"ΘΑΝΑΤΙΚΑ και “ΚΟΛΩΝΑΚΙΑ”

Του Αϊ-Γιάννη του Νηστευτη ή του θερμαστη(των πυρετων δηλαδή)... η μήπως του Τοξαρεως...? Τέτοια μέρα τα ''παλιά καλά'' χρόνια , εκεί χαμηλά στην οδό Ευριπίδου 70 (λίγο πριν ανταμώσει την Πειραιώs) -στο πλάτωμα Κολύμπων ή Ολύμπων κατά Καμπούρουγλου) , τα θραύσματα από τον αρχαίο ναό του Ασκληπιού ,τα μετέπειτα ίχνη ρωμαικών κτισμάτων και ο Αι Γιάννηs στην Κολώνα συστεγασμένοι υπό πλατάνων,κισσών και ροδιών 'στήναν εορτή μεγάλη. Βλέπετε , σήμερα τιμάται η αποτομή τηs κεφαλήs του Τιμίου Προδρόμου γι 'αυτό θα αναπαράξω μία ''ιστορία'' της πολύ αγαπημένης μας Άρτεμις Σκουμπουρδή. Και όποτε σαs φέρει ο δρόμοs ''ανακαλύψτε'' αυτό το ''χνάρι'' μακρινού παρελθόντοs τηs πόληs μαs.

"ΘΑΝΑΤΙΚΑ και “ΚΟΛΩΝΑΚΙΑ”

κάποτε στην Αθήνα

Κάθε εκατό χρόνια περίπου, όπως υποστηρίζουν οι ειδήμονες, η ανθρωπότητα μαστίζεται από κάποιον λοιμό!

Επιδημίες και πανδημίες είχαν ολέθριες συνέπειες κατά το παρελθόν, επειδή η Ιατρική και η Φαρμακολογία δεν είχαν τις σημερινές δυνατότητες. Συνεπώς, οι άνθρωποι αβοήθητοι, από άγνοια, κυριευμένοι από δεισιδαιμονίες, προσέτρεχαν σε εξορκισμούς, υπερβολές και δρώμενα παγανιστικά.

Η Αθήνα του χρυσού αιώνα, ένα χρόνο μετά την έναρξη του ολέθριου Πελοποννησιακού Πολέμου βίωσε, μαζί με την φρίκη του πολέμου και την τραγωδία του λοιμού!... Ενός φονικού λοιμού που διαδόθηκε σε δύο φάσεις (430π.Χ. με 428π.Χ. και 427π.Χ. με 426π.Χ.). Δυστυχώς, θύμα της επιδημίας υπήρξε ο ίδιος ο Περικλής (429π.Χ.) και, η απώλειά του οδήγησε τον Αθηναϊκό λαό και το κλεινόν Άστυ στο έρεβος!...

Στο τελείωμα της δραματικής ασθένειας οι Αθηναίοι πίστεψαν πως σώθηκαν χάρη στην ευεργετική επέμβαση του Τοξάρεως.

Ο Λουκιανός μας διηγείται μια ενδιαφέρουσα ιστορία που έγινε θρύλος στην πόλη της Παλλάδας: Ο Τόξαρις, ιατρός θεραπευτής από την Σκυθία, έζησε, εδώ, στα χρόνια του Σόλωνος και θεράπευε τους ανθρώπους της αφιλοκερδώς.

Το τελευταίο τέταρτο του 6ου π.Χ. αιώνα με τον θάνατό του, οι Αθηναίοι ευγνωμονούντες τον έθαψαν “δημοσία δαπάνη“ ακριβώς έξω από το Δίπυλον, σε διακεκριμένη θέση.

Έναν αιώνα αργότερα, που η πόλη ζούσε τραγικές στιγμές εξαιτίας του λοιμού, ο Τόξαρις εμφανίστηκε στο όνειρο της συζύγου του Βασιλέως - Άρχοντος. Την συμβούλεψε ότι, όλοι τους, για να γλυτώσουν από το θανατικό πρέπει να πιούν, να πλυθούν και να απολυμάνουν τα πάντα με... οίνον!... Λογικοφανές, καθώς ο οίνος έχει απολυμαντικές ιδιότητες!

Οι Αθηναίοι ακολούθησαν τις συμβουλές, γλύτωσαν από την πανδημία και ευεργετηθέντες πάλι, από τον Τόξαρι, άρχισαν να τον τιμούν με θυσίες και αφιερώματα. Επίσης, τον “ξένον ιατρόν” λάτρευαν σε ειδικό χώρο, ιερό, στην εσχατιά της πόλης, μαζί με τον Θεό Ασκληπιό, όπως δείχνουν μαρτυρημένες αρχαίες επιγραφές. Πρόκειται για τόπο λατρείας που υπάρχει και, σήμερα, είναι ο Άϊ Γιάννης της Κολώνας, στην οδό Ευριπίδου!

Από το αρχαίο ιερό σώζεται ένας μαρμάρινος κίονας της ρωμαϊκής αρχαιότητας. Γύρω από αυτό το σεπτό απομεινάρι, στα 565μ.Χ., οι Αθηναίοι, Χριστιανοί πλέον, έστησαν μια γραφική μικρή εκκλησία που, αφιέρωσαν στον Άγιο Θεραπευτή της Χριστιανοσύνης, τον Άϊ Γιάννη!

Είναι συγκινητικό ότι οι άνθρωποι της Αθήνας επί σειρά αιώνων, τον μεσαίωνα και, αργότερα, κατά την διάρκεια της Οθωμανικής κατάκτησης, Χριστιανοί και Οθωμανοί, τιμούσαν τον θεραπευτή “Ξένον ιατρόν”. Μόνον που, τώρα, ο Ευεργέτης των πασχόντων, ο Τόξαρις της αρχαιότητας είχε παραχωρήσει την θέση του στον Άϊ Γιάννη τον Βαπτιστή!

Κι όμως, η κολώνα στέκει πάντοτε “in situ“, αμετακίνητη. Έτρεξε ο χρόνος, άλλαξαν άνθρωποι και καταστάσεις όμως, η θαυματουργή κολώνα της οδού Ευριπίδου πέρασε στην αιωνιότητα. Πάνω της, “έδεναν την θέρμη τους” οι πυρέσσοντες ασθενείς επί σειρά αιώνων, γιατί ο Άγιος Θεραπευτής της Κολώνας, πίστευαν και πιστεύουν πως θεραπεύει τις “θέρμες“ τους πυρετούς και “πάσαν νόσον“!

Στα παλαιά χρόνια, με το άκουσμα της επέλασης ενός θανατικού σε γειτονική πόλη, οι Αθηναίοι ελάμβαναν μέτρα, για να προλάβουν το κακό...

Ο αθηναιογράφος Δημήτρης Καμπούρογλους μας μεταφέρει ένα παγανιστικό δρώμενο, γνωστό από τον ιστορικό Μπενιζέλο. Πρόκειται για μια τελετουργία που πραγματοποιούσαν οι Αθηναίοι όταν πλησίαζε κάποιο θανατικό στην πόλη. Και στην προκειμένη περίπτωση τελείται για την απειλή της πανώλης (πανούκλας) που ταλάνιζε τους Αθηναίους και, όχι μόνον, τις δραματικές χρονιές 1789 & 1792:

“Εις το δεύτερο θανατικό (1792), ανήμερα του Αγίου Χαραλάμπου, εμάζωξαν 40 μονοστέφαναις, αι οποίαι προσέφεραν εν ποσόν χρηματικόν, και με αυτό έκαμαν εν αλετράκι και εν κακάβι (λέβης) αργυρούν, επήραν και δύο μοσχαράκια δίδυμα τα οποία τα έζευξαν εις το αλέτρι και έφεραν τρεις γύρους την χώραν και μετά ταύτα έγραψαν τας ασθενείας όλας και τας έθεσαν εις το κακαβάκι, και μετέβησαν εις τον δρόμον του Πειραιώς όπου ήδη υπάρχει το πηγάδι και ο σταθμός (εις θέσιν Πλατύ φρέαρ), έσκαψαν έναν λάκκον, έσφαξαν τα μοσχάρια και έχυσαν όλα, αλέτρι, κακαβάκι, με τας ασθενείας ώς και τα μοσχάρια, και τα σκέπασαν, θέτοντες και μίαν κολώναν, την οποίαν έβγαλαν οι Γερμανοί, όταν έκαμαν τον δρόμον Πειραιώς το 1835. Αυταί αι 40 μονοστέφαναις έγνεσαν βαμπάκι, το έκαμαν πανί μονομερίς και κατεσκεύασαν ’ποκαμισάκι του Αγίου Χαραλάμπου, αγίου προστάτου κατά του λοιμού, και το κρέμασαν του Αγίου, και την ακόλουθον ημέραν το έκοψαν εις τεμάχια, και μοιράσθη εις όλους, τα οποία έκαμαν φυλακτικά.

Διά την αυτήν αιτίαν προς αποτροπήν του πρώτου λοιμού (1789) λέγεται

ότι ετέθη και το παρά το Μουσείον κολωνάκι”

[το κολωνάκι της οδού Μισεραλιώτου]. (Ιστορία των Αθηνών)

Στην πρώτη επέλαση της πανώλης του 1789, το Κολωνάκι στήθηκε στη σημερινή οδό Πειραιώς και καταστράφηκε από εργάτες Βαυαρούς, το 1835, όταν έκαναν έργα διάνοιξης του δρόμου.

Ωστόσο, ο χορός με τα “φυλακτικά“, τα ξόρκια και τα “κολωνάκια“ καλά κρατεί στην πόλη των Αθηνών, άλλωστε η ελπίδα πεθαίνει πάντοτε τελευταία... Τέτοια “κολωνάκια” -μάρτυρες αυτών των δεισιδαιμονικών τελετών υπήρχαν σε οριακά σημεία της Αθήνας, έξω από την κατοικημένη πόλη.

Η Γειτονιά του σημερινού Κολωνακίου είχε αρκετά τέτοια “κολωνάκια“ προϊόντα παρόμοιων τελετουργιών. Σήμερα, σώζεται μόνον ένα, αυτό που βλέπει προς την οδό Κουμπάρη και σε αυτούς τους στύλους οφείλει την ονομασία της η συνοικία του Κολωνακίου!...

Επειδή, η πανδημία του κορωνοϊού μας καταδυναστεύει διεθνώς, καλού κακού εμείς θα σας πούμε τη διαδικασία που ακολουθεί ένα αξιοπρεπές “ξόρκι“ - όπως μας το περιγράφει ο Καμπούρογλους- και αχρείαστο να ‘ναι!

“Ο πάσχων οφείλει να δέσει στη μέση του ένα νήμα -κατάσαρκα-, αφού προηγουμένων το έχει σταυρώσει στην εικόνα του αγίου επικαλούμενος το όνομά του και τα παρακάτω αποτρεπτικά, μαγικά λόγια: “Ξόρκισέ την σε παρακαλώ την αφωρεσμένη να πάη στα έρημα βουνά, σε ριζιμιά λιθάρια, εκεί που πετεινός δεν λαλεί. Και όπως ανάτριχα ήρθε, έτσι ανάτριχα να φύγη“. Δεμένος με το αγιασμένο νήμα θα κοιμηθεί τρείς νύχτες και μετά θα έρθει πάλι στην κολώνα του Αϊ Γιάννη, θα βγάλει το νήμα, θα κάνει με αυτό τρείς κόμπους και θα το κολλήσει πάνω της με κερί λέγοντας την επόμενη ευχή: “Τίμιε Ιωάννη, Προφήτα και Πρόδρομε και Βαπτιστά του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Η τίμια σου κάρα επί πίνακος κειμένη δέος και ρίγος τους θεασάμενους κατέλαβεν, η δε τιμία σου κεφαλή έκραζε και έλεγε: πυρετός τριταίος, τεταρταίος και καθημερινός φύγε από την (τον) δούλην(ον) του Θεού (τάδε). Ελέησόν με, ότι ασθενής ειμί. Βοήθειά του και βοήθειά μας“.

Στην Ολυμπιάδα του 2004 η θρυλική κολώνα του Αϊ Γιάννη είχε πλήρως καθαριστεί. Οι μεταξωτές κλωστές και τα κεριά από τα ξόρκια αιώνων είχαν αφαιρεθεί. Ο καλλωπισμός έφθασε ως τον Άϊ Γιάννη της Κολώνας. Προσφάτως που ερευνήσαμε την Κολώνα, διαπιστώσαμε πως νέοι “εξορκιστές“ άφησαν πάλι τα σημάδια τους πάνω της. Στους χαλεπούς καιρούς που βιώνουμε, μοιάζει λογική η επίκληση του Άϊ Γιάννη:

“...Βοήθειά του και βοήθειά μας“.

- Ευριπίδου 70, Άγιος Ιωάννης στην Κολώνα, στην οποία λατρεύεται και ο Ιούδας ο Θαδδαίος, 6ος αιώνας μ. Χ. ''

ΠΗΓΗ

Άρτεμις Σκουμπουρδή