκίνητά τους. Φυσικά αυτοί, που κατέβηκαν ταμπουρώθηκαν πίσω από αυτά.
Τώρα ο αναγνώστης ασφαλώς θα περιμένει να εξηγήσω, γιατί φώναξε ο Συνταγματάρχης να μη βάλει κανείς. Αυτό δεν είμαι σε θέση να το εξηγήσω, γιατί μετά τη μάχη αυτή ο συνταγματάρχης έφυγε για απέναντι (Στερεά Ελλάδα) και τον διαδέχθηκε ο Λακιώτης, ταγματάρχης του στρατού με αποτέλεσμα να μη συζητηθεί αυτό το τόσο σοβαρό περιστατικό.
Τώρα στην Κακιά Σκάλα, εκεί που ο ουρανός ήταν καταξάστερος και ο αέρας ολοκάθαρος και μυρωδάτος από τους πυκνούς θάμνους των κέδρων, συννέφιασε από τον μαύρο καπνό, που μύριζε πυρίτιδα και σκόνη, που έβγαινε από τις πέτρες, που προσέκρουαν οι σφαίρες των Γερμανών. Η βοή τριγύρω έμοιαζε σαν συνεχές και αδιάκοπο μπουμπουνητό.
Εγώ για να είμαι ακριβής, στην αρχή στρώθηκα πρηνής. Πρώτη φορά έβλεπα και ζούσα πόλεμο. Το μόνο που έκανα, έδωνα γεμάτες ταινίες στον Κατσαντώνη. Όταν ξεθάρρεψα, σήκωσα το κεφάλι μου να δω κι εγώ κάτω στο δρόμο. Αυτό, που είδα ήταν φρικτό !.
Η πρώτη κουβέντα που μου είπε ο Κατσαντώνης ήταν: Τηλέμαχε τους γ……. τη μάνα. Και αμέσως δεχθήκαμε ένα βλήμα πυροβόλου, που προσέκρουσε στο μεγάλο ριζιμιό βράχο στον οποίο είχαμε φκιάσει την πολεμίστρα. Όπως καταλάβαμε ο Γερμανός πυροβολητής δεν σκόπευσε καλά, αν και έκανε άμεση βολή από απόσταση 60 – 70 μέτρων. Ο βράχος τραντάχτηκε σαν να έγινε σεισμός και εξεσφενδονίθηκαν τριγύρω πέτρινα περιτρίμματα , και μπροστά μας σχηματίστηκε μαύρο σύννεφο καπνού, που μας έκοψε την ορατότητα .
Τα πυρά συνεχίζονταν με την ίδια ένταση . Αριστερά μας γινόταν σκληρή πάλη με τους Γερμανούς, που βγήκαν από το χώρο της ενέδρας άθικτοι.
Εκεί σκοτώθηκε ο (Μαυροβουνιώτης) – Θανάσης Καρλατήρας – από το χωριό Στρόπωνες . Εγώ με τον Κατσαντώνη ακόμα δεν βλέπαμε κάτω, γιατί δεν είχε διαλυθεί το μαύρο σύννεφο καπνού. Εκεί που περιμέναμε να διαλυθεί, δεχτήκαμε και άλλο βλήμα, που και αυτό αστόχησε. Ο καπνός πάλι πύκνωσε. Και τότε τα πυρά των δικών μας άρχισαν να αραιώνουν, για να σταματήσουν τελείως σε λίγη ώρα. Αυτό μας ανησύχησε πολύ, γιατί ήταν σημάδι, πως οι δικοί μας απαγκιστρώνονταν χωρίς να μπορέσουν να μας αποσύρουν. Αυτό δεν μας ξάφνιασε. Όπως εξελίχτηκαν τα πράγματα, εγώ και ο σύντροφός μου ήμασταν θύματα της εντολής : 'Να μη βάλει κανείς'….. Όσο και αν προσπαθούσαν να μας αποσύρουν, οι προσπάθειες θα ήταν αναποτελεσματικές. Έπρεπε να ανεβούμε ορθανήφορα 20 μέτρα, για να πατήσουμε την κορυφογραμμή χωρίς καμία κάλυψη.
Σ’ αυτές τις κρίσιμες στιγμές ο Κατσαντώνης μου έριξε ένα βλέμμα αγωνιώδικο και μου είπε : Τηλέμαχε είμαστε χαμένοι. Αυτά έχει ο πόλεμος. Ούτε σκέψη για να παραδοθούμε. Ακούς κάτω τι γίνεται; Ακούγαμε τις πονεμένες φωνές των Γερμανών ιααά … ιααά. Να πιαστούμε ζωντανοί, σίγουρα μας περιμένει φρικτός θάνατος. Γερούσι λοιπόν προς τα πάνω και ότι γίνει. Την ενέργεια αυτή την θεωρούσαμε προσπάθεια απελπισίας, αλλά απαραίτητη.
Ο Κατσαντώνης παίρνει το όπλο και ξεκινάει. Σαν πήγε πέντε έξη μέτρα ξεκινώ κι εγώ. Πίσω μας οι Γερμανοί έριχναν προς την κορυφογραμμή με τα πυροβόλα τους. Ο Κατσαντώνης πάτησε την κορυφογραμμή. Πίσω μας οι Γερμανοί δεν έριχναν. Απόρησα! Φαίνεται ότι: Ή έπαθαν ολοκληρωτική καταστροφή ή όσοι γλίτωσαν, απομακρύνθηκαν απ’ το αυτοκίνητό τους, γιατί κινδύνευαν απ’ τα βλήματα του πυροβόλου, που προσέκρουαν στο βράχο, πάνω απ’ τον οποίο είχαμε φκιάσει τη θέση μας, γιατί ήταν πολύ κοντά. Μάλλον το δεύτερο συνέβη για καλή μας τύχη.
Εγώ, όταν έφτασα στην κορυφή, είχα την ατυχία να κυλήσει μια πέτρα προς τα πίσω, με αποτέλεσμα να πέσω προς τα πίσω και να κυλήσω προς τα κάτω μπλεκόμενος με τα πυκνά κλωνάρια των θάμνων. Το γεγονός αυτό με καθυστέρησε, με συνέπεια να χάσω την επαφή με τον σύντροφό μου. Ξεκίνησα ξανά και όταν ανέβηκα πάνω, φώναξα σιγανά τον σύντροφό μου, αλλά δεν μου απάντησε. Πείσθηκα ότι είχε... πάρει πόδι. Πικράθηκα γιατί δε με περίμενε. Αλλά όπως θα δούμε στη συνέχεια όταν βγήκε πάνω, τότε οι Γερμανοί συμπλήρωναν τον κλοιό τους, για να αρχίσει το δικό μου δράμα.
Σαν βγήκα επάνω ανακουφίστηκα για λίγο. Αλλά η ανακούφιση αυτή ήταν για λίγα δευτερόλεπτα. Δεν φαντάστηκα τι ήταν ενδεχόμενο να συναντήσω, μέχρι να απομακρυνθώ. Απρόοπτα, αντίκρυσα τους Γερμανούς στα 4 – 5 μέτρα στρωμένους στο έδαφος σαν τα φίδια ο ένας πίσω από τον άλλον. Δεν ήταν ακροβολισμένοι. Δεν μου έριξαν αμέσως, αλλά φώναξε ένας, ποιος ξέρει τι να είπε. Τις στιγμές αυτές εκείνο που με έσωσε ήταν ότι λίγα μέτρα προς την αντίθετη πλευρά που έτρεξα, ήταν ένα λεκάνιασμα στρογγυλό με τα κέδρα εύρωστα και φουντωμένα. Όταν πήδησα στο λεκάνιασμα αυτό, τότε άρχισαν να ρίχνουν πυκνές τουφεκιές.
Σ’ αυτές τις κρίσιμες στιγμές πήρα την απόφαση να κρυφτώ μέσα στα πυκνά κέδρα, γιατί δεν μου έμεινε και τίποτε άλλο. Οι γερμανοί άρχισαν να ρίχνουν στην απέναντι πλαγιά με οπλοπολυβόλα και αυτόματα, νομίζοντας ότι ήμουν εκεί. Όταν διέκοψαν, σκόρπισαν στη πλαγιά και έψαχναν. Όπως φάνηκε, ούτε καν πέρασε απ’ το μυαλό τους, ότι εγώ ήμουν κρυμμένος τόσο κοντά τους στο λεκάνιασμα, που προανέφερα.
Από κει που ήμουν, πέρασαν κοντά μου. Ήταν όλοι τους παιδιά, καλοντυμένοι, καλοθρεμμένοι, ροδοκόκκινοι και με τα κράνη τους. Με τρόμαζε η σκέψη να με πιάσουν ζωντανό. Μέσα μου κάτι μου ‘λεγε : αν σε δουν, ρίξε να σ’ αποτελειώσουν. Όταν στο παρελθόν άκουγα ή διάβαζα κάπου τη λέξη αυτοκτονία, νόμιζα ότι πρόκειται σε τέτοιες περιπτώσεις για ηρωισμό. Όμως σε κείνες τις στιγμές κατάλαβα ότι δεν πρόκειται για ηρωισμό, αλλά για φοβία: Μην υποστείς φρικτό θάνατο.
Ο ήλιος κόντευε να βασιλέψει και οι τουφεκιές των Γερμανών είχαν σταματήσει . Ακούστηκε μια φωνή απ ‘ το δρόμο και κάτι είπαν, κι αυτοί που χτένιζαν την πλαγιά, αμέσως τους βλέπω να διακόπτουν την έρευνα και να φεύγουν προς το δρόμο. Τότε γεννήθηκε κάτι μέσα μου, που μου έλεγε : Τηλέμαχε σάμπως γλίτωσες. Μετακινήθηκα λίγο για να βλέπω. Έβλεπα να φορτώνουν τους νεκρούς. Σε άλλα αυτοκίνητα φόρτωναν τους τραυματίες . Ένα ήταν άδειο. Σ’ αυτό δεν φόρτωναν τίποτα. Φαίνεται πως αυτό, απ’ τις σφαίρες που δέχτηκε, είχε πάθει ζημιά. Δεν βιάστηκα να φύγω, γιατί θα περπατούσα σε γυμνό χώρο. Γι αυτό περίμενα να ακούσω το ξεκίνημα των αυτοκινήτων. Όταν ξεκίνησαν, τότε ξεκίνησα κι εγώ σίγουρος πια ότι δεν κινδύνευα.
Ο καιρός είχε αλλάξει και άρχισε να βρέχει. Η βροχή, που όλο και δυνάμωνε, ούτε καν με προβλημάτισε. Ύστερα από τέτοια περιπέτεια και προθανάτιο τρόμο, που πέρασα, ποιος λογάριαζε τη βροχή. Χάραξα μια κατεύθυνση και βάδιζα ευθεία. Μονοπάτι δεν υπήρχε. Κάπου μακριά διέκρινα φωτιά και αποφάσισα να πλησιάσω σ’ αυτήν. Για το που θα έβρισκα τους συμπολεμιστές μου, που ασφαλώς θα με είχαν ξεγράψει, δεν ήταν για μένα πρόβλημα, γιατί όλα τα χωριά ήταν φιλικά για μας και μάλιστα όλα με οργανώσεις. Αλλά και ήξερα να φτάσω και μόνος μου στην Άνω Στενή, που ήταν η βάση του συντάγματος.
Οδηγός μου τώρα ήταν η φωτιά, που με έκανε να πιστέψω πως θα ήταν εκεί κάποιος τσοπάνος. Βαδίζοντας έλεγα πως όταν πλησιάσω, θα ακούσω γαυγίσματα από σκυλιά. Όμως όταν πλησίασα δεν άκουσα γαυγίσματα και προβληματίστηκα. Πλησίασα πιο κοντά με προσοχή αθόρυβα και απρόοπτα με σταμάτησε ο σκοπός. Είπα ποιος είμαι, αλλά με γνώρισαν και από τη φωνή. Πρώτος ο Κατσαντώνης μ’ αγκάλιασε. Βρε Τηλέμαχε εμείς είπαμε πως σκοτώθηκες και πήγες μαζί με τον Μαυροβουνιώτη. Αμέσως διοχετεύτηκε σε όλους η χαρά. Παιδιά ο Τηλέμαχος ήρθε! Ήμουν βρεγμένος μέχρι κόκκαλο. Αλλά ο νέος δεν λογαριάζει τίποτα. Ήμουν στα 23 μου.
Την επόμενη το βράδυ πήγαν μερικοί και πήραν το νεκρό διμοιρίτη Μαυροβουνιώτη και τον έθαψαν σ’ ένα από τα παραπλήσια χωριά.
Θυμάμαι τον Συνταγματάρχη που μας είπε: Όσοι από σας πολεμήσατε στην Αλβανία ξεχωριστείτε από τους άλλους. Εσείς που δεν πολεμήσατε στην Αλβανία πήρατε το βάπτισμα του πυρός και σε άλλες μάχες θα είστε πιο έμπειροι.
Και τώρα θέλω να περιστραφώ λίγο γύρω από το πώς αισθανόμασταν όλοι μετά τη πρώτη μάχη, που δώσαμε στην Εύβοια.
Νιώθαμε πως ανήκουμε στο απάνθισμα της ελληνικής νεολαίας, που εθελοντικά πολεμάνε τους κατακτητές, εκτελώντας το υπέρτατο καθήκον προς τη πατρίδα. Και αυτό μας έκανε να αισθανόμαστε υπερήφανοι. Δεν πολεμάγαμε μόνο για τη Λευτεριά της Πατρίδας μας, αλλά και για να συνεισφέρουμε στις θυσίες, που χρειάζονταν για να μεταφέρουν οι σύμμαχοι στρατοί τη φωτιά και το σίδηρο στην καρδιά της Γερμανικής γης, σαν εκδίκηση για τον όλεθρο και τη συμφορά, που σκόρπισαν προς όλες τις κατευθύνσεις το 1939 οι σιδηρόφρακτες μεραρχίες του Χίτλερ. Και η εισφορά μας αυτή ήταν πολύτιμη για τους συμμάχους μας.
Όταν όμως τον Μάη του 1945 οι σύμμαχοι στρατοί αντάμωσαν μέσα στη Γερμανία συνθλίβοντας και διαλύοντας τον αντίπαλο στρατό, που πολεμούσε ακόμα, τότε όλες οι σκλαβωμένες χώρες γιόρταζαν το μεγάλο πανηγύρι της Λευτεριάς. Και αυτούς, που πολέμησαν τους κατακτητές, τους τίμησαν στο Πάνθεον των ηρώων.
Για μας εδώ στην Ελλάδα η κατάσταση, που διαδέχθηκε τους αγωνιστές ήταν θλιβερή και αξιοθρήνητη. Οι συνεργάτες των κατακτητών με τη βοήθεια των Αγγλικών όπλων ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της χώρας. Η Αγγλική κυβέρνηση του Τσόρτσιλ, που σε όλο το διάστημα του πολέμου εξυμνούσε, θαύμαζε και έλεγε τα καλύτερα λόγια για τους πατριώτες στην Ελλάδα, αναπάντεχα έγινε εχθρική στους αντιστασιακούς. Έτσι, όλοι οι αγωνισθέντες στο διάστημα του πολέμου στο πλευρό των συμμάχων, ετέθησαν υπό διωγμό. Πολλά από τα στελέχη των αντιστασιακών τουφεκίστηκαν, ένα ποσοστό κλείστηκε στις φυλακές, ένα ποσοστό οδηγήθηκε στα ξερονήσια και ένα ποσοστό πήρε την άγουσα για τα βουνά δημιουργώντας έτσι – χωρίς να το θέλουν βέβαια – τις προϋποθέσεις για την ανεπιθύμητη συμφορά του Εμφυλίου Πολέμου 1946-1949.''
Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις
Γερμανοί κατακτητές και ταγματασφαλίτες, αρχίζουν στις 22 Ιανουαρίου 1944 εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που συνδυάζονται με τον βαρύτατο χειμώνα. Η Εύβοια κατακλύζεται από πολλές άριστα εξοπλισμένες δυνάμεις που επιδιώκουν την εμπλοκή των δυνάμεων του ΕΛΑΣ σε μάχη εκ παρατάξεως, για να πετύχουν τη συντριβή τους. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αντιδρούν στις προθέσεις του εχθρού με την τακτική του ανταρτοπολέμου. Τελικά καταφέρνουν να αποσυρθούν στην ανατολική πλευρά του νησιού προς το Αιγαίο, στα χωριά Αγία Σοφία, Λιμνιώνας, Κατούνια, Λμάρι, Στρώπωνες, όπου βρίσκουν καταφύγια για να ξεκουραστούν και να ανασυγκροτηθούν ύστερα από 20ήμερο αγώνα. Η διοίκηση του Συντάγματος οργανώνει ταυτόχρονα μια σειρά επιθετικές ενέργειες, ενάντια στις μόνιμες βάσεις της Βάθειας, της Ερέτρειας, των Βασιλικών, της Αρτάκης και των Ψαχνών. Στην τελευταία, σκοτώθηκε ανάμεσα σε άλλους κι ο έφεδρος ανθυπ/γος Μουτάφης Λάζαρος, διοικητής Λόχου του ΕΛΑΣ.
Στις αρχές του Μάρτη εξαπολύονται καινούριες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα, στις 2 Μαρτίου 1944 από τη Χαλκίδα εξορμούν μεγάλες εχθρικές δυνάμεις με σκοπό την κύκλωση και συντριβή των δυνάμεων του ΕΛΑΣ.
Το σχέδιο του εχθρού φαίνεται ότι πάει να πραγματοποιηθεί. Τα αντάρτικα τμήματα κυκλώνονται στο Δράζι παρά την αντίστασή τους και τις επίμονες προσπάθειες να σπάσουν τον κλοιό. Ο κλοιός περισφίγγεται κι από Νεροτριβιά με εχθρικές δυνάμεις που κινούνται παραπλανητικά προς Β. Εύβοια, ενώ σκοπός τους είναι να γυρίσουν στον Κάκαβο, στα νώτα των μαχομένων ακόμη τμημάτων για να ολοκληρωθεί η κύκλωση και να ακολουθήσει η εξόντωσή τους. Είναι μια φάση τραγική για τις κυκλωμένες δυνάμεις και για τη Διοίκηση που αγωνιά για την τύχη των τμημάτων της και αναζητάει να δημιουργήσει διέξοδο. Τότε η διοίκηση πήρε ένα τηλεφώνημα από τον Κάκαβο, από την πατριώτισσα θυγατέρα του υπαλλήλου των ορυχείων Λευκολίθου Νικολινάκου, που τους έδινε την πληροφορία ότι μεγάλη γερμανική φάλαγγα μπήκε στον Κάκαβο. Το ίδιο βράδυ στέλνεται προς τους διοικητές των κυκλωμένων τμημάτων η παρακάτω επείγουσα διαταγή:
ΔΙΑΤΑΓΗ ΑΚΡΩΣ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ Προς τα εν Δράζι μαχόμενα τμήματα
ΑΠΟΡΡΗΤΗ ΑΚΡΩΣ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ
ΑΡΙΘΜ. 35
Σ.Δ. όπου
Ώρα 21 και 30’ 21-3-44
Εχθρός κινείται εσπευσμένα από Κατούνια προς Κάκαβο, για να κτυπήση εκ των νώτων τα μαχόμενα τμήματά μας.
Τεθήτε αμέσως εις κίνησιν από κατάλληλες οδεύσεις με κατάλληλους οδηγούς, από όρος Καντήλι, κινηθείτε προς τα νώτα του εχθρού, καταλαμβάνοντες ασφαλείς θέσεις, προς την περιοχήν Νεροτριβιά – Καμαρίτσα – Άκρες – Παγώντα – Μαρκάτες, αναμένοντες διαταγάς μας.
Προς παραπλάνησιν του εχθρού, αφήσατε εις τας γραμμάς που κατέχετε στοιχεία πυρός, για την φυσιογνωμίαν της μάχης, τα οποία να αποσυρθούν τα ξημερώματα.
7ον Σύνταγμα
Λακιώτης
Η διαταγή έφτασε έγκαιρα και εκτελέστηκε με υποδειγματική ψυχραιμία και σύνεση. Τα μεσάνυχτα τα αντάρτικα τμήματα κατόρθωσαν να διαφύγουν.
Επίθεση στο Ξηροχώρι (Ιστιαία)
Μετά την αποτυχία αυτή, οι περισσότερες γερμανικές και ταγματασφαλίτικες δυνάμεις επιστρέφουν στη Χαλκίδα, ενώ οι υπόλοιπες με το στρατηγό Λιάκο και το συνταγματάρχη Παπαθανασόπουλο κινούνται προς Ξηροχώρι, με σκοπό να πετύχουν την επιστράτευση των κατοίκων της περιοχής στα Τάγματα Ασφαλείας και την εγκατάσταση φρουρών. Αλλά εκείνη τη νύχτα της 1 προς 2 Απριλίου 1944, ελασίτες, εφεδροελασίτες και πατριώτες από τις πολιτικές οργανώσεις, κάνουν επίθεση και σκοτώνουν τον προδότη στρατηγό Λιάκο, ενώ ο Παπαθανασόπουλος πανικόβλητος κατόρθωσε να διαφύγει στο οχυρό του χωριού Γούβες.
Τις πρωινές ώρες, μετά την αποχώρηση των ανταρτών, το Ξηροχώρι κατακλύσθηκε από γερμανικές δυνάμεις που εξαπέλυσαν μαζί με τους πανικόβλητους ταγματασφαλίτες πραγματικό πογκρόμ κατά του λαού του Ξηροχωρίου. Μόνο το κτήνος του Ξηροχωρίου ο μοίραρχος Χωροφυλακής Μπουρλίδης σκοτώνει με το πιστόλι του 18 πατριώτες για να εκδικηθεί το σκοτωμό του Λιάκου.
Εξόντωση φρουράς
Την αυγή της 8ης Απριλίου 1944 τμήματα του 1ου Τάγματος, με συμμετοχή και του Καπετάνιου της 2ας Μεραρχίας, Ορέστη, και της ομάδας του, χτυπάνε τη φρουρά της Αγίας Άννας, δύναμης 60 ανδρών (Γερμανοί και Τσολιάδες) που την εξουδετέρωσαν παρά τη λυσσώδη αντίστασή της. Από τους Γερμανούς δεν επέζησε κανείς. Μετά το χτύπημα αυτό η φρουρά της Στροφυλιάς αυτοδιαλύθηκε και παρέδωσε τον οπλισμό στις πολιτικές οργανώσεις. Εξάλλου σε όλη την Εύβοια τα τμήματα του 7ου Συντάγματος Εύβοιας δίνουν μια σειρά χτυπήματα κατά του εχθρού τους μήνες Μάρτη και Απρίλη 1944 – μάχες, συγκρούσεις, συμπλοκές, ενέδρες, σαμποτάζ στα ανθρακωρυχεία και τις συγκοινωνίες.
Η μάχη της Σέττας
Η Διοίκηση του 7ου Συντάγματος αναδιοργανώνει τις δυνάμεις της για μια αποφασιστική αντεπίθεση που αρχίζει στις 26 Ιουνίου 1944 με τους αντάρτες του 3ου Τάγματος με διοικητή τον Λόγγο και τμήματα του Εύριπου και Κρικέλα, κατά της ισχυρής φρουράς που έχει εγκατασταθεί στη Σέττα από το τάγμα ασφαλείας του Παλαιοδημόπουλου.
Η μάχη της Σέττας ήταν η πιο φονική μάχη της Εύβοιας η πιο σκληρή αλλά και η πιο καθοριστική στην κατάρρευση των σχεδίων του εχθρού, στην πιο κρίσιμη μάχη του αγώνα. Η θυσία 17 μαχητών του ΕΛΑΣ που έπεσαν ηρωικά στα υψώματα της Σέττας και στις οδομαχίες του χωριού ήταν μεγάλη πατριωτική θυσία. Η μάχη της Σέττας έκρινε και καθόρισε την τύχη και των άλλων φρουρών του εχθρού. Η φρουρά του Θεολόγου μετά τη μάχη της Σέττας, εγκαταλείπει τον Θεολόγο στις 3 Ιουλίου 1944 και συμπτύσσεται στη Χαλκίδα για να αποφύγει τη συντριβή. Η φρουρά των Καθενών ύστερα από νυχτερινή επίθεση τμημάτων του Πλάτωνα στις 3 Ιουλίου 1944 διασκορπίζεται και εξαφανίζεται με απώλειες. Στην Κεντρική Εύβοια τώρα απομένει η ισχυρή φρουρά της Στενής που κι αυτή στο τέλος εγκαταλείπεται ύστερα από επίθεση ανταρτών. Έτσι στη Στενή, ελεύθερη πια από Γερμανούς και ταγματασφαλίτες εγκαταστήθηκε ξανά ο Σ.Δ. του Συντάγματος, αλλά θα χρειαστεί να την υπερασπιστούν με σκληρές μάχες αργότερα οι Ελασίτες και οι Επονίτες του Φώτου (Ευαγγελάτου). Στις 23 Ιουλίου 1944, τμήματα του 3ου Τάγματος, στον αμαξωτό δρόμο κοντά στις Κονίστρες (Γιάννηδες), χτυπάνε γερμανική φάλαγγα που μετέφερε εφόδια στη φρουρά Κύμης. Κατά τη σύγκρουση σκοτώθηκαν οι περισσότεροι Γερμανοί.
Αιφνιδιαστική ληστρική επιδρομή
Στις 24 Ιουλίου 1944 ο εχθρός οργανώνει αιφνιδιαστική επιδρομή8 στην εύφορη περιοχή της Βόρειας και Κεντρικής Εύβοιας με μεγάλες δυνάμεις και μεταφορικά μέσα για να συγκεντρώσει μεγάλες ποσότητες ειδών διατροφής και άλλων αγαθών εν όψει της αποχώρησης των Γερμανών από την Ελλάδα. Με πολυάριθμα πλωτά μέσα αποβιβάζονται στο Κυμάσι επίνειο του Μαντουδίου μεγάλες μικτές εχθρικές δυνάμεις. Συγχρόνως άλλες δυνάμεις με επικεφαλής τον Παλαιοδημόπουλο αποβιβάζονται στη Λίμνη.
Τρίτη μεγάλη φάλαγγα με το στρατηγό Παπαθανασόπουλο εισβάλλει στην Β/Κ και τελικά στη Β. Εύβοια. Παντού οι Γερμανοτσολιάδες επιδίδονται σε λεηλασίες και διαρπαγές αγαθών, σε πιέσεις, σε τρομοκρατικές ενέργειες και εμπρησμούς, για να αποσπάσουν τρόφιμα, ιματισμό, ακόμα και προίκες κοριτσιών. Τα μικρά τμήματα του ΕΛΑΣ που έχουν μείνει εκεί προσπαθούν με αιφνιδιαστικά χτυπήματα όπου μπορούν να παρεμποδίσουν τη ληστρική δράση του εχθρού. Στη Λίμνη εμποδίζεται από ομάδα του Κίτσου η απόβαση του εχθρού με απώλειες 4 νεκρούς αντάρτες.
Στην Τσούκα και στο Δρυμώνα επίσης οι επιδρομείς δέχονται σκληρά χτυπήματα από τους αντάρτες. Πρωτοφανής είναι η καταστροφή που παθαίνει η περιοχή ανυπολόγιστες οι ζημιές του εθνικού πλούτου. Χιλιάδες στρέμματα από δάση ακόμα και αμπελώνες γίνονται παρανάλωμα του πυρός. Οι δασώσεις εκτάσεις από Μαντούδι ως τις Μαρκάτες καίγονται εξ ολοκλήρου. Οι χωρικοί αρνούνται να παραδώσουν τα αγαθά τους. Τους τα παίρνουν όμως καίγοντας τα σπίτια τους και αρπάζοντας το βιος τους. Εκατοντάδες υποζύγια και άλλα μέσα μεταφοράς μεταφέρουν τα αρπαγέντα αγαθά στα λιμάνια Λίμνης, Ροβιές για φόρτωση ενώ σπίτια καίγονται στη Λίμνη (60 σπίτια) και στις Ροβιές. Δυστυχώς το Σύνταγμα δεν μπόρεσε να αντιδράσει αποτελεσματικά στην αιφνιδιαστική αυτή ληστρική ενέργεια του εχθρού γιατί ήταν απασχολημένο με τις επιχειρήσεις της Νότιας και Κεντρικής Εύβοιας και λόγω των μεγάλων αποστάσεων.
Το πιο σοβαρό πλήγμα προς τον εχθρό καταφέρνει το 3ο Τάγμα του ΕΛΑΣ στις 3 Σεπτεμβρίου 1944 σε μεγάλη γερμανική φάλαγγα στον αμαξωτό δρόμο Χαλκίδας – Κύμης στην τοποθεσία Λαμπούσα
Η μάχη της Λαμπούσας
Να πως την περιγράφει ο στρατιωτικός διοικητής του 3ου Τάγματος και εκτελεστής της μάχης Λόγγος:
«Στις 3 Σεπτεμβρίου ο ΕΛΑΣ γράφει μια από τις ηρωικότερες σελίδες της πολεμικής του δράσης στην Εύβοια. Καταφέρνει κύριο και συντριπτικό χτύπημα κατά των Γερμανών στην τοποθεσία Λαμπούσα όπου εξοντώνεται μηχανοκίνητη φάλαγγα από 140 Γερμανούς από τους οποίους ένας μόνο διέφυγε κατά τη διάρκεια της μάχης. Για τη μάχη αυτή ο ραδιοφωνικός σταθμός του Λονδίνου μετέδωσε τη νύχτα της 3ης προς 4η Σεπτεμβρίου 1944 σε ολόκληρο τον κόσμο με το τελευταίο δελτίο ειδήσεων: «Εις την Εύβοιαν διεξάγεται μεγάλη μάχη των Γερμανών με δυνάμεις των ανταρτών. Η έκβασίς της θα είναι μεγάλης σημασίας διά την απελευθέρωσιν της Ελλάδος από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους.». Ο ίδιος ραδιοσταθμός στην εκπομπή της 8ης Σεπτεμβρίου 1944 μετέδωσε:
«Εις την Εύβοιαν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ εσημείωσαν αξιόλογον επιτυχίαν εξοντώσαντες ολοκληρωτικά γερμανικήν φάλαγγα, κινουμένην εκ Κύμης, εις την θέσιν Λαμπούσα. Η εξ 150 περίπου ανδρών γερμανική δύναμις εξοντώθη. Λάφυρα περιήλθον εις χείρας του ΕΛΑ, 10 αυτοκίνητα εκάησαν».
Στη μάχη αυτή που οργανώθηκε και εκτελέστηκε από τη Διοίκηση του 3ου Τάγματος (Προκόπης Τζάνος και Θανάσης Τζάνος) πήραν μέρος επίλεκτα τμήματα μ’ επικεφαλής τους τον Πολικό (Τσάκο Κ.), Επαμεινώνδα (Ηλία Γιάννη), Αχιλλέα (Σάρλη Δημ.) και Καντούρο Ευάγγελο, επικεφαλής των εφεδροελασιτών. Η μάχη αποφασίστηκε ύστερα από σοβαρή και υπεύθυνη μελέτη όλων των δεδομένων. Εκτιμήθηκε η σκοπιμότητα και η αναγκαιότητά της, από άποψη συμβολής στον απελευθερωτικό και συμμαχικό αγώνα στις συνθήκες που υπήρχαν τότε και εκτελέσθηκε με βάση ένα παράτολμο σχέδιο με ελάχιστα μέσα σε θέση πολύ επικίνδυνη (αμαξωτός δρόμος, σε ακάλυπτο έδαφος) πολύ κοντά στην ισχυρή γερμανική βάση Αλιβερίου – Καράβου (δύναμη 600 Γερμανών) εκτός από τα Τάγματα Ασφαλείας Αλιβερίου καθώς και στη φρουρά της Κύμης (800 Γερμανοί).
Η μάχη ήταν σκληρή και πολύνεκρη και πέρασε από φάσεις δραματικές, ως την πάλη σώμα προς σώμα. Ο ηρωισμός των ανταρτών των εφεδροελασιτών και η αποφασιστική συμπαράσταση του λαού των γειτονικών χωριών υπήρξαν οι συντελεστές της θριαμβευτικής νίκης. Η μάχη έγινε μέρα και ο εχθρός άφησε στο πεδίο της μάχης δεκάδες νεκρούς και 57 τραυματίες και αιχμαλώτους. Από τους αντάρτες τραυματίστηκε σοβαρά και υπέκυψε ο γενναίος αντάρτης Μήτρου Βασίλειος, ο θρυλικός μπουρλοτιέρης της γερμανικής καταδίωξης στο λιμάνι της Κύμης, που επέδειξε κατά τη μάχη μεγάλη παλικαριά. Επίσης έπεσε κι ένας εφεδροελασίτης από το χωριό Κριεζά. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για τη συμβολή του αφανούς αγωνιστή από το χωριό Καλημεριανοί, που με κίνδυνο της ζωής του, εκπλήρωνε το πατριωτικό του καθήκον και πληροφορούσε τη διοίκηση του 3ου Τάγματος για τις κινήσεις και προθέσεις των Γερμανών. Ο αφανής αυτός αγωνιστής υπήρξε ένας από τους βασικούς συντελεστές της νίκης.
Ο αντίκτυπος από τη μάχη της Λαμπούσας υπήρξε καταλυτικός για τον κατακτητή και τους συνεργάτες του. Η συντριβή της τρομερής γερμανικής φάλαγγας φανέρωσε την υπεροχή των δυνάμεων της Εθνικής Αντίστασης στην Εύβοια. Με τη μάχη της Λαμπούσας και την ανάπτυξη της δράσης των δυνάμεων του Συντάγματος, με τις σαρωτικές μάχες του Κάραβου – Αλιβερίου και την απομόνωση της φρουράς της Κύμης, το προστατευτικό τείχος των Αθηνών άρχισε να καταρρέει κι ο Ευβοϊκός, ο μοναδικός ασφαλής θαλασσινός δρόμος για την επικείμενη αποχώρηση των Γερμανών, χανόταν. Ο κίνδυνος του εγκλωβισμού των γερμανικών δυνάμεων πρόβαλε απειλητικά. Κάτω από τις προϋποθέσεις αυτές είναι σωστή η εκτίμηση για τη μάχη της Λαμπούσας που έγινε από το ρ/σ του Λονδίνου: «Η έκβαση της μάχης (της Λαμπούσας) στην Εύβοια, θα έχει μεγάλη σημασία διά την απελευθέρωσιν της Ελλάδος από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους. Η μάχη της Λαμπούσας για την Εύβοια είναι η αρχή του τέλους της γερμανικής κατοχής».
Σημειώσεις
1 Από τον Λιάκο ονομάστηκαν τα Τάγματα Ασφαλείας στην Εύβοια «Λιάκηδες», όπως « Ράλληδες » κλπ.
2 Ο Δημήτριος ή Μήτσος Γιαννακόπουλος (...- 4 Νοεμβρίου 1943) ήταν Έλληνας δικηγόρος, στέλεχος του ΕΔΕΣ Αθηνών. Ήταν υπέρμαχος της συνεργασίας με το ΕΑΜ. Εκτελέστηκε για τη δράση στις 4 Νοεμβρίου 1943.Μεγάλωσε σε χωριό στη περιοχή των Καλαβρύτων. Σπούδαζε ενώ παράλληλα εργαζόταν ως εφημεριδοπώλης. Στην Κατοχή ο Δημήτριος Γιαννακόπουλος ήταν εκδότης της εφημερίδας Νέα Ζωή και διευθυντής της εφημερίδας Δημοκρατική Σημαία που κυκλοφορούσαν τότε παράνομα. Τον καιρό των συγκρούσεων του ΕΔΕΣ με το ΕΑΜ ήταν υπέρμαχος της συνεργασίας και όχι της περαιτέρω ρήξης. Αντιτάχθηκε σφοδρά στον δοσιλογικό ΕΔΕΣ Αθηνών,που συνεργαζόταν με την Κυβέρνηση και την συμμετοχή του στα Τάγματα Ασφαλείας.
3 Ο ΕΔΕΣ Αθηνών είχε διασπαστεί σε δύο πτέρυγες. Η μια συνεργαζόταν πλήρως με τις αρχές Κατοχής και η άλλη επέμενε στην αγωνιστική γραμμή. Ο Γιαννακόπουλος ανήκε στην αγωνιστική πτέρυγα του ΕΔΕΣ. Ο στρατιωτικός ηγέτης του ΕΔΕΣ Ναπολέων Ζέρβας αλληλογραφεί και με τις δύο πτέρυγες αν και η δοσιλογική πτέρυγα συνεργάζεται με την Ειδική Ασφάλεια και κυκλοφορούν λίστες προγραφών εναντίον του αγωνιστικού ΕΔΕΣ.
Το αποτέλεσμα ήταν να εκτελεστεί για τις πολιτικές του θέσεις από τους συνεργάτες των κατοχικών δυνάμεων. Τον εκτέλεσε απόσπασμα ατόμων που έφεραν τα διακριτικά του ΕΛΑΣ ώστε να μεγαλώσει περισσότερο το χάσμα μεταξύ των δύο οργανώσεων. Η ΟΠΛΑ στην πρώτη προκήρυξη της ανέφερε το γεγονός και κατήγγειλε τους εκτελεστές ενώ υποσχέθηκε εκδίκηση. Μεταξύ άλλων έγιναν πολλαπλές απόπειρες δολοφονίας άλλων στελεχών του αγωνιστικού ΕΔΕΣ όπως του Ελευθέριου Δέπου, Μανώλη Λιτίνα (θα εκτελεστεί από τους Γερμανούς αργότερα). Συνέπεια και αυτών ο αγωνιστικός ΕΔΕΣ Αθηνών τέλη του 1943 θα πάψει να έχει πολιτική υπόσταση
4 ΕΔΔ (Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων), κατάθεση Παπακωνσταντίνου Θεοφύλακτου , αρχισυντάκτη εφημερίδος «Ελευθερία »23/3/1945, «Δια τας ενεργείας μας εν Ευβοία εναντίον του Κομμουνισμού» 2/6/1944.
5 Ο Γιάννης Δουατζής στο βιβλίο του Οι Ταγματασφαλίτες, σελ.27, αναφέρει την από κοινού με Γερμανούς τοποθέτηση σταθμών Χωροφυλακής σε Ψαχνά , Βασιλικό και Αγία Άννα και μετέπειτα φρουρές ταγματασφαλιτών σε Βάθεια, Ερέτρια, Αλιβέρι και Κύμη.
6 ΕΔΔ , « Απολογητικόν υπόμνημα Χαραλάμπους Αθανασίου Παπαθανασόπουλου Υποστρατήγου και κατοίκου Αθηνών »
7 Ψήγματα αυτής της κρίσης ανιχνεύουμε σε επιστολές των Χαρ. Αντωνάτου προς τον Α . Οικονομίδη και του Α. Παπαγεωργίου προς τον Χ. Παπαθανασόπουλο που βρίσκονται στη δικογραφία του τελευταίου. Επίσης, μνεία της γίνεται στο « Δελτίο Πληροφορίων » της Κ. Ε. του ΕΑΜ στις 26/3/1944, όπως παρατίθεται από τον Δ . Χατζή στον 3ο τόμο του έργου του « Η νικηφόρα επανάσταση του χάθηκε »( Αθήνα , Δωρικός, 1983), σ. 150.
8 Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων, επιστολή Παπαθανασόπουλου προς Οικονομίδη, Αθήνα 19/4/1944
9 Σταμάτη Β. Καββαδία, Η Εθνική Αντίσταση στην Εύβοια, σελίδες 235-236
10 Η μαρτυρία του αντάρτη ''Τηλέμαχου'', Δημητρίου Α. Κορέλη, παρατίθεται από την κόρη του Γιάννα Κορέλη Μπουλουγούρη, στην προσωπική της σελίδα
Πηγές - Βιβλιογραφία
- Γιάννης Σκαλιδάκης Η Αθήνα ενάντια στην ύπαιθρο. Η εκστρατεία των Ταγμάτων Ασφαλείας από την Αθήνα στην Εύβοια Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ο Πολίτης, τεύχος 163, Φεβρουάριος 2008
- Ελένη, Αργυρίου, Σε ... αποστολή στο Αρχιπέλαγος, ,Ριζοσπάστης 2010
- Γιάννης Δουατζής , Οι Ταγματασφαλίτες της Εύβοιας:Ανέκδοτα έγγραφα για την εγκληματική τους δράση από το αρχείο του Τάγματος, εισ Γιάννη Κάτρη, Αθήνα, εκδ. ΑφοίΤολίδη
- Σταμάτης Β. Καββαδίας, Η Εθνική Αντίσταση στην Εύβοια(1941-1944) Ιδιωτική Έκδοση, 2007
- Τάσος Κωστόπουλος , Το κατοχικό κράτος»
- Τ. Κωστόπουλος, Η αυτολογοκριμένη μνήμη: Τα Τάγματα Ασφαλείας και η μεταπολεμική εθνικοφροσύνη
- Σταμάτης Καββαδίας, Η Εθνική Αντίσταση στην Εύβοια (1941-1944). Αθήνα, 2008
- Σωτήρης Παπαπολίτης, Μέρες του 1943-1944 στην Εύβοια, εκδ. Χατζηνικολή 1995
- Ιστορία Της Αντίστασης 1940 – 45, Τόμοι 6, Επιμέλεια Βάσου Γεωργίου Εκδόσεις Αυλός 1979
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας http://www.tapantareinews.gr, για περισσότερη ενημέρωση. ⭐Εγγραφείτε - SUBSCRIBE: http://bit.ly/2lX5gsJ Website —►http://bit.ly/2lXX2k7 SOCIAL - Follow us...: Facebook...► http://bit.ly/2kjlkot
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.