Πύργος Βενετσανάκη

Μεγάλο οχυρό συγκρότημα-πυργοκατοικία, ανακαινισμένο και σε καλή κατάσταση, στην Καστανιά Λακωνίας. Ανήκε στην οικογένεια των Βενετσανάκηδων.

Στους πύργους της Καστανιάς διαδραματίστηκε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά επεισόδια της προεπαναστατικής Ελλάδας: «Η πολιορκία της Καστανίτσας», ένα γεγονός το οποίο αφηγείται γλαφυρά ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η Καστανιά βρίσκεται βρίσκεται 28 χλμ. ΒΔ από το Γύθειο, σε υψ. 780μ,στις νοτιοανατολικές πλαγιές του Ταΰγετου, στο όριο τριών επαρχιών: Λακεδαίμονος, Γυθείου και Οιτύλου.

Το χωριό είναι επίσης γνωστό σαν Καστάνιτζα ή Μικρή Καστάνια, ίσως για να μην μπερδεύεται με την Καστανιά Μεσσηνίας. Αναφέρεται και ως Καστάνια Σμύνους, επειδή μέχρι το 2010 ανήκε στο Δήμο Σμύνους που από το 2010 ενσωματώθηκε στο δήμο Ανατολικής Μάνης.

Ιστορία

Ο πύργος χτίστηκε μάλλον τον 18ο αιώνα.
Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι πύργοι στην Καστάνια είναι δύο. Όπως αφηγείται και ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του: «Οι πύργοι ήτον δύο, και ο ένας ήταν του πατέρα του Παναγιώταρου και ο άλλος του πατέρα μου και του Παναγιώταρου».
Σήμερα σώζονται και οι δύο πύργοι, αν και δεν είναι σαφές ποιος από τους δύο ήταν του πατέρα και ποιος του γιου.

Ο Παναγιώταρος ήταν ο Παναγιώτης Βενετσανάκης (1742 ή 1745 – 1780), περίφημος αρχικλέφτης της Πελοποννήσου. Ο Βενετσανάκης απέκτησε το προσωνύμιο «Παναγιώταρος» επειδή ήταν πανύψηλος και σωματώδης. Έγινε βλάμης (αδερφοποιτός) με τον Κωνσταντίνο Κολοκοτρώνη πατέρα του Θεόδωρου και μαζί έχτισαν τον πύργο στην Καστάνια που έγινε το ορμητήριό τους για επιδρομές εναντίον Τούρκων και Αλβανών (αλλά και εναντίον των άλλων Μανιατών). Το 1770 οι δύο καπεταναίοι συμμετείχαν στο αποτυχημένο κίνημα των Ορλωφικών.

Μετά την αποτυχία εκείνου του κινήματος, για να τιμωρήσουν τους Έλληνες, οι Τούρκοι αμόλησαν στην Πελοπόννησο ένα σώμα ατάκτων Αλβανών που προξένησε απίστευτες καταστροφές . Όταν το ασκέρι αυτό ξέφυγε από κάθε έλεγχο και άρχισε να δημιουργεί προβλήματα και στους Τούρκους, η Υψηλή Πύλη έστειλε το 1779 τον Γαζή Χασάν Τζεζαερλή πασά για να τους συμμαζέψει. Ο ικανότατος Τζεζαερλή ήταν βεζύρης και Καπουδάν πασάς (δηλ. αρχηγός του στόλου) και επιπλέον Βαλεσής και Σερασκέρης της Ρούμελης. Για την αντιμετώπιση των 7000 σκληροτράχηλων Αλβανών που αρνήθηκαν αν φύγουν από την Πελοπόννησο, ζήτησε τη συνδρομή των Ελλήνων κλεφταρματολών. Όλοι δέχτηκαν να τον βοηθήσουν (μαζί και και οι Παναγιώταρος, Κολοκοτρώνης) και μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα οι Τουρκαρβανίτες είχαν εξοντωθεί. Η σφαγή τους υπήρξε μια μνημειώδης βαρβαρότητα καθώς ο πασάς έχτισε στην Τριπολιτσά με τα κεφάλια τους μια μακάβρια πυραμίδα.

Μετά από αυτό, ο Τζεζαερλή πασάς αποχώρησε από την Πελοπόννησο αλλά επέστρεψε ξανά την επόμενη χρονιά και κατέπλευσε στο Γύθειο με στόλο και 14.000 άντρες. Ο πασάς κάλεσε τους οπλαρχηγούς να προσκυνήσουν. Οι Παναγιώταορος και Κολοκοτρώνης αρνήθηκαν και οχυρώθηκαν στους πύργους της Καστάνιας. Ζήτησαν βοήθεια από τους άλλους Μανιάτες, αλλά η βοήθεια δεν ήρθε ποτέ είτε γιατί οι Τούρκοι πήραν εγκαίρως τα μέτρα τους είτε λόγω προσωπικών διαφορών που είχε ο επιθετικός Παναγιώταρος με τους υπόλοιπους άρχοντες της Μάνης.

Ο Παναγιώταρος με τον Κολοκοτρώνη και με μια δύναμη 150 αντρών πολιορκήθηκαν στην Καστάνια από 10.000 Τούρκους που είχαν και τη βοήθεια των ντόπιων Τουρκομπαρδουνιωτών (των κατοίκων της περιοχής Μπουρδούνια).

Μετά από πολιορκία 12 ημερών και λόγω έλλειψης τροφής, οι πολιορκημένοι αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν έξοδο από τον πύργο κατά την διάρκεια της νύχτας, με την ελπίδα διαφυγής προς τη Δυτική Μάνη.
Στην απελπισμένη έξοδο πού επιχείρησαν με τα γιαταγάνια στο χέρι έγινε μεγάλος χαλασμός. Οι εχθροί ήταν χιλιάδες και στο πεδίο της μάχης έπεσαν οι περισσότεροι και μαζί τους οι δύο αρχηγοί. Μεταξύ εκείνων πού σώθηκαν ήταν και η γυναίκα του Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνη, που ντυμένη αντρικά κατάφερε να σωθεί και να σώσει από τα έξι παιδιά της μια κόρη της και τον μικρότερο γιο της, τον Θόδωρο...

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Η περιγραφή των γεγονότων της Καστάνιτσας στα απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη:

Ήσύχασεν η Πελοπόννησος. Το 80 εκατέβη ο ίδιος ο Καπετάμπεης και χάλασε τον πατέρα μου και τον Παναγιώταρον Βενετσανάκην. Ήλθεν η αρμάδα εις το Μαραθονήσι τα στρατεύματα στερεάς και θαλάσσης. Η Καστάνιτσα αποικία, όπου ήτον ο Κολοκοτρώνης κι ο Παναγιώταρος, έξι ώρας μακράν από το Μαραθονήσι.
Έρχοντας η αρμάδα, ο Παναγιώταρος, ως Μανιάτης, επροσκάλεσε βοήθεια από τους Μανιάτας, και οι Μανιάτες υποσχέθηκαν ότι πάνε βοήθεια και ο δραγουμάνος ο Μαυρογένης ως Έλλην και τεχνίτης έκαμε τον Μιχάλη Τρουπάκη Μπέη και για να τον κάμη Μπέη αλικώτησε την βοήθεια και επήρε το κάστρο. Επήγε το ασκέρι 14.000, και τους επολιόρκησε.
Μία ώρα στράτα αλάργα έστησε το ορδί. Έστειλεν ο Σερασκέρης Αλήμπεης ένα γράμμα για να προσκυνήσουν και να του δώσουν ενέχυρα ένα παιδί ο ένας και ένα ο άλλος, και να τραβήξη χέρι από δαύτους, αυτοί απεκρίθηκαν: ‘’Δεν προσκυνούμε, θέλομε πόλεμο και οποίος μείνη νικημένος ας προσκύνηση’’. Αυτός ήλπιζε από την Μάνην βοήθεια. Τους πολιόρκησαν τα Τούρκικα στρατεύματα, έβγαλαν κανόνια και βόμβαις, τους πολεμούσαν ήμερα καί νύκτα ούτε οι βόμβαις τους έκαναν φόβον ούτε τα κανόνια, όμως επολέμησαν δώδεκα ημέραις και δώδεκα νύκτες με ανδρεία και γενναιότητα.
Όταν είδαν ότι βοήθεια δεν έρχεται, απεφάσισαν να φύγουν από τους πύργους. Οι πύργοι ήτον δύο, και ο ένας ήταν του πατέρα του Παναγιώταρου και ο άλλος του πατέρα μου και του Παναγιώταρου· ο πατέρας του Παναγιώ-ταρου ήτον 80 .ετών, ως και η μητέρα του, και μην ημπορώντας να φύγουν εις το γιουρούσι, με τα άλλα γυναικόπαιδα, είπε του Παναγιώταρου και πατέρα μου· «βάλτε φωτιά στους άλλους πύργους, εγώ μένω εδώ, έμεινε μ' ένα δούλο και με την γυναίκα του και μία δούλα με σκοπόν να πολεμήση ελπίζοντας να έλθη βοήθεια από τα παιδιά του έπειτα. Ο πόλεμος του ήτον με τον δούλον, η τέχνη του μεγάλη·είχε φυτίλι να γυρίση μαζί με τους Τούρκους.
Αυτοί πού επολεμούσαν μέσα έπεσαν εις το ορδί του Σερασκέρη, με τα σπαθιά εις το χέρι, μόνον τρεις εσκοτώθησαν άνδρες, και μέρος γυναίκες, και έμειναν πολλά παιδιά σκλάβοι·και έτσι έμειναν δύο αδέλφια μου σκλάβοι, το ένα τριών χρόνων και το άλλο ενός, άλλα δύο εσκλαβώθηκαν, και έπειτα ελευθερώθηκαν. Όταν έκαμαν το γιουρούσι, έπιασαν τα βουνά οι Τούρκοι δια νυκτός εβασίλευε το φεγγάρι εις την μέσην νύκτα, και βασιλεύοντας το φεγγάρι εβγήκαν νύκτα μικρή και δεν έλαβαν καιρόν να φύγουν κατά την Μάνη·επήγαν εις τους λόγκους κ' επήρε ημέρα. Τον Παναγιώταρον ζωντανόν τον έπιασαν και έπειτα τον εσκότωσαν οι Μπαρδουνιώταις.
Ο πατέρας μου εσκοτώθηκε με δύο του αδέλφια, Αποστόλη και Γεώργη, ο ένας εις τον λόγκον, ο άλλος μοναχός του, διατί ελαβώθηκε' εγλύτωσεν ένας μπάρμπας μου, Αναγνώστης, ο από τους κλεισμένους τέσσαρους αδελφούς Κολοκοτρώνη. Εγώ, η μάννα μου, η αδελφή μου εγλύτωσαν με τα παλληκάρια του πατέρα μου. Εις το γιουρούσι ελαβώθηκε με σπαθί ο Κωσταντής Κολοκοτρώνης, και με προδοσία ενός Τούρκου φίλου εσκοτώθηκε, δεν εφάνη το κεφάλι του, οι φονείς του τον εσκότωσαν και τον έκρυψαν δια το βίο του.
Όσα είχεν απάνω του, σε τρία χρόνια τον ξέθαψαν τον Κολοκοτρώνη Κωσταντή, από το μικρό δάκτυλο τον γνώρισαν οπού είχε γυρισμένο από μία σπαθιά τουρκική·τον είχαν κρύψει εις μία τρούπα της “Αρνης καί Κοτζατίνας’’ τον έθαψαν έπειτα εις την Μηλιά.
Ήτον μελαψώτερος, μονοκόκκαλος, δυνατός, ογλήγορος, με ένα καθάριο άτι δεν τον έπιανες, 33 χρόνων, μέτριος, μαυρομμάτης, λιγνός·οι Αρβανίται τον είχαν τόσο τρομάξει που έκαμναν όρκον: να μην γλυτώσω από του Κολοκοτρώνη το σπαθί. 700 μπουλουκτζίδαις εσκότωσε πριν.
Ο Παναγιώταρος ήτον γίγαντας, νέος, μαύρα μαλλιά, «σόι άνθρωπος» άσπρος, 37-38 χρόνων. Εις την Ανδρούσαν εσκοτώθη ο γέρο Γιάννης Κολοκοτρώνης, έπειτα τον εκδίκησε ο υιός του. Ο γέρο Γιάννης Κολοκοτρώνης, του έκοψαν χέρι και πόδια και τον εκρέμασαν.
Ο γέρων πατέρας του Παναγιώταρου επολέμαε από τον πύργον και εμαρτύρησε το φυτίλι ο δούλος που επροσκύνησε, και τον γέροντα τον έπιασαν ζωντανό. Ο Καπετάμπεης ερώταε: διατί δεν προσκυνάει: ‘’Τώρα προσκυνώ, προσκυνημένο κεφάλι δεν κόβεται’’. Του έκοψαν χέρι και πόδια, τον κατράμισαν

Μυστράς

«Πολύ σκοτίδιασε ὁ οὐρανός, πάλι νά βρέξῃ θέλῃ,

σκοτίδιασε ἡ Μαυρομηλιά καί τῆς Μηλιᾶς ὁ κάμπος.

Ἐσύρανε τά ρέματα, ἐσύραν τά λαγκάδια,

κ’ ἐκόπηκε τό πέρασμα, κ’ ἐκόπη τό γιοφύρι,

ποῦ κεῖ περνάει ἡ κλεφτουριά, οἱ Κολοκοτρωναῖοι,

μέ τά μπαϊράκια τά χρυσά, ταῖς ἀσημομπιστόλαις.

Κινᾶν καί πᾶν 'ς τήν ἐκκλησιά γιά νά λειτουργηθοῦνε,

φοροῦν τά πόσια τά χρυσά, ταῖς ἀσημοπαλάσκαις.

Σίντας ξελειτουργήσανε καί βγῆκαν ’ς τήν κουβέντα,

πετάχτηκε ὁ Κωσταντής καί λέει τοῦ Δημητράκη:

«Τούτ’ ἡ χαρά ποῦ ‘χομ’ ἐμεῖς σέ λύπη θά μᾶς φέρῃ,

πολλή Τουρκιά μᾶς ἔζωσε, ὁ Θεός νά μᾶς γλυτώσῃ.»

Τ’ ἀκούει ὁ Παναγιώταρος κ’ ἐσβήστη ἀπό τά γέλοια,

«Τί λὲς κουμπάρε Κωσταντή, τί λές, τί κουβεντιάζεις;

Τίγαρις εἶναι τοῦ Μυστρᾶ νά τό πἀτοῦν οἱ Τοῦρκοι;

Ποτέ δέν ἐπατήθηκε τῆς Καστανιᾶς ὁ πῦργος,

οὐδέ ὁ Τοῦρκος τόν πάτησε, μαϊδέ καί ὁ Ἀλλαμᾶνος.»

Τρεῖς περδικούλαις κάθουνται ’ς τόν πῦργο τῆς Καστάνιας,

ἡ μία κλαίει τόν Κωσταντή, ἡ ἄλλη τό Δημητράκη

κ’ ἡ τρίτη ἡ καλύτερη κλαίει τόν Παναγιώτη.»

Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού, Ν. Πολίτης

[Τό 1780 ὁ Καπετάν πασᾶς, καταπλεύσας μετά τοῦ τουρκικοῦ στόλου εἰς Γύθειον, προσεκάλεσεν ἐπανειλλημένως τόν Παναγιώταρον Βενετσανάκην καί τον Κολοκοτρώνην νά προσκυνήσουν. Ἀλλ’ οὕτοι ἠρνήθησαν, ἄν καί μόλις 150 ἄνδρας εἶχον ὑπ’ αὐτούς καί ἐγίγνωσκον ὅτι ὁ Τοῦρκος ναύαρχος διέθετεν ἱσχυράν ἀπὀβατικήν στρατιάν, περί τούς δεκαςχιλίους, καί πυροβολικόν. Εἶχον πεποίθησιν εἰς τήν ὀχυρότητα τῶν πύργων τῆς Καστανίτσας καί εἰς τήν ἐνίσχυσιν, τὴν ὁποίαν θά ἐλάμβανον παρά τῶν καπεταναίων τῆς Μάνης, τούς ὁποίους ὁ Παναγιώταρος ἐκὰλεσε νά τρέξουν πρός βοήθειάν του. Ἀλλά τήν μέν ἀποστολήν ἐπικουριῶν ἐματαίωσεν ὁ μπέης Μιχαήλ Τρουπάκης, πεισθεῖς ὑπό τοῦ Ἕλληνος διερμηνέως τοῦ στόλου Μαυρογένη, στενώτατα δ’ ἐπολιόρκησε τούς κλεισθέντας εἰς τούς πύργους ὁ ἀρχηγός τοῦ τουρκικοῦ στόλου Ἀλῆ μπέης.

Οἱ πολιορκούμενοι ἀντέστησαν ἐπί δώδεκα ἡμερονύκτια, ἀλλά μή βλέποντες νά ἔρχεται ἡ προσδωκόμενη βοήθεια ἀπεφάσισαν νά διαχίσουν ξιφήρεις τούς πολιορκητάς, μόνην ὁδόν σωτηρίας νομίζοντες τήν τολμηράν ἔξοδον. Καταλιπόντες δέ εἰς ἕναν πῦργον τούς ὑπέργηρους γονεῖς τοῦ Παναγιώταρου μεθ’ ἑνός ὀπαδοῦ του, ὅπως θέσῃ πῦρ εἰς τήν ἐν τῷ πύργῳ πυρίτιδα, ἐξῆλθον πᾶντες μέ τάς γυναῖκας καί τά παιδία. Καί διέσπασαν μέν τήν ζώνην τῶν πολιορκητῶν ἀπολέσαντες μὸνον τρεῖς πολεμιστάς, ἀλλά καί πολλαί γυναῖκες καί παιδία συνελήφθησαν αἰχμάλωτοι.

Οἱ ἐξελθόντες δέν ἠδυνήθησαν νά καταφύγωσιν εἰς χωρίον τῆς Μάνης, ὅπου θά εὕρισκαν ἴσως ἀσφάλειαν, ἄλλ’ ἄμα τῇ ἡμέρᾳ συνελήφθησαν καί ἐφονεύθησαν οἱ πλεῖστοι. Ἐφονεύθη καί ὁ Παναγιώταρος καί οἱ ὑιοί του, ὁ Κολοκοτρώνης, πληγωθείς κατά τήν ἔξοδον, καί οἱ δύο ἀδελφοί του, ἠχμαλωτίσθησαν δέ καί τά τέκνα του, πλῆν τοῦ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, τόν ὁποῖον μετά τῆς μητρός του καί μιᾶς ἀδελφῆς του διέσωσαν τά παλληκάρια τοῦ πατρός του.]

Ο πύργος του Βενετσανάκη στον Μυστρά,

 

Πηγές

• Άρθρο στη Wikipedia - Πολιορκία της Καστανίτσας
• Άρθρο στη Wikipedia - Παναγιώταρος Βενετζιανάκης
• Ιστοσελίδα mani.org - Καστάνιτσα-Κλεφτουριά
• Απομνημονεύματα Κολοκοτρώνη («ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΣΥΜΒΑΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΥΛΗΣ Από τα 1770 έως τα 1836»), Τύποις Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως, Αθήνα 1846