Το επιβλητικό μέγεθος του Παρθενώνα

Αμέσως μετά τη συνθήκη ειρήνης με τους Πέρσες, ξεκινάει το μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή επάνω στην επί τριάντα χρόνια ερειπωμένη Ακρόπολη το 448 π.Χ. Δεσπόζουν τα τρία σημαντικότερα κτήρια που είναι μεν ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά συνθέτουν μια σαφή τριωδία.

Το επιβλητικό μέγεθος του Παρθενώνα, την αυστηρή επίσημη είσοδο των Προπυλαίων και τη χάρη του Ερεχθείου. Ο προσανατολισμός τους είναι διάφορος, το καθένα έχει το δικό του χώρο με υπερυψωμένο άνδηρο και θαυμάζεται ξεχωριστά από τα άλλα.

Η σύνθεση των ιδιαιτεροτήτων της τριωδίας δεν είναι τόσο οπτική (συγκριτική) αλλά κυρίως νοηματική. Ο βράχος φυσικά είναι αόρατος κάτω από επιστρώσεις ειδικής σύνθεσης, ώστε αφενός να μην αποσπά το βλέμμα και κυρίως να είναι απολύτως προστατευμένος από διαβρώσεις της βροχής που θα προκαλούσαν βλάβες, τόσο στο ίδιο το πέτρωμα, αλλά και στα θεμέλια των μνημείων. Η πρώτη φορά που εμφανίζεται γυμνός ο "ιερός" βράχος, είναι 24 αιώνες αργότερα, στις ανασκαφές του 19ου αιώνα μετά την απελευθέρωση, όταν αφαιρέθηκαν 200 χιλιάδες τόνοι χώματος.

2- Πολλοί δεν γνωρίζουν πως ο κλασικός Παρθενώνας που βλέπουμε σήμερα, είναι ο τέταρτος και τελειότερος.

1. Πρωταρχικός Παρθενών (UrParthenon), πώρινος, αρχές 6ου αι. π.Χ. (Εκατόμπεδος)

2. Προπαρθενών I, πώρινος 520-500 π.Χ.

3. Προπαρθενών II, μαρμάρινος 489-485 π.Χ. (Κάηκε από τους Πέρσες)

4. Παρθενών 447-438 π.Χ.

3- Ως προς την κατασκευαστική ακρίβεια του Παρθενώνα, καμία μέτρηση δεν μπόρεσε να φτάσει την ακρίβεια κατασκευής. Η αξεπέραστη λιθοξοϊκή ικανότητα της γενιάς των ανθρώπων που δούλεψαν στον Παρθενώνα, κατόρθωσε να λειάνει τις επιφάνειες περισσότερο από ΕΝΑ ΕΚΑΤΟΣΤΟ ΤΟΥ ΧΙΛΙΟΣΤΟΥ, που είναι μικρότερο απ’ όσο είναι το μέγεθος των κόκκων του ίδιου του μαρμάρου. Σε ορισμένα σημεία όμως, υπάρχουν αποκλίσεις για κατασκευαστικούς λόγους.

Κάποιοι μελετητές παρασύρθηκαν τα τελευταία 150 χρόνια και μίλησαν για κατασκευαστικά σφάλματα. Στις εξονυχιστικές μετρήσεις και μελέτες κατά τη διάρκεια της 40χρονης αναστήλωσης, απεδείχθη τελικά πως ΟΛΑ τα "σφάλματα" ήταν σφάλματα των μελετητών.

4- Μετά το τέλος του οικοδομικού μέρους των εργασιών στον Παρθενώνα το 437 π.Χ., το ίδιο συνεργείο αναλαμβάνει την κατασκευή ενός νέου πρόπυλου. Ως αρχιτέκτονας αναφέρεται ένας άγνωστος έως τότε τεχνίτης, ο Μνησικλής. Συνδέει με αριστουργηματικό τρόπο τους πειθαρχημένους και μεγαλόπρεπους δωρικούς κίονες, με την υπέροχη χάρη των εσωτερικών ιωνικών. Ποτέ άλλοτε δεν συνδυάστηκαν οι δύο ρυθμοί τόσο άμεσα όσο στα Προπύλαια.

Οι πολλές ομοιότητες με τον Παρθενώνα δηλώνουν πως ο Μνησικλής ίσως ήταν μαθητής του Ικτίνου. Ένα στοιχείο, που σήμερα φαίνεται συνηθισμένο, αλλά στην εποχή του Περικλή αποτελούσε τρομακτική καινοτομία, ήταν οι πτέρυγες.

Εκεί (εκτός όλων των άλλων) έπρεπε να επιλυθεί κατασκευαστικά ένα αισθητικό πρόβλημα που δημιουργούσε μια οπτική δυσαρμονία. Οι κεντρικοί κίονες είχαν μεγαλύτερες διαστάσεις από τους κίονες των πτερύγων

Οι βαθμίδες στις οποίες εδράζονταν ήταν τέσσερις και με τους μεν κεντρικούς κίονες έδεναν αρμονικά, αλλά με τους μικρότερους των πτερύγων εμφάνιζαν μεγάλη δυσαρμονία. Η λύση ήταν το διαφορετικό γκρι μάρμαρο που επελέγη για την πρώτη σειρά των βαθμίδων στις πτέρυγες, ώστε να μοιάζει πως οι λεπτότεροι κίονες εδράζονται σε τρείς αναβαθμούς. Ελάχιστοι το γνωρίζουν ή το προσέχουν

5-ΑΡΧΑΙΟΣ ΝΕΩΣ (Ναός της Αθηνάς Πολιάδος)

Μετά την μετάβαση από την τυραννίδα των Πεισιστρατιδών στην δημοκρατία του Κλεισθένη (510-500π.Χ.), γκρεμίζεται ο Πρωταρχικός Παρθενώνας (Εκατόμπεδος) και στη θέση του ξεκινά η οικοδόμηση ενός μεγάλου κτίσματος, που ονομάζεται σήμερα Παρθενών Ι "VorParthenon I", που όμως δεν υψώθηκε πάνω από τον στερεοβάτη. Τα αρχιτεκτονικά μέλη του πρώτου Παρθενώνα, μεταφέρονται στην επίχωση νότια του εργοταξίου στη λεγόμενη "επίχωση των τυράννων".

Την ίδια περίοδο οικοδομείται ο Ναός της Αθηνάς Πολιάδος, στη θέση βορείως του Παρθενώνα, πριν ακόμη οικοδομηθεί το Ερέχθειο. Κτίζεται επάνω στη θέση ενός πολύ παλαιότερου και μικρότερου ναού, ονομάζεται "Αρχαίος Νεώς" και στέγαζε το πανάρχαιο ξόανο της θεάς Αθηνάς.

Κατάλοιπα του δυτικού (μάλλον) αετώματος, βρίσκονται στο μουσείο της Ακρόπολης με την Αθηνά που επιτίθεται στον Γίγαντα Εγκέλαδο.

6- Η ανέγερση του Ερεχθείου ξεκίνησε το 421 π.Χ. κατά τη διάρκεια της ειρήνης του Νικία, διακόπηκε το 414 π.Χ. και ολοκληρώθηκε στην περίοδο 409-406 π.Χ. Όπως και στα Προπύλαια, διαφορετικά κτήρια τοποθετημένα επίσης σε διαφορετικά επίπεδα, συνδέονται σε ένα συγκρότημα. Αυτό ενισχύει την απόδοση του μνημείου στον Μνησικλή. Το διασημότερο τμήμα του είναι η νότια πρόσταση των Καρυατίδων

Οι έξι Κόρες πιστεύεται πως είναι έργο του Αλκαμένη, ο οποίος τους έδωσε έντονη αρχιτεκτονική δομή μεταφέροντας την ράβδωση των κιόνων στις πτυχώσεις του πέπλου. Οι κανόνες της πλαστικής όμως παραμέρισαν τους αρχιτεκτονικούς που θέλουν τους κίονες να κλίνουν προς το εσωτερικό. Οι Κόρες πατούν γερά με το ένα πόδι, οι μισές με το αριστερό και οι άλλες μισές με το δεξί, σε συμμετρία προς τον κεντρικό άξονα. Το άλλο πόδι ελαφρά λυγισμένο προς τα έξω, δίνει την εντύπωση πως οι μορφές κλίνουν προς τα έξω.

Μια λεπτομέρεια που λίγοι την προσέχουν

7- με το Ερέχθειο, να σημειώσω τους εξαιρετικά ενδιαφέροντες εργολαβικούς υπολογισμούς που διασώθηκαν σε σπάνια πληρότητα.

Σε αντίθεση με τους συνολικούς υπολογισμούς της Περίκλειας εποχής, εδώ υπολογίστηκε και η παραμικρή λεπτομέρεια.

Μόνο κατά την χρονιά 408/407, χαράχθηκαν πάνω από 2.600 στίχοι σε μαρμάρινες πλάκες.

Σε ένα από τα παραδείγματα αναφέρεται πως για την ράβδωση ενός κίονα από δύο ομάδες τεχνιτών των πέντε ατόμων μ.ο., αντιστοιχούν περίπου 350 μεροκάματα (μίας δραχμής) για δύο μήνες εργασίας.

Ερέχθειο, ανατολική όψη

Αναλυτικά : ο κίονας γινόταν πρώτα κυλινδρικός (50 ημερομίσθια), μετά η χάραξη ραβδώσεων και ακμών (90 ημερομίσθια), στη συνέχεια η διαμόρφωση των ραβδώσεων με σμίλη και λίστρο (100 ημερομίσθια) και η τελική επεξεργασία με λεπτότερο λίστρο (110 ημερομίσθια

Μία από τις στήλες που βρίσκεται στο μουσείο της Ακρόπολης. Άλλες βρίσκονται στο επιγραφικό μουσείο και άλλες στο μουσείο της αρχαίας αγοράς

Το φαινόμενο απορρόφησης των συστολοδιαστολών από τις αυξομειώσεις της θερμοκρασίας στα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη του Παρθενώνα, οφείλεται σε δύο παράγοντες τους οποίους τεκμηρίωσε ο Μ. Κορρές στη διάρκεια της αναστήλωσης του μνημείου εδώ και 40 χρόνια και που είχε αρχίσει να μελετάει από φοιτητής. Οι δύο αυτοί παράγοντες είναι ο "ερπυσμός" και η "ελαστικότητα" του μαρμάρου. Φυσικά παρατηρείται μόνον στις επιφάνειες επαφής, στις αναθυρώσεις (φωτογραφία).

Ο ερπυσμός είναι η τάση των κόκκων του μαρμάρου να εκτείνονται (να απλώνονται) μετά την κοπή τους, όταν απαλλάσσονται από την πίεση εκατομμυρίων τόνων που τους συμπιέζει όσο βρίσκονται στο βουνό. Επομένως όπως αποσυμπιέζονται, με τον ίδιο τρόπο επανασυμπιέζονται όταν ασκηθεί επάνω τους δύναμη. Αποκτούν δηλαδή ελαστική συμπεριφορά τόση, όση χρειάζεται για να ανταποκριθεί στη μεταβολή των διαστάσεων. Είναι κατανοητό πως μιλάμε για ένα διάστημα κλάσματος του χιλιοστού

Από τον Δ.Μ. για τον Socratis Mavrommatis -.facebook..

https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang

YouTube