Ελάχιστος φόρος τιμής, ελάχιστος φόρος μνήμης στον Ελληνισμό της Ανατολής, 1000 π.Χ. – 1922 μ.Χ. (Έξοδος), 1923-1924 (Υποχρεωτική Ανταλλαγή). Το αφιέρωμα συνεχίζεται.
«… Οι Πόντιοι, στη νότια πλευρά της Μαύρης Θάλασσας, ήταν γεωγραφικά εντελώς απομονωμένοι. Πάλευαν με τα βουνά, με τη θάλασσα, με τους δράκους και τα θεριά. Τα στηρίγματά τους ήταν ανέκαθεν οι εσωτερικές δυνάμεις, τις οποίες καλλιεργούν η μοναξιά και η ανάγκη της επιβίωσης. Όποιος κόψει τον ομφάλιο λώρο χάνεται. Αυτό το μυστικό συνέδεσε την απομακρυσμένη ελληνική κοινωνία με τον χώρο και τον χρόνο που παραμένει ενιαίος και μοναδικός. Κι όσο οι συνθήκες γίνονταν πιο αντίξοες τόσο το μυστικό ενδυνάμωνε τη θέληση και την πίστη. Όποιος κόψει τον λώρο χάνεται. Το μνήμα του Άργου, που έφερε την Αργώ ως τα παράλια της Παφλαγονίας, το αίμα των συντρόφων του Ηρακλή, που πάλεψαν με τις Αμαζόνες στην πεδιάδα της Αμισού, το μαρτύριο του Αγίου Φωκά, προστάτη της Σινώπης, και το όσιο λείψανο του Αγίου Ευγενίου, προστάτη της Τραπεζούντας, φωτίζουν την άλλη διάσταση των πραγμάτων.
Η πολιτισμική συνέχεια δεν θα μπορέσει ποτέ να αποτελέσει θέμα της ιστορικής και μόνον επιστήμης, γιατί εκεί που η έρευνα εξαντλεί τα όριά της αρχίζει αυτή η «άλλη διάσταση» των ψυχικών και πνευματικών δυνατοτήτων του ανθρώπου. Οι εκατό γενιές των Ελλήνων του Πόντου, που αναλογούν στα 2.500 χρόνια της ελληνικής ύπαρξης στον χώρο, δεν έχουν προσφέρει μόνον πολύτιμο επιστημονικό υλικό, το οποίο έχει μελετηθεί ως ένα βαθμό, αλλά έπλασαν παράλληλα μιαν ολόκληρη ιστορία θαυμάτων. Και ποια θα ήταν η επιστήμη που μπορεί να εντάξει τα θαύματα στο υλικό της έρευνας;
Η καταγραφή φαινομένων, όπως η κρυφή ιστορία των χιλιάδων Ποντίων που εξαναγκάστηκαν στη διάρκεια των βίαιων εξισλαμισμών να αποδεχτούν στα φανερά την ισλαμική πίστη, ενώ διατήρησαν στα τρίσβαθα της ψυχής τους τη θρησκεία των πατέρων τους και έφτιαξαν υπόγεια προσκυνήματα μέσα στα βουνά κι έχωσαν τις οικογενειακές εικόνες σε κρύπτες, στα αμπάρια των σπιτιών τους, δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί στη μελέτη των καταλόγων των οθωμανικών απογραφών, που έγιναν μετά την παραχώρηση της νομικής ισοτιμίας του 1856. Τότε δήλωσαν Χριστιανοί Ορθόδοξοι 5.000 Πόντιοι, που λογίζονταν ως τότε ελληνόφωνοι Μωαμεθανοί. Μα όταν τον Απρίλιο του 1916 κατέλαβε ο τσαρικός στρατός την Τραπεζούντα κι έκανε αρκετές εφόδους σε σπίτια πλουσίων Τούρκων, οι Ρώσοι ανακάλυπταν ολόκληρα παρεκκλήσια κάτω από τις γεμάτες αποθήκες. «Έκλαιγαν σαν τα μωρά παιδιά, άντρες δυο μέτρα και, κατά το ρώσικο έθιμο, άρπαζαν τους ιδιοκτήτες του νοικοκυριού και τους φιλούσαν στο στόμα. Ορτοντόξ! Ορτοντόξ! φώναζαν και έπεφταν στα γόνατα να προσκυνήσουν εικόνες, καντήλια και γερόντισσες.»
Βυζαντινά πρόσωπα του Πόντου από την Αγία Σοφία Τραπεζούντος
Βάστα, καρδιά μου, βάσταξε κάμποσα χρόνια κι άλλο, / καθώς βαστάζουν τα βουνά τους πιο βαρειούς χειμώνες, / καθώς βαστάζουν τα δεντρά τον δυνατόν αγέρα, / καθώς βαστάει η θάλασσα του κόσμου τα καράβια, / καθώς βαστάει ο ουρανός όλα τ' αστέρια εκείνα, / καθώς βαστά το σίδερο βαρειού σφυριού τον χτύπο, / καθώς βαστά το χάλκωμα στου σιδερά τα χέρια. / Βάστα, καρδιά μου, βάσταξε, αν θέλεις κι αν δεν θέλεις.
Βάστα, καρδιά μου, βάσταξε κάμποσα χρόνια κι άλλο, / καθώς βαστάζουν τα βουνά τους πιο βαρειούς χειμώνες, / καθώς βαστάζουν τα δεντρά τον δυνατόν αγέρα, / καθώς βαστάει η θάλασσα του κόσμου τα καράβια, / καθώς βαστάει ο ουρανός όλα τ' αστέρια εκείνα, / καθώς βαστά το σίδερο βαρειού σφυριού τον χτύπο, / καθώς βαστά το χάλκωμα στου σιδερά τα χέρια. / Βάστα, καρδιά μου, βάσταξε, αν θέλεις κι αν δεν θέλεις.
Κι ένα από τα πολλά ποντιακά τραγούδια που αφορούν τους «κλωστούς», δηλαδή τους Κρυπτοχριστιανούς του Πόντου, λέει:
«Μη τυραγνιέσαι, Σώνια μου, και μη βαρειοκαρδίζεις,
θ' αλλάξεις το χρυσόνομα και Τούρκικο θα βάλεις,
άντρα παίρνεις ολόχρυσο, είναι χριστιανοπαίδι,
στα φανερά Μαχμούτ αγάς και στα κρυφά Νικόλας,
και στη μονή μεσονυχτίς θα πάτε για στεφάνι».
Το πιο πρόσφατο βιβλίο που εκδόθηκε για εκείνη την εποχή είναι το εξαιρετικό έργο του Σεργκέι Π. Κάρποβ, «Ιστορία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας», Μιχαήλ Γκρατσιάνσκι, Στέφανος Κορδώσης (επιστ. επιμ.), Ευγενία Κριτσέφσκαγια, Αγγελική Ευσταθίου (μτφρ.), (που εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών το 2017)
Από τον Πρόλογο του Ταξιάρχη Γ. Κόλια, διευθυντή του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρ. Ερευνών: «Ο Σεργκέι Κάρποβ, καθηγητής του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας και εξέχων Ρώσος βυζαντινολόγος, έχει αναδειχθεί σε έναν από τους πλέον ειδικούς της ιστορίας της Τραπεζούντας. Το ογκώδες βιβλίο του, το οποίο εξέδωσε το 2007 στη μητρική του γλώσσα, βασίζεται στην ενδελεχή έρευνα των πρωτογενών πηγών και της διεθνούς βιβλιογραφίας και αποτελεί το κυριότερο έργο για το τελευταίο αυτό κράτος του Μεσαίωνα …».
Από τον πρόλογο του συγγραφέα, ο οποίος αφιερώνει την έκδοση «στην μνήμη του Κωνσταντίνου Κ. Κελετσέκη, 1922-2009»): «Ο Ελληνισμός του Πόντου υπήρξε ένα πολύ σημαντικό τμήμα του ελληνικού και του παγκόσμιου πολιτισμού. Αναπτύχθηκε στη ΒΑ Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων και δημιούργησε το αξιοθαύμαστο φαινόμενο της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Η Αυτοκρατορία αυτή υπήρξε το τελευταίο βυζαντινό κράτος, το οποίο ήκμασε στο σταυροδρόμι της Δύσης και της Ανατολής. Το παρόν βιβλίο αφιερώνεται σε αυτό το κράτος, που σεβόταν τις αρχαίες παραδόσεις, ήταν φορέας ενός μεγάλου πολιτισμού, αφομοίωνε τα επιτεύγματα άλλων λαών και επιβίωνε χάρη στις προσαρμοστικές του ικανότητες σε ένα μάλλον εχθρικό περιβάλλον. Προτείνοντάς το στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, αποτίω φόρο τιμής στους Πόντιους και σε όλες τις γενεές των ερευνητών του Πόντου. Εντούτοις γνωρίζω ότι πολλά μεγάλα προβλήματα πρέπει ακόμα να επιλυθούν για να επιτευχθεί μια καλύτερη κατανόηση του παρελθόντος της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών, που άφησε τόσο σημαντικά ίχνη στην παγκόσμια ιστορία.
Στο ελληνικό κείμενο έκανα αρκετές αλλαγές και προσθήκες, λαμβάνοντας υπ’ όψη τα βασικότερα συμπεράσματα της νεώτερης ιστοριογραφίας και τις δικές μου μελέτες μετά το 2007, αφότου κυκλοφόρησε η ρώσικη έκδοση…».
Προσθέτουμε ότι η μεταφραστική εργασία είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη. Το ελληνικό κείμενο (σύνολο 660 σελίδες.) διαβάζεται με μεγάλη άνεση κι έτσι ο αναγνώστης-μελετητής μπορεί να επικεντρώσει την προσοχή του στο περιεχόμενο αυτού του εξαιρετικού έργου, το οποίο τοποθετεί την Αυτοκρατορία στο γεωφυσικό και πολιτικό πλαίσιο της Μαύρης Θάλασσας του 13ου-15ου αιώνα.
… Το αυτονόητο, λοιπόν, για έναν Πόντιο θα παραμένει πάντα αξεδιάλυτο μυστήριο για όλους όσοι θελήσουν να κατανοήσουν τις κινητήριες δυνάμεις της ιστορίας του Πόντου. Με αμηχανία και συγκίνηση στέκει ο μελετητής μπροστά στο αυτονόητο.
Η επιλογή ανάμεσα στα τόσα καθημερινά θαύματα, που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως παράδειγμα, είναι δύσκολη. Για να μετριάσουμε όμως την απόσταση ανάμεσα στο ακατανόητο και το αυτονόητο, θα διηγηθούμε το πάθημα του δράκου που θέλησε να φάει τον Γιάννες, όπως το ανιστορεί ένα ποντιακό τραγούδι με βυζαντινές καταβολές.
Ξύπνησε, λέει, ο δράκος του πηγαδιού, καθώς ο Γιάννες έβγαζε νερό, και θέλησε να φάει το νεαρό παλικάρι. Ζήτησε πέντε μέρες διορία ο Γιάννες να πάει να δει τον κύρη του και να ξαναγυρίσει. Ύστερα ζήτησε κι άλλες πέντε να πάει να δει τη μάνα του, κι ύστερα άλλες πέντε να πάει να αποχαιρετήσει τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Αλλά σαν γύρισε την τρίτη φορά τον ακολουθούσε, καβάλα σε άλογο χρυσό, η καλή του. Χάρηκε ο δράκος που είδε κι άλλο θύμα. Μα η κόρη, καθώς του δήλωσε, είχε πάει ως εκεί για να τον σκοτώσει.
«Κόρη», της λέει ο δράκος, «εμένα δε με ντρέπεσαι, σταλιά δεν με φοβάσαι;». Κι όταν αυτή απάντησε αρνητικά, ρώτησε ξανά το θηρίο να μάθει από πούθε βαστούν τα γονικά της. «Η μάννα μ' απ' τους ουρανούς, ο κύρης μου απ' τα νέφη, στράφτουν, βροντούν τ' αδέλφια μου, κι εγώ θερίζω δράκους. Στου πεθερού μου την αυλή σαράντα δράκων δέρμα, παίρνω και το τομάρι σου κι είναι σαρανταένα».
Το θηρίο μαζεύτηκε. «Πάρε τον Γιάννες χάρισμα, κορασιά, κι άμε απόπου ήρτες. Ας είναι ο Γιάννες αδέλφι μου, νύφη μου η καλή του, κι ας είναι τα αδελφάκια του, τα γυναικάδελφά μ'.»
[Από το βιβλίο: Μαριάννα Κορομηλά, «Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα από την εποχή του Χαλκού ως τις αρχές του 20ού αιώνα» (έκδοση της Πολ. Εταιρείας Πανόραμα α΄ 1991, β΄ έκδ. ανανεωμένη και επαυξημένη 2001) που επανεκδόθηκε τον Ιούνιο του 2022]
Ακρωτήριο Κάραμβις, «άκρα μεγάλη προς τας άρκτους ανατεταμένη» (τουρκ. Κερεμπέ μπορουνού), Λεπτή Άκρα, Ηράκλειον, Αμηλητός Άκρα, Ιερόν Ακρωτήριον (Yoruş Burunu), αυτά τα εκατοντάδες, τα χιλιάδες τοπωνύμια που επιμένουν. Άμαστρις (τουρκ. Amasra), Ιασόνιο ακρωτήριο (Γιασούν μπουρουνού / Yasun Burunu), Όλγασσυς, όρ. / Ilgaz Dağları, Σινώπη, η μητρόπολη των ποντιακών πόλεων (τουρκ. Sinop), Κερασούς (Giresun), Ζεφύριος (Zefire Liman), Τρίπολις (Tirebolu), Κόραλλα (Görele), Νεοκαισάρεια. (Νικσάρ), Ρίζαιον (Rize), Αγιαντών, Πλάτανα, Τραπεζούντα (τουρκ. Trabzon)…
«Επί θάλατταν εις Τραπεζούντα, πόλιν Ελληνίδα, οικουμένην εν τω Ευξείνω Πόντω, Σινωπέων αποικίαν εν τη Κόλχων χώρα ..» Ξενοφών, Κύρου Ανάβασις
Αυτή είναι η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία που αναφέρεται στην απομακρυσμένη πολιτεία του Ανατολικού Πόντου, την ιωνική αποικία που έχτισαν οι Σινωπείς γύρω στα 600 π.Χ. ή λίγο αργότερα. Ο Ξενοφών και οι «Μύριοι» την αντίκρισαν από τα θεόρατα βουνά, που ορθώνονται πάνω από το λιμάνι της. Ήταν Φεβρουάριος του 400 π.Χ. Ποτέ μέχρι τότε και ποτέ ξανά, για τα επόμενα 1.622 χρόνια, στρατός δεν κατάφερε να διαβεί τα δύσβατα ορεινά μονοπάτια και να φτάσει ως έξω από τα τείχη της. Από μόνη της η Τραπεζούντα, πρωτεύουσα του ποντιακού κόσμου, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και πιο ξεχωριστά κεφάλαια της ιστορίας του ελληνισμού της Ανατολής.
Το συγκρότημα των Ποντιακών Άλπεων (Kara Deniz Dağları) καταλαμβάνει ολόκληρο τον Ανατολικό Πόντο, αναπτύσσεται παράλληλα στη θάλασσα και εκτείνεται σε ένα μήκος πεντακοσίων πενήντα χιλιομέτρων. Αυτές οι δασοσκεπείς πλαγιές ανεβαίνουν απότομα ως τις ψηλότερες βορινές κορφές που φτάνουν στα 2.510 μέτρα, στα 3.063 μέτρα, στα 3.937 μέτρα. Εδώ, σταματούνε και τα σύννεφα που έρχονται από τον Εύξεινο Πόντο / τη Μαύρη Θάλασσα. Οι νότιες πλαγιές των Άλπεων, αυτές που αντικρίζουν το αρμενικό οροπέδιο, είναι γυμνές. Ο ποταμός Πυξίτης (Piskala Dere), ένας από τους δεκάδες ποταμούς που μαζεύουν τα νερά της βροχής, τα λιωμένα χιόνια και τους πάγους, κατεβαίνει προς τη θάλασσα χαρακώνοντας κάθετα το εντυπωσιακότατο βουνό, το οποίο οι αρχαίοι ονόμαζαν Παρυάδρη.
Πάνω από τα 2.000 μέτρα, ο χειμώνας διαρκεί οκτώ-εννιά μήνες. Το καλοκαίρι, όμως, το φρεσκότατο παχύ χορτάρι καταυγάζει δροσιά. Λαμποκοπά το ζωηρό πράσινο χρώμα του κι αντανακλά τη διαύγεια του καθάριου πρωινού ουρανού. Η καταιγίδα φτάνει αργά, λίγο μετά το μεσημέρι. Κάτω από τα παρχάρια, τα θερινά βοσκοτόπια, από τα 2.000 ως τα 1.200 μέτρα, τα πυκνά ελατοδάση και η μαύρη πεύκη κρύβουν τον ουρανό κι εμποδίζουν το φως να φτάσει μέχρι τις φτέρες που σκεπάζουν την υγρή γη.
Ακόμα και το κατακαλόκαιρο η ψύχρα είναι έντονη και οι βροχές καθημερινές. Το δάσος είναι μελανό, άγριο κι επικίνδυνο. Μα όποιος δεν είδε την άνοιξη ανθισμένες τις ενδογενείς αζαλέες, Azalea Pontica, με τα λαμπρά κίτρινα άνθη τους και τα ροδόδεντρα, Rhododendron Ponticum, με τα τριανταφυλλιά τους λουλούδια, δεν μπορεί να συμμεριστεί τον ενθουσιασμό του Γάλλου φυσιοδίφη Tournefort, ο οποίος το 1700 περιέγραψε τη μοναδική χλωρίδα του Παρυάδρη, εκφράζοντας μάλιστα και την επιθυμία να περάσει εδώ το υπόλοιπο της ζωής του
Με πολύ μεράκι αλλά και υπομονή συνεχίζουμε την προσπάθεια μας .Αθόρυβα …σιγά σιγά με πολύ υπομονή αλλά και διάθεση προχωράμε
Στόχος μας παραμένει να αρθρογραφούν οι πολίτες σε αθρα με θέματα πολιτισμού που επιλέξουν
Το όνομα και επώνυμο αλλά η ευπρέπεια των άρθρων είναι απαραίτητα .Η διεύθυνση μας για επιστολές Άρθρα είναι zantedanias@gmail.com
Όπως έχουμε από την αρχή της προσπάθεια μας αναφέρει θα αναρτώνται μετά από έγκριση μας
Σας ευχαριστούμε από καρδιας
Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους ο οποίος φέρει και την ευθύνη των γραφομένων και δε συμπίπτουν κατ’ ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας
https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.