Ο Τιμολέων ήταν Κορίνθιος στρατηγός και πολιτικός που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ. Με ελάχιστες δυνάμεις εστάλη στη Σικελία σε μια προσπάθεια των εκεί Ελλήνων να απαλλαγούν από τυράννους και Καρχηδονίους. Σε λίγα χρόνια πέτυχε και τους δύο στόχους, παλινόρθωσε τα δημοκρατικά καθεστώτα στις Σικελικές πόλεις και αποτραβήχτηκε από τα κοινά. Με τη στάση του κέρδισε την εκτίμηση και τον σεβασμό των κατοίκων της Σικελίας ακόμα και μετά τον θάνατό του.
Πρώιμος βίος
Ο Τιμολέων καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Κορίνθου. Γονείς του ήταν ο Τιμόδημος και η Δημαρίστη και αδερφός του ο Τιμοφάνης. Ήταν συνετός, ήπιος στον χαρακτήρα και γενναίος όταν κατά τη διάρκεια μάχης με κίνδυνο της ζωής του έσωσε τον αδερφό του. Επιπλέον αν και αριστοκρατικής καταγωγής, διακατεχόταν από δημοκρατικά ιδεώδη, κάτι που τον καθιστούσε ακόμα πιο δημοφιλή.
Ο αδερφός του Τιμοφάνης, όμως, είχε διαφορετικές αντιλήψεις. Το 365 π.Χ. κατέλαβε την εξουσία στην Κόρινθο και για μικρό διάστημα κυβέρνησε τυραννικά. Στις παρακλήσεις και νουθεσίες του αδερφού του ο Τιμοφάνης δεν έδωσε σημασία κι έτσι ο Τιμολέων έλαβε μέρος σε συνωμοσία, που είχε ως αποτέλεσμα τον φόνο του τυράννου. Η Κόρινθος απαλλάχθηκε από την τυραννία και αρκετοί πολίτες θεωρούσαν τον Τιμολέοντα τυραννοκτόνο ενώ άλλοι μεταξύ των οποίων και η μητέρα του, αδελφοκτόνο. Υπό το βάρος των τύψεων ο Τιμολέων αποσύρθηκε από το δημόσιο βίο στην ύπαιθρο.
Την ίδια εποχή, στη Σικελία επικρατούσε αστάθεια και αναταραχή. Σε πολλές πόλεις είχαν επιβληθεί τυραννικά καθεστώτα, ξεσπούσαν εμφύλιες συγκρούσεις, ενώ οι Καρχηδόνιοι εκμεταλλευόμενοι τις συνθήκες προσπαθούσαν να επιβληθούν στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα της νήσου. Το 345 π.Χ., Συρακούσιοι εξόριστοι κατέφυγαν στην Κόρινθο όπου ζήτησαν τη βοήθεια της μητροπολιτικής πόλης για την εκδίωξη του τυράννου Διονυσίου Β’ και την αντιμετώπιση των Καρχηδονίων. Οι Κορίνθιοι ανταποκρίθηκαν στο αίτημα και αποφάσισαν να στείλουν στη Σικελία μισθοφορική δύναμη. Στην Εκκλησία του Δήμου προτάθηκε ως επικεφαλής ο Τιμολέων η επιλογή του οποίου εξέπληξε τους Συρακούσιους λόγω της διοικητικής του απειρίας, αλλά τελικά ανέλαβε να φέρει εις πέρας την αποστολή και την άνοιξη του 344 π.Χ. έπλευσε προς Σικελία.
Εκστρατεία στις Συρακούσες
Η στρατιωτική δύναμη του Τιμολέοντα αποτελούνταν από 700 μισθοφόρους και δέκα πλοία, στα οποία περιλαμβάνονταν δύο πλοία από μια άλλη Κορινθιακή αποικία τη Κέρκυρα και ένα από τη Λευκάδα. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, πριν ξεκινήσει δέχθηκε αίσιο οιωνό κατά την επίσκεψή του στο μαντείο των Δελφών όταν ένα δάφνινο στεφάνι έπεσε από τον τοίχο και προσγειώθηκε στο κεφάλι του.
Πρώτος σταθμός του Τιμολέοντα ήταν το Ρήγιο της Κάτω Ιταλίας. Εκεί έτυχε θερμής υποδοχής, αλλά συναντήθηκε με Καρχηδονιακό στόλο που είχε αγκυροβολήσει στο λιμάνι της πόλης και οι Καρχηδόνιοι απαίτησαν την επιστροφή της Κορινθιακής δύναμης στην Ελλάδα. Ο Τιμολέων προσποιήθηκε ότι δέχεται, αλλά κατόπιν διαφεύγοντας την επιτήρηση του Καρχηδονιακού στόλου κατέπλευσε στο Ταυρομένιο της Σικελίας. Ο ηγέτης της πόλης, Ανδρόμαχος, τάχθηκε στο πλευρό του παραχωρώντας την πόλη ως ορμητήριο για τις επιχειρήσεις του τελευταίου.
Εν τω μεταξύ, ο τύραννος των Λεοντίνων Ικέτας συμμαχώντας με την Καρχηδόνα, κατέλαβε τις Συρακούσες και πολιορκούσε τον Διονύσιο Β’ στην οχυρωμένη ακρόπολη της πόλης, Ορτυγία. Αν έπεφτε η ακρόπολις, ο Τιμολέων δεν θα είχε ελπίδες να καταλάβει τις Συρακούσες από τον Ικέτα, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορούσε να επέμβει εναντίον του τελευταίου με τον μικρό στρατό που διέθετε. Τότε έλαβε έκκληση από τους δημοκρατικούς του Αδράνου (πόλη των αυτοχθόνων Σικελών) να καταλάβει την πόλη τους. Αντίστοιχη έκκληση έλαβε και ο Ικέτας από τους ολιγαρχικούς και έσπευσε με 5000 άνδρες στο Άδρανο. Ο στρατός του Τιμολέοντα αν και έφτασε καθυστερημένα, αιφνιδίασε τον υπέρτερο εχθρό του, το δε Άδρανον άνοιξε τις πύλες του και υποδέχτηκε τον Τιμολέοντα ως ελευθερωτή. Η σχεδόν αναίμακτη νίκη έκανε πολλούς να προστρέξουν στο πλευρό του νικητή. Ακόμα και ο Μάμερκος, τύραννος της Κατάνης, τάχθηκε προσωρινά με τον Τιμολέοντα. Ο Ικέτας, μετά από αυτό, οργάνωσε δολοφονική απόπειρα εναντίον του Κορίνθιου στρατηγού, η οποία απέτυχε την τελευταία στιγμή. Το γεγονός αυτό ερμηνεύθηκε ως εύνοια των θεών προς το πρόσωπο του Τιμολέοντα και ενίσχυσε τη φήμη του. Αμέσως μετά ο Τιμολέων πέτυχε να του παραχωρηθεί η Ορτυγία από τον Διονύσιο, με αντάλλαγμα την ασφαλή φυγή του τυράννου στην Κόρινθο. Πράγματι, ο Διονύσιος παρέδωσε την ακρόπολη των Συρακουσών μαζί με το τεράστιο οπλοστάσιό της (70.000 πανοπλίες) και 2.000 μισθοφόρους και μετέβη στην Κόρινθο όπου έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην αφάνεια. Στην Ορτυγία εγκαταστάθηκαν 400 μισθοφόροι του Τιμολέοντα υπό τον Νέωνα, οι οποίοι ανεφοδιάζονταν τακτικά με πλοιάρια από την Κατάνη, όπου ο Τιμολέων είχε εγκαταστήσει το αρχηγείο του. Η θέση του τελευταίου ενισχύθηκε σημαντικά από αυτήν την εξέλιξη. Παράλληλα η Κόρινθος απέστειλε 2.000 άνδρες στη Σικελία ενθουσιασμένη από τις επιτυχίες του. Έτσι ο Τιμολέων ετοιμάστηκε να λύσει την πολιορκία της Ορτυγίας.
Ο Ικέτας όμως αποφάσισε να αντιδράσει πρώτος. Από κοινού με τον Καρχηδονιακό στρατό (60.000 μισθοφόροι υπό τον Μάγωνα) εκστράτευσε εναντίον του αντιπάλου του ώστε να τον αντιμετωπίσει προτού ενισχυθεί επικίνδυνα. Όταν οι σύμμαχοι απομακρύνθηκαν αρκετά από τις Συρακούσες, ο Νέωνας επιχείρησε έξοδο και κατέλαβε ένα τμήμα της πόλης, αιφνιδιάζοντας τη φρουρά που είχε αφήσει ο Ικέτας. Ο τύραννος των Λεοντίνων γύρισε εσπευσμένα στις Συρακούσες αλλά δεν μπόρεσε να ανατρέψει την κατάσταση. Τότε ο Τιμολέων βάδισε κατά των αντιπάλων του, παρόλο που υστερούσε κατά πολύ αριθμητικά. Ο Καρχηδονιακός στρατός εκείνη την κρίσιμη στιγμή αποχώρησε από το μέτωπο, εξαιτίας της δυσπιστίας που αναπτύχθηκε μεταξύ των συμμάχων. Ο Τιμολέων εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία, επιτέθηκε στις Συρακούσες και κατατρόπωσε τον στρατό του Ικέτα, κερδίζοντας μια ακόμη σχεδόν αναίμακτη νίκη. Έτσι σε έναν μόλις χρόνο από την άφιξή του είχε πετύχει τον ένα στόχο.
Αναδιοργάνωση & ανάπτυξη της Σικελίας
Οι Συρακούσες όμως είχαν ερημώσει λόγω των συνεχών εμφύλιων συγκρούσεων. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα από το 354 π.Χ. ο πληθυσμός της δεν υπερέβαινε τις 10.000 κατοίκους. Εκλήθησαν, λοιπόν, άποικοι από διάφορα μέρη του Ελληνικού κόσμου, καθώς και όλοι οι Συρακούσιοι πρόσφυγες και εξόριστοι. Μαζεύτηκαν συνολικά 60.000 άνδρες και μεγάλος (άγνωστος) αριθμός γυναικόπαιδων. Δημοπρατήθηκαν τα δημόσια αγάλματα για να ενισχυθεί το άδειο θησαυροφυλάκιο και ανακατανεμήθηκε η γη σε παλιούς και νέους κατοίκους. Σε μια συμβολική αλλά και πρακτική κίνηση κατεδαφίστηκε το οχυρό της Ορτυγίας, που πολλές φορές κατά το παρελθόν είχε καταστεί καταφύγιο και εχέγγυο των επίδοξων τυράννων και με τα υλικά του χτίστηκε το δικαστήριο. Επίσης ο Τιμολέων κάλεσε από την Κόρινθο τους νομομαθείς Κέφαλο και Διονύσιο για να συντάξουν το νέο δημοκρατικό σύνταγμα και να οργανώσουν το πολίτευμα της πόλης.
Εκστρατεία στη Καρχηδόνα
Το καλοκαίρι του επόμενου έτους (342 π.Χ.) ο Τιμολέων εκστράτευσε κατά των τυράννων Ικέτα και Λεπιτίνη (ο τελευταίος ήλεγχε κάποιες πόλεις της Βόρειας Σικελίας). Απέτυχε να εκπορθήσει τους Λεοντίνους, αλλά εξουδετέρωσε τον Λεπιτίνη, ο οποίος δέχτηκε να παραδοθεί με τον όρο να έχει την τύχη του Διονυσίου των Συρακουσών, όπως και έγινε. Παράλληλα ένα τμήμα 1.000 επίλεκτων ανδρών εστάλη στην Καρχηδονιακή επικράτεια όπου επικεντρώθηκε στη λεηλασία της περιοχής.
Στο διάστημα αυτό, η Καρχηδόνα δεν έμεινε άπραγη. Από τις ετοιμασίες στις οποίες προέβη συμπεραίνουμε ότι σκόπευε να δώσει οριστική «λύση» στη διαμάχη με τους Έλληνες της Σικελίας. Οι σύγχρονοι ιστορικοί αναφέρουν 200 τριήρεις και πολύ περισσότερα βοηθητικά και μεταγωγικά πλοία, πολιορκητικές μηχανές, 10.000 ίππους για ιππικό και πολεμικά άρματα και 70.000 πεζούς, μεταξύ αυτών και τον Ιερό Λόχο που αποτελείτο από 2.500 βαριά οπλισμένους Καρχηδονίους αριστοκράτες. Η δύναμη αυτή αποβιβάστηκε στο Λιλύβαιο της δυτικής Σικελίας. Ο Τιμολέων βλέποντας τον κίνδυνο διέκοψε τις επιχειρήσεις εναντίον των τυράννων, τους οποίους ανάγκασε να συμμαχήσουν μαζί του και αναζήτησε ενισχύσεις από τις Συρακούσες και τις άλλες πόλεις που είχε ελευθερώσει. Το μέγεθος όμως του Αφρικανικού στρατού έκανε πολλούς Έλληνες να λιποψυχήσουν. Έτσι, εναντίον της Καρχηδονιακής στρατιάς ο Τιμολέων βάδισε με περίπου 10.000 άνδρες. Κατά τη διάρκεια της πορείας, οι μισθοφόροι του στασίασαν και με δυσκολία κατόρθωσε ο Κορίνθιος στρατηγός να κατευνάσει τα πνεύματα. Ωστόσο, 1.000 μισθοφόροι αποχώρησαν με πρόσχημα τη μη καταβολή των μισθών τους. Οι Καρχηδόνιοι εν τω μεταξύ, είχαν προωθηθεί και στρατοπεδεύσει στη δυτική όχθη του Κρίμησου ποταμού, κοντά στον Σελινούντα. Ο Τιμολέων έσπευσε να συναντήσει τους εχθρούς του πριν διαβούν τον ποταμό και εκμεταλλευτούν το μεγάλο αριθμητικό πλεονέκτημα. Επικεφαλής των Καρχηδονίων ήταν οι Ασδρούβας και Αμίλκας.
Η μάχη του Κρίμησου ποταμού (αρχές καλοκαιριού του 341 π.Χ.) ήταν η μεγαλύτερη σύγκρουση μεταξύ Καρχηδονίων και Ελλήνων μετά τη μάχη της Ιμέρας. Ο δυσκίνητος και πολυεθνικός στρατός της Φοινικικής μεγαλούπολης, στην προσπάθειά του να διασχίσει το ποτάμι, συνετρίβη. Την πανωλεθρία ολοκλήρωσε μια καλοκαιρινή καταιγίδα με καταρρακτώδη βροχή και χαλάζι, που ξέσπασε ξαφνικά, χτυπώντας τους «βαρβάρους» κατά πρόσωπο ενώ τους Έλληνες στην πλάτη. Οι απώλειες του Καρχηδονιακού στρατεύματος ήταν βαριές: 10.000 νεκροί, μεταξύ των οποίων το σύνολο σχεδόν του Ιερού Λόχου, ενώ πάρα πολλοί πνίγηκαν στον φουσκωμένο Κρίμησο και 15.000 αιχμαλωτίστηκαν. Τα λάφυρα, επίσης ήταν ανεκτίμητης αξίας, από τη στιγμή, μάλιστα που κατελήφθη και το στρατόπεδο των Καρχηδονίων. Μεγάλο μέρος των λαφύρων στάλθηκαν ως αναθήματα σε ναούς της Σικελίας και της Ελλάδας, ενώ τα ωραιότερα κόσμησαν τους ναούς της Κορίνθου, ώστε σε μια εποχή που η μητροπολιτική Ελλάδα σπαρασσόταν ξανά από σφοδρές εμφύλιες διενέξεις, η Κόρινθος καυχιόταν ότι έφερνε αναθήματα-τρόπαια από μάχες εναντίον βαρβάρων.
Ολοκλήρωση επιχειρήσεων
Χωρίς ισχυρό στόλο, ο Τιμολέων δεν μπορούσε να δώσει το τελειωτικό χτύπημα στους Καρχηδονίους. Επιπλέον, οι τύραννοι Μάμερκος και Ικέτας σύνηψαν συμμαχία με τους Καρχηδονίους γιατί μετά την ήττα των τελευταίων στον Κριμησό, θεωρούσαν τον Τιμολέοντα πολύ πιο επικίνδυνο. Ο Κορίνθιος ηγέτης επέστρεψε στις Συρακούσες και εκστράτευσε κατά της Καμάρινας (κατά της Καλαβρίας κατά τον Πλούταρχο). Εν τω μεταξύ στον συνασπισμό Καρχηδονίων – τυράννων προσχώρησε και ο Ίππων που ήλεγχε τη Μεσσήνη όταν ο Αφρικανικός στόλος εμφανίστηκε στο λιμάνι της πόλης. Οι σύμμαχοι εξολόθρευσαν ένα απόσπασμα 400 μισθοφόρων που ο Τιμολέων έστειλε εσπευσμένα εναντίον τους. Με την επιτυχία αυτή, οι εχθροί του Τιμολέοντα αναθάρρησαν. Ο Ικέτας επέδραμε και λεηλάτησε τη χώρα των Συρακουσών, εκμεταλλευόμενος την απουσία του Τιμολέοντα. Στη συνέχεια εκστράτευσε εναντίον του τελευταίου με μεγάλες δυνάμεις αλλά ηττήθηκε κατά κράτος κοντά στον ποταμό Δαμυρία. Τελικά, μετά από καταδίωξη, συνελήφθη στους Λεοντίνους όπου κατέφυγε μετά τη μάχη και θανατώθηκε μαζί με τον γιο του, Ευπόλεμο. Αμέσως μετά ο Τιμολέων εκστράτευσε κατά του Μάμερκου και των Καρχηδονίων συμμάχων του και τους συνέτριψε στις όχθες του ποταμού Αβόλου.
Η τελευταία αυτή συντριπτική ήττα έπεισε τους Καρχηδονίους για το μάταιο των επίμονων αγώνων τους στη Σικελία. Το οικονομικό βάρος του αγώνα είχε γίνει δυσβάστακτο και χωρίς κάποιο αντίκρισμα, ο δε φόρος αίματος που είχαν πληρώσει οι πολίτες της Φοινικικής πόλης (ιδίως κατά τη μάχη του Κριμησού) ήταν τεράστιος. Ζήτησαν λοιπόν, τη σύναψη ειρήνης με ευνοϊκούς προς τους Έλληνες όρους και αποχώρησαν από το μέτωπο. Σύμφωνα με τη συνθήκη (338 π.Χ.) τα όρια μεταξύ Καρχηδονιακής και Ελληνικής επικράτειας επανήλθαν στον ποταμό Άλυκο, οι Έλληνες που διαβιούσαν στην Καρχηδονιακή Σικελία ήταν ελεύθεροι να μετοικήσουν στην Ελληνική περιοχή εφόσον το επιθυμούσαν και οι Καρχηδόνιοι ανέλαβαν την υποχρέωση να μην υποστηρίξουν ξανά τυραννικά καθεστώτα.
Η αποχώρηση των Καρχηδονίων από το θέατρο του πολέμου ήταν καταλυτική για την εξέλιξη των επιχειρήσεων. Χωρίς εξωτερικούς συμμάχους, οι τύραννοι έγιναν φυγάδες στις ίδιες τις πατρίδες τους. Ο Μάμερκος κατέφυγε στη Μεσσήνη στον Ίππωνα, αφού στην Κατάνη οι στρατιώτες του στασίασαν και παρέδωσαν την πόλη στον Τιμολέοντα. Η καταδίωξη του τυράννου συνεχίστηκε και η Μεσσήνη πολιορκήθηκε από ξηράς και θαλάσσης. Οι Μεσσήνιοι όμως συνέλαβαν τον Ίππωνα και τον υπέβαλαν σε ατιμωτικό θάνατο, ενώ παρέδωσαν τον Μάμερκο στον Τιμολέοντα. Ο τύραννος της Κατάνης οδηγήθηκε στις Συρακούσες όπου θανατώθηκε ατιμωτικά, κατόπιν δίκης. Μέχρι τέλος του έτους απαλλάχθηκαν και οι τελευταίες μικρές πόλεις από τους τυράννους.
Θάνατος & υστεροφημία
Μετά από αυτά τα σχεδόν μυθιστορηματικά έξι χρόνια ο Τιμολέων προτίμησε όπως και στην Κόρινθο, να μην αναμειχθεί στην πολιτική. Οι Συρακούσιοι εις ένδειξη ευγνωμοσύνης παραχώρησαν στον ελευθερωτή της Σικελίας ένα αγρόκτημα όπου αποσύρθηκε με την οικογένειά του που έφερε από την Κόρινθο. Εκεί έζησε ήρεμα τα τελευταία του χρόνια και σπάνια επισκεπτόταν τις Συρακούσες. Οι Συρακούσιοι, πάντως, επιζητούσαν τις συμβουλές του Τιμολέοντα και τον καλούσαν στην πόλη όποτε ανέκυπτε κάποιο σοβαρό ζήτημα. Στη περίπτωση αυτή ακολουθούσαν σχεδόν πάντοτε τη γνώμη του τυφλού, πλέον Κορινθίου. Η εκτίμηση των Σικελιωτών Ελλήνων αλλά και των ιθαγενών Σικελών προς το πρόσωπο του Τιμολέοντα συνεχίστηκε και μετά τον θάνατό του, που ήρθε λίγα χρόνια αργότερα. Πλήθη από όλη τη Σικελία κατέφθασαν για να παρευρεθούν στην κηδεία του η οποία έγινε με μεγάλες τιμές, ενώ το όνομά του δόθηκε σε πολλά δημόσια κτίρια των Συρακουσών μεταξύ των οποίων γυμναστήριο το οποίο ονομάστηκε Τιμολεόντειο. Τα επιτεύγματα του Τιμολέοντα συνοψίζονται από τον Πλούταρχο στην φράση:«Τὰς μὲν οὖν τυραννίδας ὁ Τιμολέων τοῦτον τὸν τρόπον ἐξέκοψε καὶ τοὺς πολέμους ἔλυσε· τὴν δ’ ὅλην νῆσον, ἐξηγριωμένην ὑπὸ κακῶν καὶ διαμεμισημένην ὑπὸ τῶν οἰκητόρων παραλαβών, οὕτως ἐξημέρωσε καὶ ποθεινὴν ἐποίησε πᾶσιν, ὥστε πλεῖν οἰκήσοντας ἑτέρους ὅθεν οἱ πολῖται πρότερον ἀπεδίδρασκον» (Πλούταρχος 187).
Πηγές
https://en.wikipedia.org/wiki/Timoleon
Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι – Τιμολέων»
William Smith, «Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology» (1870) Λήμμα: Timoleon
Διόδωρος Σικελιώτης «Ιστορική Βιβλιοθήκη» xvi.65–90
Richard John Alexander Talbert, «Timoleon and the Revival of Greek Sicily, 344–317 B.C.» New York: Cambridge University Press, 1975
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.